Publicystyka - ngo.pl

Mamy epidemię koronawirusa i trudno nam się spotykać. Tymczasem mija kadencja zarządu i powinniśmy wybrać mowy, ponieważ tak każe statut naszej organizacji pozarządowej. Jak wybrnąć z tej sytuacji? Nieoczekiwanie z końcem czerwca pojawiają się przepisy Tarczy 4.0, dotyczące przedłużania kadencji. Komu służą? Czy każda organizacja pozarządowa może – i czy na pewno każda powinna – z nich skorzystać? Zbieramy informacje o przepisach przedłużających kadencje organów w stowarzyszeniach i fundacjach. Zachęcamy do przemyślenia tego tematu.

Ustawa z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19, tzw. Tarcza 4.0, weszła w życie 24 czerwca, wprowadzając dość nieoczekiwanie znaczącą zmianę na czas epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego tj. wydłużenie kadencji organów wybieralnych w stowarzyszeniach i fundacjach.

Przepisy dotyczące ustawowego przedłużenia kadencji zostały wprowadzone po rozpatrzeniu przez Komisję Finansów Publicznych dodatkowych poprawek zgłoszonych w drugim czytaniu w Sejmie – poprawek nr 3 i 5 KP PiS (por. sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych z 3 czerwca 2020 r. http://orka.sejm.gov.pl/Druki9ka.nsf/0/AF9399BC249847FEC125857C006911BA/%24File/390-A.pdf).

Niestety z materiałów opisujących proces legislacyjny nie uzyskamy żadnego szerszego komentarza do wprowadzonych przepisów. Dołączone w II czytaniu, nie były przedmiotem więcej niż 1-zdaniowego wyjaśnienia. Jako ciekawostkę można jedynie podnieść, że legislator z Biura Legislacyjnego Sejmu, przy okazji tych poprawek, wygłosiła uwagę, dotyczącą niekonstytucyjności rozszerzania zakresu projektu ustawy na etapie II czytania o interwencje w kolejne ustawy (tu o stowarzyszeniach i o fundacjach), powołując się na linię orzeczniczą TK w tym wyrok z 2 lutego 1999 r. (sygn. K25/98). Zwróciła uwagę na potrzebę rozróżniania poprawek od inicjatywy ustawodawczej. Za wprowadzeniem poprawek było 28 głosów, przeciw 4, wstrzymało się 14 posłów.

Regulacja z artykułu 27 Tarczy 4.0 wprowadziła nową regulację w art. 5 ust. 1c ustawy o fundacjach i adresowana jest do wszystkich zarządów oraz innych organów fundacji, które te organy mają utworzone na podstawie statutu, a które mają wprowadzoną zasadę kadencyjności.  

Odpowiednio dla stowarzyszeń zgodnie z art. 28 tarczy 4.0 wprowadzono analogiczną regulację w art. 10 ust. 1f Prawa o stowarzyszeniach, adresując ją do “władz stowarzyszenia”. Oczywiście znów tylko tych, które oparte są o kadencyjność ich członków.

Mechanizm regulacji sprowadza się do przedłużenia kadencji organów wybieralnych, o ile data jej upływu przypada na:

• okres stanu zagrożenia epidemicznego
• stanu epidemii
• lub do 30 dni po odwołaniu takiego stanu

Przedłużenie jest ograniczone w czasie do dwóch konkurencyjnych zdarzeń, gdy do nich dojdzie kadencja ostatecznie upływa. Są to:

• wybór organu na nową kadencję
• upływ 60 dni od dnia odwołania jednego z ww. stanów

W oczywisty sposób ze względu na sens (ratio) regulacji – przejście z jednego stanu na drugi nie uruchamia wspomnianego terminu 60 dniowego.

Redakcja przepisu może wprowadzać w błąd, co do sposobu jego stosowania w przypadku organizacji pozarządowej z kadencjami indywidualnymi członków zarządów lub innych organów wybieralnych (czyli dla sytuacji, kiedy mija kadencja nie całego zarządu czy innego organu, ale kadencja poszczególnych jego członków). Literalnie nie ma bowiem wtenczas spełnionej przesłanki “Jeżeli kadencja władz stowarzyszenia (…) upływa w okresie obowiązywania … “ (i adekwatnej przesłanki dla fundacji). 

Osobiście z pewnym ryzykiem lecz przyjąłbym, iż ze względu na dający się z kontekstu i treści przepisu zdekodować cel regulacji, przepis ten można zastosować również do kadencji indywidualnych, upływających od 24 czerwca wzwyż przy spełnieniu przesłanek (omówionych powyżej).

W żadnej mierze nie ma tego obowiązku. Wynika to wprost z brzmienia przepisu, który jak wyżej wskazałem, przedłuża kadencję do czasu wyboru nowego organu lecz nie dłużej niż do 60 dni po zakończeniu jednego ze stanów. Należy wręcz rozważyć na ile istnieje w konkretnej organizacji pozarządowej możliwość przeprowadzenia wyborów. W szczególności wziąwszy pod uwagę wprowadzone poprzednią tarczą przepisy art. 10 ust. 1a-1e Prawa o stowarzyszeniach i art. 5 ust. 1a i 1b Ustawy o fundacjach, które również w okresie epidemii lub zagrożenia epidemicznego umożliwiają z kolei wykorzystanie środków komunikacji elektronicznej dla podejmowania uchwał przez organy fundacji i stowarzyszeń.

Inaczej jeszcze analizując aspekt “przymusowości” przedłużenia kadencji organu organizacji pozarządowej, nie powinno wykorzystanie tego przepisu służyć przedłużeniu kadencji organu (np. zarządu) dla samego przedłużenia, czyli w sytuacji gdy organizacja pozarządowa ma realną możliwość przeprowadzenia wyborów mimo trwania stanu epidemii czy zagrożenia. Organ odpowiedzialny za niepotrzebne przedłużenie kadencji – będzie też w mojej ocenie odpowiedzialny za popełnienie deliktu i czynu naruszającego ład wewnątrzorganizacyjny danego stowarzyszenia lub fundacji.

W skrócie odpowiedź brzmi – nie. Analiza art. 103, zawierającego normy intertemporalne (te na końcu ustawy, regulujące moment wejścia w życie i moc nowych przepisów), daje podstawy do wniosku, że art. 27 i 28 weszły w życie 24 czerwca bez mocy wstecznej. Art. 103 wyznacza datę wejścia w życie ustawy na dzień po publikacji. Co do zasady przepisy wchodzą z mocą od tego samego dnia, poza katalogiem wyjątków, wśród których wskazano przepisy z mocą wsteczną. Jednak wśród nich nie ma art. 27 i 28.

Innymi słowy kadencje organów, które skończyły się w okresie epidemii lub zagrożenia epidemicznego przed 24 czerwca 2020 roku – zakończyły się – te kadencje nie zostają przedłużone. Organizacje pozarządowe w takich przypadkach nie mogą skorzystać z pomocy opisanych tu przepisów Tarczy. Skutki zakończenia się kadencji nastąpiły zgodnie z ich statutami. Przepisy tarczy wstecznie nie modyfikują upływu kadencji przed 24 czerwca, ani nie przywracają mandatów członkom organów.

Co innego w sytuacjach upływu kadencji od 24 czerwca 2020 roku począwszy. Organizacje w takiej sytuacji będą mogły śmiało skorzystać z nowych przepisów. Ale biorąc pod uwagę to co napisano powyżej – odnośnie sytuacji, kiedy możliwość przeprowadzenia wyborów istnieje (np. z wykorzystaniem przepisów o głosowaniach i posiedzeniach online).