Publicystyka - ngo.pl

Oczywiście dla stowarzyszenia już zarejestrowanego to nie jest dylemat. Zasadniczo wpis nowego zarządu do KRS ma charakter deklaratoryjny, czyli jego kadencja liczona jest od dnia wyboru, o ile uchwała o wyborze lub statut stowarzyszenia nie stanowią inaczej.

W przypadku jednak stowarzyszenia zakładanego, w trakcie rejestracji, to nie jest tak oczywiste. Poniżej przedstawiamy wyjaśnienie czemu temat prawnie nie jest jasny i dzielimy się kilkoma poradami praktycznymi.

Po pierwsze na dzień dzisiejszy zdaniem autora tekstu więcej argumentów przemawia za przyjęciem, że kadencję pierwszego zarządu domyślnie należałoby liczyć od dnia wyboru, nie zaś od dnia wpisania stowarzyszenia do KRS. To oczywiście rodzi problem faktycznego skrócenia kadencji, gdy rejestracja stowarzyszenia będzie się przedłużać i zamiast 7 dni potrwa np. 6 miesięcy.

Jeśli będzie to rozwiązanie budzić czyjeś wątpliwości w kontekście innych wybieralnych władz stowarzyszenia, można taką klauzulę rozszerzyć na pozostałe organy, albo w uchwałach o pierwszym wyborze tychże organów wskazać, że uchwały te wchodzą w życie pod warunkiem wpisania stowarzyszenia do rejestru KRS przez właściwy sąd (ta ostatnia wskazówka nie dotyczy oczywiście uchwały o wyborze zarządu).

Problem oczywiście pochodzi z doświadczenia praktyki doradczej, którą podziela zarówno autor tekstu, jak i doradczynie i doradcy Informatorium ngo.pl. Po zarejestrowaniu stowarzyszenia i zbliżaniu się terminów zakończenia pierwszych kadencji, zaczynają się pojawiać pytania jak liczyć kadencję zarządu:  od dnia wyboru, który często pokrywa się z dniem zebrania założycielskiego, czy od dnia wpisu stowarzyszenia do rejestru KRS?

Na wstępie trzeba zaznaczyć, że ustawa - Prawo o stowarzyszeniach (dalej też PoS) nie reguluje wprost momentu rozpoczęcia biegu kadencji zarządów stowarzyszeń. Niemniej do 2016 r., tj. do wejścia w życie noweli PoS z 2015 r., było oczywistym, że kadencja zarządu i innych organów stowarzyszeń zaczyna się z momentem wpisu do KRS. Wynikało to z kwalifikowania wpisu nowo założonego stowarzyszenia do KRS jako wpisu konstytutywnego dla utworzenia stowarzyszenia jako osoby prawnej, a jednocześnie dla zatwierdzonego w ten sposób przez sąd statutu stowarzyszenia. Pogląd ten oczywiście pozostaje aktualny, ale przestał w domyślny sposób rozstrzygać nasz tytułowy dylemat rozpoczęcia kadencji pierwszego zarządu.

Na gruncie aktualnego stanu prawnego w mojej ocenie doszło do zmian, które podważają praktykę sprzed 2016 r. (wyznaczania kadencji od momentu rejestracji), choć nie pozwalają jednoznacznie przesądzić tematu. Należy więc ze względu na bezpieczeństwo prawne Stowarzyszenia przyjąć, że kadencja zarządu nowo stworzonych stowarzyszeń biegnie od dnia ich wyboru, przy jednoczesnym zastrzeżeniu, że istnieje linia argumentacyjna za utrzymaniem dotychczasowej (tj. do 2016 r.) oceny prawnej. 

Podstawowym argumentem za wcześniejszym rozpoczęciem biegu kadencji byłby argument oparty na wydzieleniu konstrukcji stowarzyszenia “w organizacji”. Brak jest jednak klasycznych przesłanek, umożliwiających wskazanie struktury stowarzyszenia jako jednostki organizacyjnej przed jego wpisem do KRS. To jest główny argument przeciwko zmianie dotychczasowej oceny prawnej. Nie ma prawem przewidzianej konstrukcji “w organizacji”, wskazania praw i obowiązków na etapie przed rejestracją, nie ma jednostki organizacyjnej, w której mógłby zaistnieć organ, nie ma kadencji.

A jednak jest wątpliwość, bo choć Ustawodawca nie wprowadził pojęcia stowarzyszenia “w organizacji”, ani bezpośrednio, ani pośrednio, to zmienił pozycję samego zarządu. 

Przyjrzyjmy się jednak wpierw porównawczo innym regulacjom. Można zauważyć podobieństwo ze spółdzielniami. Mają one podobny do PoS przepis art. 11 ust. 2 ustawy - Prawo spółdzielcze, jednak co ważne, że choć równie lakoniczny, to nie wskazuje on na zarząd, zamiast tego wskazuje na osoby działające do chwili zarejestrowania spółdzielni w jej interesie. Przepis ten nie budzi wątpliwości i w literaturze przedmiotu przyjmuje się, że nie istnieje spółdzielnia przed wpisem do KRS. Można więc przyjmować, że kadencja zarządów spółdzielni biegnie od wpisu nowo powstałej spółdzielni do KRS.

Warto zwrócić uwagę, że funkcjonowanie zakładanej osoby prawnej przed jej wpisem do KRS jest kompleksowo uregulowane w przypadku tzw. spółki kapitałowej w organizacji w KSH. Jest to sytuacja która jednocześnie pokazuje pewne podobieństwa, ale w kontekście powyższym jest dowodem na zasadzie przeciwieństwa (a contrario) na brak konstrukcyjnego wyodrębnienia w PoS stowarzyszeń przed ich wpisem w KRS.

Sytuacja PoS zawiera jednak jak wspomniałem odmienności. Chodzi głównie o zmieniony art. 12 oraz 17 PoS. Dawniej procedurę rejestracji prowadził komitet założycielski, zaś na zasadzie praktycznie dopuszczonego przez sądy rejestrowe wyjątku, dopuszczono by alternatywnie robiły to wybrane zarządy. Nowela, choć zostawiła komitety, to ustawowo wyłączyła je z możliwości prowadzenia postępowania rejestrowego. Tu autor chciałby zaznaczyć, że mając okazję brać udział w pracach legislacyjnych - był temu rozwiązaniu przeciwny - widać to też w pierwotnym brzmieniu propozycji zmian nowelizacji, jaki został przesłany do Sejmu*.

^{* W wersji prezydenckiej wolą było potwierdzenie ustawowo opcji alternatywy prowadzenia postępowania o zarejestrowanie przez komitet albo zarząd wg wyboru założycieli. W trakcie prac Minister Sprawiedliwości przeforsował jednak, by był to wyłącznie zarząd. Por. https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/druk.xsp?nr=3019}

Kluczowe jest więc przesądzenie, czy zarząd stowarzyszenia z mocy ustawy działa od momentu powołania, czy od momentu wpisu stowarzyszenia do KRS. W mojej ocenie pozycja zarządu w PoS wyraźnie wskazuje, że zaczyna on działać od dnia wyboru. Wręcz musi zacząć działać od tego dnia, a ustawa dodatkowo przewiduje możliwość zaciągania zobowiązań na rzecz przyszłego stowarzyszenia właśnie przez członków zarządu. W tym głównie upatruję podstawę poglądu, że domyślnie bieg kadencji należałoby liczyć od wyboru nie zaś od dnia wpisu w KRS. 

Wprowadzona konstrukcja prawna w art. 17 ust. 2, pozwala dokonywać czynności w tym zaciągać niezbędne zobowiązania przed wpisem stowarzyszenia do KRS. Jednocześnie wyraźnie stawia zastrzeżenie, że za wszelkie zobowiązania z okresu przed wpisem - odpowiadają członkowie zarządu solidarnie. Tylko i wyłącznie oni, ale do czasu, czyli do wpisu stowarzyszenia do KRS. Po wpisie to stowarzyszenie odpowiada za te zobowiązania jak za własne. 

Pośrednio jest więc powyższe podstawą do wniosku, że skoro zgodnie z przepisem czynności są ograniczone do wyłącznie “niezbędnych”, a odpowiedzialność do członków zarządu (na etapie do zarejestrowania), to Ustawodawca uznał, że mają oni obowiązek podejmowania tych czynności, wynikający właśnie z faktu bycia już członkami zarządu. Ustawa nie przewiduje by kto inny miał takie czynności podejmować, ani za nie odpowiadać, ani by stowarzyszenie po rejestracji za takie inne czynności innych osób miało przejmować odpowiedzialność. Przepisy łączą to w sposób bezwzględny ze statusem osoby fizycznej jako członka zarządu zakładanego stowarzyszenia.

Powyższe podkreśla analiza art. 12. Zmieniono nim dotychczasową odpowiedzialność komitetu założycielskiego za rejestrację stowarzyszenia i przeniesiono na wybrany zarząd. Nikt poza zarządem nie może przeprowadzić postępowania rejestrowego. Wszyscy członkowie muszą podpisać się pod wnioskiem. 

W efekcie członkowie zarządu, oraz zarząd jako organ (ustawodawca wprost używa pojęcia “zarząd”) mają obowiązek działania z racji tego, że są wybrani do zarządu i do zakresu ich obowiązków wchodzi zapewnienie zainicjowania postępowania rejestrowego.

Powyższe argumenty z analizy obu przepisów dają podstawę twierdzić, że Ustawodawca nałożył na członków zarządu, z racji ich powołania do zarządu, obowiązki działania na rzecz stowarzyszenia jeszcze przed jego wpisem. 

Nie dał też możliwości stowarzyszeniu przeniesienia tych obowiązków na inne osoby (wyboru).

Jednoznacznie też wymusił wybór zarządu przed wpisem stowarzyszenia oraz posłużył się nazwą organu, przypisując mu obowiązki przed wpisem, i uznając w ten sposób rodzaj podmiotowości tego organu i jego roli na etapie rejestracji. 

To zaś przemawia łącznie za tym, by wybrać przedstawiony na wstępie wariant wykładni co do domyślnego sposobu liczenia kadencji pierwszego zarządu stowarzyszenia, a co za tym idzie sformułować rekomendację z początku tekstu.

Ustawa - Prawo o stowarzyszeniach (wybrane artykuły występujące w powyższym tekście)

Art.  12.  

1. Zarząd składa wniosek o wpis stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego wraz ze statutem, listą założycieli, zawierającą imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli, protokołem z wyboru władz stowarzyszenia oraz adresem siedziby stowarzyszenia.

2. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, podpisują wszyscy członkowie zarządu.

Art.  17.  

1. Stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego.

2. Za czynności niezbędne do rozpoczęcia działalności przez stowarzyszenie dokonane na rzecz stowarzyszenia przed jego wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego członkowie zarządu odpowiadają wobec osób trzecich solidarnie. Po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego za zobowiązania wynikające z tych czynności stowarzyszenie odpowiada tak jak za zaciągnięte przez siebie.

3. Postępowanie w sprawach o wpis lub zmianę wpisu stowarzyszenia oraz terenowej jednostki organizacyjnej do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego jest wolne od opłat sądowych.