Publicystyka - ngo.pl

Początki opieki społecznej w Polsce związane są z działalnością kościoła. Bractwa, zakony i stowarzyszenia religijne prowadziły schroniska, ochronki, przytułki czy domy opieki, zapewniając nocleg, wyżywienie, odzież. Niektóre oferowały także pomoc finansową. Na przykład w XVI wieku w Wilnie, Krakowie, Warszawie, Poznaniu i innych miastach działał "Bank Pobożny", udzielający nieoprocentowanych pożyczek zubożałym wiernym. A w 1588 roku (działające do dzisiaj!) Arcybractwo Miłosierdzia uruchomiło w Krakowie fundusz "Skrzynka Św. Mikołaja", świadczący pomoc w formie posagu dla ubogich panien wychodzących za mąż lub wstępujących do klasztoru. Działania pomocowe kościoła wypływały z religijnej zasady niesienia pomocy bliźnim w potrzebie.

Pomoc biednym próbowało zapewnić także państwo. Najwcześniejsze państwowe akty prawne ustanawiające działalność opiekuńczą pojawiły się w połowie XIV wieku. Statuty wiślicko-piotrkowskie wydane przez Kazimierza III Wielkiego, obok regulacji dotyczących ustroju społecznego, prawa karnego czy prywatnego, zapewniały prawną ochronę biedniejszych grup społecznych.

Statuty piotrkowskie Jana Olbrachta z 1496 roku wprowadziły podział ubogich na zdolnych i niezdolnych do pracy. Ci drudzy mogli korzystać z dobroczynności, w tym także otrzymać świadectwo uprawniające do żebrania. Z kolei ustawa sejmowa o szpitalach z 1775 roku powołała do życia komisję stanowiącą centralny organ nadzoru nad dobroczynnością.

Rozbiory polski i utracenie od XVIII wieku państwowości spowodowały, że w każdym zaborze opieka społeczna wyglądała inaczej, podlegając odrębnemu prawodawstwu.

W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX pojawia się coraz więcej świeckich, zorganizowanych form pomocy społecznej. Mają dwojaki charakter.

Z jednej strony są to fundusze czy fundacje powoływane przez filantropów, którzy część swojego majątku chcieli spożytkować na cele społeczne. W taki sposób powstał np. zakład sierót i ubogich w Drohowyżu, ufundowany przez hrabiego Stanisława Marcina Skarbka herbu Abdank czy zakład dla dzieci niewidomych w Laskach, ufundowany przez hrabiankę Różę Marię Czacką herbu Świnka.

Przeczytaj też: Społeczny wehikuł czasu: zakład sierót i ubogich w Drohowyżu [FOTO]

Przeczytaj też: Społeczny wehikuł czasu: narodziny tyflopedagogiki w Polsce – Zakład dla Niewidomych w Laskach [FOTO]

Drugi model to towarzystwa i stowarzyszenia powoływane przez polskich społeczników, inteligencję, naukowców: Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności, Warszawskie Towarzystwo Higieniczne (później działające jako Polskie Towarzystwo Higieniczne), Krakowskie Towarzystwo Przeciwgruźlicze, Przeciwgruźlicze Towarzystwo Warszawskie, Towarzystwo Opieki nad Ubogiemi Matkami oraz Ich Dziećmi w Warszawie i wiele, wiele innych.

Przeczytaj też: Społeczny wehikuł czasu: Polskie Towarzystwo Higieniczne w walce o zdrowie powszechne [FOTO]

To właśnie w tamtym czasie zaczęła krystalizować się nowa idea pomocy społecznej. Jej podstawą powoli stawały się naukowe przesłanki wywodzące się z medycyny, pedagogiki, psychologii i innych nauk.

Pomaganie wymagało jakiegoś poziomu wiedzy i kompetencji. A tych można było się przecież nauczyć. Jeszcze w okresie zaborów, w 1907 roku warszawskie towarzystwa katolickie zorganizowały “Kursa społeczne”, które dawały teoretyczne podstawy pracy społecznej. A w 1916 roku, przy Wyższych Kursach dla Kobiet im. Baranieckiego w Krakowie utworzono Wydział Pracy Społecznej.

