Publicystyka - ngo.pl

Na spotkaniu nie rozmawiano właściwie o niczym innym. Propozycji zmian w ustawie o działalności pożytku jest wiele. Jedne są gotowe (były gotowe już jakiś czas temu), inne przygotowano w ostatnich miesiącach, jeszcze inne, chociaż znane nie od dziś, wymagają dopiero dyskusji i opracowania. W relacji z wrześniowego posiedzenia RDPP postaramy się naszkicować mapę omawianych propozycji.

Siódme posiedzenie Rady Działalności Pożytku Publicznego rozpoczęło się od próby ustalenia, o czym rozmawiać, a o czym nie rozmawiać. 

– Rozmawiajmy o przyszłości – proponowała Adriana Porowska, wiceprzewodnicząca Komitetu ds. Pożytku Publicznego. Ta propozycja oznaczała, żeby zostawić szczegółowe omówienie zmian zaproponowanych przez rząd w tzw. małej nowelizacji (zobacz: Mała nowelizacja), a skupić się na szerokiej dyskusji zawierającej kompleksowe wskazania, co należy zmienić w ustawie o działalności pożytku w dalszej perspektywie. Materiał do takiej debaty otrzymali członkowie Rady przed posiedzeniem (wrócimy jeszcze do niego w dalszej części relacji). – Zmiany są bezdyskusyjne i wielokrotnie omówione – tłumaczyła wiceprzewodnicząca KPP, mając na myśli projekt, który poznaliśmy pod koniec sierpnia.

Propozycja ta nie spotkała się z przychylnym przyjęciem strony pozarządowej. Przedstawiciele i przedstawicielki organizacji rzeczywiście nie czują potrzeby debatowania o konkretnych propozycjach z małej nowelizacji, ale za to chcieliby rozmawiać o tym, co się w niej nie znalazło. Przypomnijmy, że koncepcja drobnych, szybkich zmian została przedstawiona przez rząd w kwietniu – i od samego początku wzbudziła konsternację (zobacz: Dwie nowelizacje ustawy o działalności pożytku. Czwarte posiedzenie RDPP VIII kadencji [relacja]). Znacznie wcześniej organizacje pozarządowe upubliczniły poważny i kompleksowy projekt zmian w trybach zlecania zadań publicznych (w Dziale II, Rozdziale 2 ustawy – pisaliśmy o nim wielokrotnie, zob. m.in. Propozycje zmian w ustawie o działalności pożytku publicznego. Nowe tryby zlecania zadań) i zabiegały o podjęcie przez rząd prac nad tymi propozycjami (pisał o tym m.in. Tomasz Schimanek w artykule: Grupa robocza ds. uproszczeń prawnych dla organizacji pozarządowych. Krótkie podsumowanie pierwszego półrocza działalności).

Zlecanie jest kluczową kwestią, która nie rozwija się, ponieważ od 2013 roku nie wprowadzono żadnych istotnych zmian w tych trybach. Zostaliśmy zamknięci w rezerwacie i bez „potrząśnięcia” systemem nie pójdziemy do przodu, argumentował Cezary Miżejewski. Nowelizacja (mała) nie odzwierciedla oczekiwań sektora. Ewa Kolankiewicz (Unia Metropolii Polskich) zadeklarowała, że samorządy poprą krytyczne stanowisko strony pozarządowej – nie dlatego, że w nowelizacji jest coś bardzo złego, ale dlatego, że nie ma tam rzeczy istotnych. – Czy przeprowadzać nowelizację w tak kadłubkowym zakresie, wiedząc, że duża nowela bardzo się oddala – zastanawiała się przedstawicielka Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

– Dlaczego nie wzięto pod uwagę naszych propozycji? Czujemy się zlekceważeni – Ewa Chromniak komentowała próbę marginalizowania w dyskusji o zmianach dopracowanej propozycji dotyczącej trybów.

Zawartość małej nowelizacji nie była więc ostatecznie tematem posiedzenia, choć jak już opisaliśmy jej kontekst jest dość ważny. Małą nowelizacją (jej szczegółami) zajmą się teraz zespoły RDPP. Chociaż, jak podkreśla strona rządowa, propozycje są „bezdyskusyjne i wielokrotnie omówione”, jednak nawet podczas rozmowy, gdzie mała nowelizacja była tylko tłem, zasygnalizowano, że nie wszystko jest tu tak oczywiste (np. wątpliwości budzi użycie uproszczonych wzorów ofert do konkursów na mniejsze kwoty czy regulacja dotycząca wkładów finansowych). Trudno przewidzieć, jaką opinię ostatecznie wyda Rada Pożytku – być może pozostanie nawet przy pierwotnej ocenie, że projekt rządowy po prostu mija się z oczekiwaniami organizacji.

Czy jest szansa, że przygotowane przez organizacje społeczne rozwiązania dotyczące trybów potraktowane zostaną zgodnie z oczekiwaniami pozarządowej i samorządowej części Rady? Tu dynamika dyskusji na posiedzeniu była bardzo ciekawa. Gdyby włączyć tryby do małej nowelizacji z propozycji rządowych właściwie niewiele by zostało (może poza Dniem Społeczeństwa Obywatelskiego oraz Odznaką Honorową za Zasługi dla Społeczeństwa Obywatelskiego). Ale projektodawcy podkreślali chyba głównie wysiłek, który należałoby włożyć w tak poważne zmiany. Tłumaczyli, że proces legislacyjny nie jest prosty, a czasu nie ma wcale tak wiele. Uzupełnienie projektu, który już w tej chwili znajduje się w konsultacjach o nowe elementy ma być też niemożliwe z powodów formalnych. Pojawiły się też argumenty o „zaangażowaniu środków budżetowych” oraz twardych zasadach, których pilnuje Minister Maciej Berek (Minister nadzoru nad wdrażaniem polityki rządu).      

Ze swojej strony przedstawiciele organizacji przypominali, że propozycje nowych trybów przedstawiane były rządowi już rok temu (i pół roku przed pojawieniem się małej nowelizacji). Dopytywali, jakie to względy budżetowe są problemem i tłumaczyli, że sposób zlecania zadań jest neutralny dla budżetu (nie ma nowych pieniędzy, a jedynie nowe sposoby ich rozdzielania). Dopytywali też co właściwie rząd planuje zrobić albo co już zrobił z tym, co otrzymał (projektem i uzasadnieniem).

Oczekiwanie poważnej debaty zakończonej uruchomieniem konkretnych prac nad trybami zlecania spotkało się na posiedzeniu z dystansem, jeśli nie niechęcią ze strony rządowej. Nieoczekiwanie postawa ta została złagodzona przez dwie zaskakujące informacje. 

Okazało się, że propozycje nowych trybów, które trafiły do Komitetu do spraw Pożytku Publicznego (właściwie do specjalnie stworzonego zespołu) nie budzą poważnych zastrzeżeń. Przedstawiciele ministerstw, przyglądając się projektowy wypracowanemu przez organizacje, zgłaszali co prawda liczne uwagi, jednak nie zmieniły one podstawowych założeń propozycji. Taką relację z prac w łonie Komitetu przedstawiła Adela Gąsiorowska, zastępczyni dyrektora Narodowego Instytutu Wolności. Nieco inne wrażenie z prac w Komitecie miał dyrektor Departamentu Społeczeństwa Obywatelskiego. Łukasz Jachimowicz przyznał jednocześnie, że trwają prace nad Oceną Skutków Regulacji. Przedstawiciele organizacji otrzymali więc informację, na którą dość długo czekali. To było pierwsze zaskoczenie.

Drugim była treść listu, który otrzymała tego samego dnia Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych od Przewodniczącego KPP Jana Grabca. List ten streścił Mateusz Wojcieszak, członek zarządu OFOP.

Zaproponowana na wstępie posiedzenia „dyskusja o przyszłości” w oparciu o obszerny materiał, który członkowie Rady otrzymali tydzień przed posiedzeniem budziła początkowo niechęć. Z jednej strony dziwiła próba ominięcia aktualnego tematu małej nowelizacji (nawet przy braku entuzjazmu do jej zakresu), z drugiej mogło to zostać odebrane jako sposób na marginalizację forsowanej przez przedstawicieli strony pozarządowej propozycji trybów, przez maksymalne poszerzenie zakresu dyskusji, a więc rozwodnienie tego co z punktu widzenia proponujących tryby wydaje się teraz najistotniejsze i gotowe. Mateusz Wojcieszak wyjaśniał, że otwarcie tak szerokiej dyskusji jest nieuczciwe, bo sugeruje, że nic konkretnego do tej pory nie zaproponowano. Z kolei Cezary Miżejewski pytał, po co mamy zgłaszać kolejne postulaty, skoro zgłoszone wcześniej wydają się nie interesować strony rządowej. 

Jednak ostatecznie do tej dyskusji doszło, choć nie była już ona, jak pierwotnie planowano, głównym i właściwie jedynym punktem posiedzenia. Trzeba przyznać, że zasygnalizowane podczas posiedzenia propozycje obszarów, które należy zmienić w ustawie o pożytku (a może nawet szerzej – w prawie dotyczącym organizacji pozarządowych), są też ilustracją tego, co dzieje się w działających od przeszło już roku grupach przy Przewodniczącej/Przewodniczącym KPP. Ilustrację taką z pewnością należało przedstawić. 

Punktem wyjścia do tego etapu dyskusji na posiedzeniu było założenie, że zmiany powinny następować dwutorowo. Jedne powinny iść w trybie szybkiej nowelizacja ustawy o pożytku dla „łatwych napraw" (z pewnością do tej kategorii należy konsultowana dziś mała nowelizacja, natomiast raczej trudno uznać, że zmieszczą się tu tryby). 

Równocześnie powinny trwać prace nad ustawą systemową „Prawo organizacji pozarządowych”, która uporządkuje słownictwo, zasady i mechanizmy horyzontalne (analogicznie do „Konstytucji dla Biznesu”). Tę koncepcję przedstawił współprzewodniczący RDPP Maciej Kunysz, przekonując, że działający od 2018 roku pakiet rozwiązań dla przedsiębiorców jest jedną z najlepszych w polskim prawie regulacji i reformując prawo sektorowe należałoby czerpać z tego wzorca.

Jakie obszary do szerszej dyskusji i systemowe zmiany wymieniono w roboczym dokumencie dla członków i członkiń RDPP oraz zasygnalizowano podczas wrześniowego posiedzenia? 

• definicja organizacji pozarządowej (z testem niezależności od administracji i biznesu; podkreślano też, że ważne jest traktowanie definicji jako jedynej obowiązującej i niedopuszczenie do sytuacji, że w różnych regulacjach nieco inaczej definiuje się organizacje pozarządowe)
• zasady zlecania zadań publicznych (tu wpisano omówione wcześniej propozycje trybów; punkt nie był już bardziej rozwijany, choć pojawiły się wątpliwości dotyczące trybu negocjacyjnego i rozliczeń ryczałtowych)
• sfera zadań publicznych z art. 4 (czy w ogóle wymienianie poszczególnych sfer i ciągłe dodawanie nowych – jak np. w małej nowelizacji – ma sens)
• zakres definicji odpłatnej działalności pożytku (m.in. z możliwością ujęcia sponsoringu w ramach tej działalności)
• inicjatywa lokalna (czy w ogóle powinna znajdować się w ustawie o pożytku)
• funkcjonowanie OPP i 1,5% (wraca odwieczna dyskusja o wszelkich wypaczeniach związanych ze środkami z procenta)
• funkcjonowanie rad pożytku (szerzej zasady dialogu obywatelskiego, w tym propozycje zawarte w przygotowanym przed kilku laty projekcie ustawy o Radzie Dialogu Obywatelskiego)
• Rada Dialogu z Młodym Pokoleniem („obce ciało” w ustawie o pożytku)
• Pełnomocnicy wojewody do spraw społeczeństwa obywatelskiego (propozycja, żeby było to rozwiązanie obligatoryjne)
• zmiany w dziale III Wolontariat (definicja, uproszczenie zasad zatrudniania wolontariuszy oraz korekta zasad dot. zabezpieczenia).

Wrześniowa Rada Pożytku była pierwszym od wielu lat spotkaniem, podczas którego członkowie RDPP dyskutowali o tym, do czego Rada została w pierwszej kolejności, ustawowo zobligowana – o kształcie ustawy o działalności pożytku. Było też pierwszym od dłuższego czasu posiedzeniem, w którym od początku do końca brała aktywny udział wiceprzewodnicząca Komitetu Pożytku Adriana Porowska. Na Radzie nie było jednak nominalnie najważniejszej osoby – obecnego Przewodniczącego KPP Jana Grabca (tłumaczono to wyjątkową sytuacją i nieoczekiwanymi obowiązkami – dzień przed posiedzeniem nastąpił atak dronów).

Głównym tematem posiedzenia, który wywołał najwięcej emocji była relacja między dwiema propozycjami „na stole” – małą nowelizacją rządową i wypracowanymi przez organizacje trybami. Jak zakończy się rywalizacja projektów? Na ile poważna jest deklaracja przedstawiona w liście OFOP? Jak sama przyznała na zakończenie posiedzenia Adriana Porowska, tryby wydają się jedyną dopracowaną koncepcją na poważną zmianę. W przeciwieństwie do licznych wątków omówionych w drugiej części spotkania, podczas rozmowy o całościowej, szerokiej reformie pozarządowych regulacji. 

Organizacje pozarządowe mogą pilnować teraz dwóch ważnych deklaracji wyrażonych podczas spotkania RDPP. Pierwsza deklaracja dotyczy obietnicy przedstawienia (w przeciągu kilku tygodni – miesiąca) harmonogramu dalszych prac. Padała na posiedzeniu wielokrotnie, więc trudno jest jednoznacznie przesądzić, której propozycji dotyczyła, wydaje się jednak, że chodziło o dalsze prace nad trybami (być może w powiązaniu z małą nowelizacją). Ten harmonogram może być szczególnie istotny, ponieważ do końca tej kadencji Sejmu zostało mniej niż dwa lata, a to bardzo krótki czas jeśli chodzi o taką zmianę.        

Druga deklaracja dotyczyła otwarcia na szereg debat nad poszczególnymi obszarami zarysowanymi podczas szerszej dyskusji. Niemal w każdym jej punkcie (oczywiście poza zlecaniem zadań) okazywało się, że jesteśmy dopiero na początku rozmowy. I tu wiceprzewodnicząca apelowała: spiszcie, przyślijcie do mnie, rozpoczniemy debatę.