Publicystyka - ngo.pl

Organizacje pozarządowe to niestety mroczny segment polskiego rynku pracy. W trzecim sektorze dominuje niskopłatne, śmieciowe zatrudnienie, a związki zawodowe praktycznie w nim nie istnieją. Często też opiera się on na nieformalnych relacjach, sieci znajomości, co z jednej strony sprawia, że działalność w organizacjach pozarządowych daje ich pracownikom poczucie samorealizacji, ale z drugiej strony niekiedy przemilczany jest mobbing czy niepłacenie wynagrodzeń na czas.

Uzwiązkowienie w trzecim sektorze jest bliskie zeru, gdyż organizacje pozarządowe zazwyczaj zatrudniają maksimum kilku pracowników, a zgodnie z ustawą do założenia związku potrzeba co najmniej 10 osób. Ponadto bardzo popularny jest w nich wolontariat, często są oferowane darmowe lub niskopłatne staże, a gdy już są zawierane umowy, to zazwyczaj o dzieło albo zlecenie. Co prawda, od niedawna osoby pracujące w ramach umów cywilno-prawnych mogą zakładać organizacje związkowe, ale w praktyce bardzo niewiele z nich wstępuje do związków, bo boi się utraty pracy i nie widzi szans na wynegocjowanie lepszych warunków zatrudnienia.

Trzeci sektor to organizacje zaufania społecznego, które powinny świecić przykładem odnośnie przestrzegania prawa, transparentności, podejścia do pracowników. Tymczasem w praktyce jest to to wylęgarnia bezprawia, w tym szczególnie zatrudniania na umowach cywilno-prawnych, gdy powinny być etaty. Warto pamiętać, że zgodnie z artykułem 22 Kodeksu pracy, gdy jest określone miejsce pracy, czas pracy i podległość służbowa, to bezwzględnie powinna być umowa na etat. Gdy więc w sekretariacie danej fundacji codziennie od 8 do 16 interesantów obsługuje określona osoba, to zgodnie z prawem powinna mieć ona umowę etatową.

Często też w organizacjach pozarządowych wynagrodzenia są wypłacane z dużym opóźnieniem i nie ma wypłat za nadgodziny, a współpraca z pracownikami jest zrywana z dnia na dzień. Związki zawodowe są właśnie po to, aby z tymi patologiami walczyć i dbać o to, aby osoby na stanowiskach kierowniczych nie tylko dbały o dialog w organizacji, ale przede wszystkim przestrzegały prawa pracy.

Natomiast przy obecnym stanie prawnym, w którym zakładanie związków zawodowych jest dość trudne, warto zabiegać o rozwiązania instytucjonalne dotyczące całego trzeciego sektora. Związkowa Alternatywa niedawno założyła organizację branżową opiekunek, której celem jest zawarcie układu zbiorowego, obejmującego wszystkie pracownice opieki w Polsce i za granicą. Na podobnej zasadzie chcemy działać w trzecim sektorze.

Chodziłoby tu między innymi o surowe egzekwowanie wspominanego art. 22 Kodeksu pracy, eliminację darmowych staży, wprowadzenie obligatoryjnych odsetek za niepłacenie wynagrodzeń na czas. Należałoby też rozwinąć ustawodawstwo antymobbingowe – mobbing w trzecim sektorze jest prawdziwą plagą, która wyniszcza co roku tysiące osób.

Tego typu rozwiązania z pewnością bardzo poprawiłyby sytuację w organizacjach pozarządowych, chociaż nawet ich przyjęcie wymagałoby nacisku związków zawodowych, by przepisy były przestrzegane. 

Z drugiej strony warto podjąć prace nad układem zbiorowym dla trzeciego sektora, który regulowałby zasady zatrudniania wszystkich działających w nim pracowników. Najlepiej by było, gdyby taki układ zbiorowy obejmował tak warunki zatrudniania, jak i zasady wsparcia publicznego.

Przeczytaj inne głosy na temat organizacji związkowych w organizacjach pozarządowych.

Piotr Szumlewicz (ur. 1976) – dziennikarz i związkowiec, absolwent socjologii i filozofii. Przewodniczący Związku Zawodowego Związkowa Alternatywa. Od wielu lat aktywny uczestnik negocjacji pomiędzy związkami zawodowymi, pracodawcami i przedstawicielami władzy samorządowej oraz centralnej. Autor wielu opracowań dotyczących rynku pracy i polityki społecznej. Redaktor naczelny „Magazynu Dialogu Społecznego Fakty”, redaktor kwartalnika „Bez Dogmatu” i portalu www.lewica.pl, prowadzący program związkowy w Halo Radio.