Po odzyskaniu niepodległości możliwe stało się uruchomienie opieki społecznej w ramach struktur i zadań państwowych. W 1923 roku uchwalona została Ustawa o opiece społecznej, w której opiekę zdefiniowano jako

Pięć lat później wydane zostało rozporządzenie O opiekunach społecznych i o komisjach opieki społecznej. Zobowiązywało gminy do ustanowienia opiekunów społecznych, których głównym zadaniem miało być współdziałanie z gminą w zakresie wykonywania ustawowych obowiązków z zakresu opieki społecznej. Choć opiekunom społecznym przysługiwała ochrona prawna jak urzędnikom państwowym, to nie przewidziano dla nich wynagrodzenia. Stanowisko pełniło się honorowo.

Opiekunowie społeczni, tak jak większość ówczesnej kadry sektora opieki społecznej, zazwyczaj nie posiadali odpowiednich kwalifikacji. Dlatego w 1925 roku w Krakowie powołano pomaturalną Szkołę Pracy Społecznej im. Adriana Baranieckiego. Kształcenie trwało rok i przygotowywało do pracy w placówkach państwowych, samorządowych i prywatnych instytucjach społecznych. W tym samym roku powstała także instytucja kształcąca na poziomie wyższym – Studium Pracy Społeczno-Oświatowej przy Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie.

Twórczynią Studium Pracy Społeczno-Oświatowej przy Wolnej Wszechnicy Polskiej była Helena Radlińska, już wówczas wybitna działaczka społeczna, propagatorka upowszechniania oświaty i kultury. Pracę socjalną definiowała jako

Według Radlińskiej praca społeczna miała służyć przebudowie społecznej i usuwać przeszkody uniemożliwiające dzieciom, młodzieży i dorosłym pełne uczestnictwo w życiu społecznym. W ten sposób zapoczątkowała w polskiej pedagogice nowy obszar, obejmujący wychowanie pozaszkolne, w tym także wychowanie dorosłych. Tym nowym obszarem zajmować się miała pedagogika społeczna.

Choć po zakończeniu II wojny światowej jeszcze przez kilka lat trwało kształcenie pracowników społecznych, to jednak czasy stalinowskie nie sprzyjały ani rozwojowi nauk społecznych, ani pomocy realizowanej przez podmioty niepubliczne. W 1945 roku powstało co prawda Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, ale w 1960 roku problematyka opieki społecznej została w całości przekazana do Ministerstwa Zdrowia. Po odwilży październikowej 1956 roku powstała sieć powiatowych opiekunów społecznych, ale ich kompetencje pozostawiały wiele do życzenia.

W 1966 roku zarządzeniem Ministra Oświaty wprowadzono nazwę nowego zawodu – "pracownik socjalny". Powołano także do życia Państwową Szkołę Pracowników Socjalnych – początkowo w Warszawie, a potem wydziały w kilku innych miastach. Szkoła kształciła na poziomie średnim. Wykształcenie wyższe z zakresu polityki społecznej można było uzyskać na Uniwersytecie Warszawskim, Uniwersytecie Łódzkim, a potem także na warszawskiej Szkole Głównej Planowania i Statystyki. Wykształceni pracownicy socjalni powoli zastępowali honorowych, terenowych opiekunów społecznych.

Przemiany społeczne i gospodarcze po 1989 roku nie ominęły również systemu opieki i pomocy społecznej. Jego reformę rozpoczęto od zmiany podstawy prawnej - wciąż obowiązywała ustawa o opiece społecznej z 1923 roku. Uchwalona w 1990 roku Ustawa o pomocy społecznej jako jeden z celów stawiała rozwój pracy socjalnej. Kolejna ustawa o pomocy społecznej, uchwalona w 2004 roku, wprowadziła w życie kontrakt socjalny – pisemną umowę pomiędzy pracownikiem socjalnym a klientem pomocy społecznej, określającą wzajemne uprawnienia i zobowiązania, zmierzające do przezwyciężenia trudnej sytuacji.

Obecnie praca socjalna, według polskiej ustawy o pomocy społecznej, to interdyscyplinarna

Współcześnie w Polsce pracownik socjalny może być zatrudniony w regionalnym ośrodku polityki społecznej, powiatowym centrum pomocy rodzinie, miejskim lub gminnym ośrodku pomocy społecznej, organizacji pozarządowej, domu pomocy społecznej, placówce służby zdrowia a także w wielu innych jednostkach. Najwięcej pracowników socjalnych –  blisko 20 tysięcy –  pracuje w ośrodkach pomocy społecznej. Z pomocy tych ośrodków każdego roku korzysta około dwóch milionów Polaków.