Publicystyka - ngo.pl

Dlatego chcemy się wrócić pamięcią do tego sierpnia z 1915 roku, choć w naszej opowieści cofać się też będziemy do sierpnia 1914, bo wtedy, w momencie wybuchu I wojny światowej, rozpoczęto wiele prac społecznych – zaczęto działania, które umożliwiły to, co wydarzyło się w Warszawie w roku 1915. Czas, gdy społecznicy wzięli władzę w swoje ręce.

„Dziennik” prowadzić będziemy, opierając się głównie na doniesieniach prasowych, i oczywiście po swojemu je komentując. 

Zapraszamy do wspólnego śledzenia wydarzeń z sierpnia 1915 w cyklu „Inne powstanie warszawskie”.

Wojska niemieckie zbliżają się do Warszawy. Na terenie Warszawy, już od roku (właśnie mija rocznica wypowiedzenia wojny), pomimo funkcjonowania lokalnych władz rosyjskich, w zasadzie rządzi polski Komitet Obywatelski.

W Kurjerze Warszawskim wiele uwagi poświęcono problemowi „jak się żywić”. I tak z inicjatywy „Towarzystwa hygjeny praktycznej im. B. Prusa” utworzono „komisję do opracowania racjonalnych jadłospisów dla wszystkich warstw ludności”. Dostarczaniem tanich posiłków zajmowała się sekcja „Tanich Kuchen i Herbaciarni” Komitetu Obywatelskiego.

(od red.: łut to około 1/32 funta, czyli w przybliżeniu 13 gramów)

Z kolei sekcja żywnościowa Komitetu Obywatelskiego Warszawy zwołała zebranie dla wyjaśnienia obecnego stanu sprawy żywnościowej w Warszawie oraz przedstawienia przedsięwziętych środków zaradczych. „Sekcja żywnościowa dotychczas była regulatorem cen na rynku warszawskim. Ograniczenie sprzedaży hurtowej rozzuchwaliło spekulantów, Kilkanaście dni wystarczyło, aby orgia spekulacyjna doprowadziła do podniesienia cen artykułów codziennej potrzeby o 100%…”.

Równo na trzydzieści lat przed wybuchem Powstania Warszawskiego, a więc 1 sierpnia 1914 w mieszkaniu prezesa Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego oraz Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności księcia Włodzimierza Czetwertyńskiego spotkało się „grono działaczy społecznych i przedstawicieli różnych instytucyj”. Na spotkaniu „otrzymano wiadomość o wypowiedzeniu wojny przez Niemcy”, a „zebrani doszli do wniosku, że wobec sytuacji, w jakiej się znalazła Warszawa, jest rzeczą konieczną utworzenie Komitetu Obywatelskiego, któryby rozciągnął opiekę nad miastem i jego mieszkańcami”. Podanie o zatwierdzenie komitetu złożono 2 sierpnia, a już 3 (zaiste tempo nieznane w biurokracji rosyjskiej) generał-gubernator Żyliński zatwierdził KO przy Magistracie miasta Warszawy. Powołany został wtedy 15-osobowy Komitet Obywatelski i składał się z samych mężczyzn - do tego, co robiły wówczas działaczki społeczne, wrócimy.

Tu skupmy się na roli organizacji społecznych. Komitet został wybrany (z grona aktywnych społeczników), tak, że w skład Komitetu weszli zasłużeni działacze społeczni – przewodniczącym został Zdzisław hr. Lubomirski (m.in. prezes Towarzystwa Popierania Pracy Społecznej), a zastępcą Piotr Drzewiecki (prezes Towarzystwa Wyższych Kursów Naukowych). Wsparcia udzieliły mu wszystkie znaczące organizacje. Były wśród nich m.in. Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie, Towarzystwo Cyklistów, Towarzystwo Łyżwiarskie, Towarzystwo Literatów i Dziennikarzy, Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego, Warszawskie Towarzystwo Farmaceutyczne… to tylko przykłady, bo w działalności Komitetu Obywatelskiego zaangażowały się niezliczone rzesze działaczy społecznych, a gdy w historii poszczególnych organizacji (jak np. Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności) odnajdziemy białe plamy w działalności lat 1914-1920 oznaczać to będzie, najprawdopodobniej, zaangażowanie w prace komitetów obywatelskich.

Komitet Obywatelski był więc formą samorządu zbudowanego w oparciu o samoorganizację, a nie określone przepisy prawa, w oparciu o jawne (choć czasem będących również „przykrywką” do działań nieoficjalnych) organizacje społeczne i obok oficjalnej rosyjskiej władzy miejskiej. Zaś struktura, owe sekcje, wydziały, komisje, tworzona była w oparciu o bieżące potrzeby i… była analogiczna do struktur działania dotychczasowych organizacji, m.in. Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności.