Publicystyka - ngo.pl

Czytając „Gniew” (Czarne, 2020), zwróciłam szczególną uwagę na dane, które Tomasz Markiewka – autor książki – podaje za Jakubem Sawulskim („Pokolenie’89. Młodzi o polskiej transformacji”, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2019): w państwach OECD do związków zawodowych należy średnio 25 proc. pracowników, a w Danii i Finlandii ponad 60, podczas gdy w Polsce odsetek ich członków spadł z poziomu ok. 30-40 proc. na początku lat 90. do zaledwie 12 obecnie.

Za niecałe dwa tygodnie obchodzić będziemy 40. rocznicę osiągnięcia Porozumień Sierpniowych. Reprezentowani przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy robotnicy i robotnice, domagali się od władzy przyjęcia 21. postulatów. „Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych” był pierwszym z nich. Powstała „Solidarność” (ponad rok później zdelegalizowana), a dalszy ciąg historii dobrze znamy.

A może wszystkie problemy pracownic i pracowników zostały rozwiązane? Byłoby wspaniale, gdyby związki zawodowe były zupełnie niepotrzebne, bo prawa pracownicze byłyby powszechnie szanowane, ale niektóre z wcześniej wspomnianych postulatów brzmią niebezpiecznie aktualnie. Co się więc stało?

„Nie doceniano ich [związków zawodowych – od red.] jako formy zbiorowej walki o prawa pracownicze, przeciwnie, zaczęto je traktować jako relikt przeszłości – socjalistyczny twór przeszkadzający w unowocześnianiu Polski” – wyjaśnia w „Gniewie” Tomasz Markiewka. „W Polsce niestety wielu ludzi – zbyt wielu – uznało, że pracownicy poradzą sobie w pojedynkę. To był kolejny krok w stronę społeczeństwa zniechęconego do podejmowania jakichkolwiek wspólnych działań” – kontynuuje. 

Autor „Gniewu”, w zacytowanych wyżej fragmentach, zwraca uwagę na dwie bardzo ważne kwestie. Po pierwsze na przyczyny – to szkodliwy paradoks: choć Zachód – gdzie związki zawodowe są przecież silne, co pokazują przywołane na wstępie dane – stawiany jest powszechnie za wzór, to związkowców ładuje się do pudła z etykietą „Roszczeniowi” i wbrew historii zamyka w nawiasie tego strasznego socjalizmu.

Rozmowa z dr. Tomaszem Markiewką o "Gniewie"

Po drugie, na skutki – związki zawodowe mogą być treningiem zaangażowania, a kiedy go brakuje, trudno budować społeczeństwo obywatelskie.

Jest coś jeszcze – Tomasz Markiewka zwrócił uwagę na podstawy podstaw: trudno wywalczyć w pojedynkę systemowe zmiany, a konieczność ich zaprowadzenia podkreślali w swoich tekstach – i to bez względu na to, czy opowiadali się za czy przeciw uzwiązkowieniu III sektora – uczestnicy i uczestniczki toczącej się w portalu ngo.pl debaty: „Wiązać się czy nie?”.

W lipcu i na początku sierpnia opublikowaliśmy łącznie siedem tekstów, których autorzy ważyli argumenty przemawiające za i przeciw zakładaniu organizacji związkowych w organizacjach pozarządowych, dzieląc się swoim często kilku-, a nawet kilkunastoletnim  doświadczeniem. Podsumujmy je więc w siedmiu wnioskach, które warto wziąć pod uwagę, czyniąc organizacje lepszymi miejscami – przy udziale związków lub bez.

1. Odśmieciowić sektor, trzymać się Kodeksu Pracy. Od takich podstaw zaczął Piotr Szumlewicz, przewodniczący Związku Zawodowego Związkowa Alternatywa, który położył akcent na wydanie wojny umowom śmieciowym w organizacjach, a także relacje z państwem: warunkiem otrzymywania pomocy – zdecydowanie większej niż dotychczas – powinno być ścisłe trzymanie się przez organizacje Kodeksu pracy.
2. W miarę potrzeb. Piotr Frączak, prezes Stowarzyszenia Dialog Społeczny, zwrócił z kolei uwagę na to, że organizacje mają własne mechanizmy zabezpieczające: rady, komisje rewizyjne i… członków: To członkowie-współwłaściciele (…) powinni pilnować, aby organizacja dobrze działała”. A jeśli nie? „Jeśli organizacja pozarządowa przestaje być organizacją pozarządową, a staje się quasi-firmą lub quasi-instytucją publiczną? Wtedy trzeba stosować metody jak w firmie czy instytucji publicznej”.
3. Odwagi i równowagi. Piotr Sołowij, członek Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, pokazał, że potrzeba sporo odwagi, by założyć organizację związkową w organizacji pozarządowej, ale na końcu nie może zabraknąć równowagi:  „Dobrze funkcjonujący związek zawodowy musi opierać się na pracy będącej zrównoważonym aktywizmem. Wspólna troska o miejsce pracy nie może sprawić, że zabraknie nam troski o samych siebie”
4. Standardy. Nina Gałuszka, wieloletnia działaczka sektora pozarządowego, teraz zawodowo związana z biznesem, podobnie jak Piotr Frączak, przyjrzała się temu, na czym już można budować: zaangażowanie wszystkich osób związanych z organizacją w podejmowanie decyzji, jasna informacja o warunkach pracy i najwyższe standardy współpracy z wolontariuszami.
5. Odzyskać podmiotowość. Maria Świetlik z „Inicjatywy Pracowniczej” i Paweł Stankiewicz podsumowując swój tekst zwrócili uwagę na to, z czym mogliby walczyć związkowcy, a na co – dodajmy – powinna znaleźć się również przestrzeń w organizacjach, gdzie związków nie ma, bo nie jest to równoznaczne z tym, że są wolne od m.in. takiego problemu: „Myślenie osób stojących na czele organizacji zostało skolonizowane przez język zarządzania biznesem. W tej narracji ludzie pracujący w NGO stają się „personelem”, „kapitałem ludzkim” albo „zasobami ludzkimi”. Związki zawodowe mogą pomóc osobom pracującym odzyskać podmiotowość, przestać być „zasobem”, a zacząć być „interesariuszem”. Kapitał łatwo przenieść, zasób można zużyć, a związkowczynię trudniej ignorować i zwolnić”.
6. Profesjonalizacja i mobilizacja. Skoro w kolejnych tekstach niczym bumerang wracały – cytując klasyka – „oczywiste oczywistości”, to znaczy, że jest z nimi pewien kłopot. Kinga Pańczyszyn-Liśkiewicz, socjolożka i menedżerka NGO, postawiła na dwie z nich: III sektor to przecież pracodawca, potrzebujemy więc w nim pełnej profesjonalizacji w obszarze zarządzania personelem. „Aktywizm to nie tylko misja, ale i praca zarobkowa, wymagająca specjalistycznych i zaawansowanych kompetencji. I tak samo jak satysfakcji, sensu i samorealizacji, potrzebujemy adekwatnego wynagrodzenia i bezpieczeństwa” – pisze. A do tego mobilizacji liderów i pracowników w poszukiwaniu rozwiązań, dla problemów, które przecież są wspólne.
7. Sojusz. Jeśli problemy są więc wspólne, „związki mogą stać się sojusznikiem szefostwa – niekoniecznie adwersarzem” – wyjaśniła Katarzyna Jagiełło, aktywistka klimatyczna, ekspertka ds. różnorodności biologicznej. A to tylko jeden z argumentów, który przedstawiła za zakładaniem związków zawodowych w organizacjach pozarządowych. W dobrze działającej organizacji pracodawca i pracownik (lub pracownik-związkowiec) nie będą więc w kontrze.

Nie pozostaje mi nic innego, jak zachęcić do lektury wszystkich tekstów oraz śledzenia portalu. bo temat jakości pracy w organizacjach jest w nim stale obecny. Pozostajemy również otwarci na Wasze wnioski.

Przeczytaj wszystkie głosy na temat organizacji związkowych w organizacjach pozarządowych.

Estera Flieger – redaktorka naczelna publicystyki w portalu organizacji pozarządowych ngo.pl, dziennikarka, przez blisko cztery lata związana z „Gazetą Wyborczą”, współpracuje z Oko.press, gdzie pisze o polityce historycznej oraz magazynem „Dziennika Gazety Prawnej”, publikowała w „The Guardian”, „Newsweeku Historii”, „Kulturze Liberalnej”, "Rzeczpospolitej" i serwisie Notes From Poland.