Publicystyka - ngo.pl

Czwarte posiedzenie nowej RDPP VIII kadencji odbyło się w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów 28 marca 2025 roku.

Tematem, który wzbudził najwięcej kontrowersji podczas marcowego posiedzenia Rady Działalności Pożytku Publicznego, były plany nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Strona pozarządowe przypomniała o swoich zamiarach, co zaskoczyło przedstawicieli Departamentu Społeczeństwa Obywatelskiego. Z kolei plany rządu zaskoczyły stronę pozarządową. Dyskutowano o zakresie zmian, przepływie informacji i sposobie dalszego procedowania zgłoszonych propozycji.

W dużej nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego proponuje się zmiany, które można podzielić na dwie grupy: pierwsza to modyfikacja ogólnych zasad zlecania realizacji zadań, druga – wprowadzenie dodatkowych trybów zlecania zadań. Druga grupa zmian to poważna przebudowa zasad współpracy organizacji pozarządowej z administracją. Nowe tryby zlecania zadań mają zlikwidować ograniczenia, które narzucają obecne, stare i nieelastyczne tryby (szczególnie otwarte konkursy ofert).

Cezary Miżejewski, przedstawiając projekt uchwały w sprawie nowelizacji ustawy, mówił o „rezerwacie organizacji pozarządowych”, który ukształtował się w ramach obecnych, funkcjonujących od ponad 20 lat i nie podlegających istotnym zmianom, sposobów zlecania zadań. Jesteśmy gorszym realizatorem – dokładamy się, musimy rozliczać każdą złotówkę, przesunięcia w budżetach są w praktyce niemożliwe. Bardziej przyjazne od konkursów wydają się już nawet zamówienia publiczne. Właśnie z tego powodu konieczny jest zdecydowany ruch.

Prace ekspertów i stworzone przez nich propozycje opisywaliśmy w portalu ngo.pl wielokrotnie. Seria artykułów przedstawiających założenia poważnej zmiany w ustawie o działalności pożytku publikowana była m.in. na przełomie 2023 i 2024 r. (zob. m.in. Ustawa o pożytku – proponowane zmiany. Podsumowanie). Najbardziej aktualne przypomnienie propozycji zebraliśmy w dwóch artykułach Piotra Chorosia.

Pod opisywanymi tu zmianami w ustawie o pożytku podpisuje się obecnie grupa robocza ds. uproszczeń prawnych, utworzona przy ministrze ds. społeczeństwa obywatelskiego. Grupa nie pierwszy raz przedstawia swoje propozycje. Uchwała w sprawie nowelizacji ustawy o pożytku, przygotowana przez Zespół do spraw Realizacji Zadań Publicznych, Usług Społecznych i Ekonomii Społecznej i dyskutowana podczas posiedzenia (przyjęto ją ostatecznie w trybie obiegowym po posiedzeniu), miała być wsparciem dla pomysłów grupy. W uchwale zawarto również konkretne oczekiwanie.

Projekt uchwały wzbudził zdziwienie Marka Krawczyka, wiceprzewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego, który tłumaczył, że ministra Porowska zna propozycje grupy, a grupa jest na bieżąco informowana o tym, co się z tymi propozycjami dzieje. Tu pojawiła się informacja o „małej nowelizacji”. Adriana Porowska zdecydowała, żeby nowelizację ustawy o działalności pożytku podzielić na dwa etapy. Propozycje grupy ds. uproszczeń mają trafić do „dedykowanego zespołu rządowego”. 

Informację o zespole rozwinął Łukasz Jachimowicz, dyrektor Departamentu Społeczeństwa Obywatelskiego. Z jego wypowiedzi wynika, że rządowy zespół został już wyłoniony. Dalej dyrektor omówił, co ma się znaleźć w małej nowelizacji.

Mała nowelizacja ma się zawrzeć w 11 punktach. Łukasz Jachimowicz zreferował ich zawartość. Zmiany dotyczyć mają m.in. wkładów własnych (oczekiwane będą tylko wkłady rzeczowe i osobowe), podniesienia progów z art. 19a (tzw. małe granty), umów sponsoringowych (dopuszczenia ich przy działalności odpłatnej) czy sprawozdań OPP (uproszczone sprawozdanie przy większym niż teraz budżecie). Proponuje się również wprowadzenie odznaki honorowej za zasługi dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i specjalny dzień poświęcony społeczeństwu obywatelskiemu (24 kwietnia). 

Uczestnicy posiedzenia nie otrzymali materiału, który dotyczyłby omówionych przez dyrektora Jachimowicza propozycji. Prawdopodobnie z czymś więcej będą się mogli skonfrontować w momencie, kiedy propozycje te trafią do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów – czyli wtedy, kiedy poznamy je wszyscy. 

Łukasz Jachimowicz anonsował małą nowelizację jako materiał, który wyszedł z grupy ds. uproszczeń (a więc z tego samego miejsca, które przyznaje się do dużej nowelizacji – zmiany trybów). Zarówno sama propozycja 11 punktów, jak i to, że za jej stworzenie odpowiedzialna ma być grupa, zaskoczyła uczestników posiedzenia. Małą nowelizację odebrano jako konkurującą z poważnymi propozycjami, do których nawiązywała omawiana uchwała. Konsternację wzbudziło też to, że członkowie Rady mogą się zapoznać z przedstawionymi propozycjami tylko „na słuch”. Zaczęto się zastanawiać, jaka jest właściwie rola Rady Działalności Pożytku Publicznego, skoro nie może ona uczestniczyć w sposób bardziej zaawansowany w pracach nad takim dokumentem. 

Przedstawiciele strony rządowej uspakajali, że obie nowelizacje nie będą ze sobą konkurować. Ta poważniejsza musi mieć sojuszników i dlatego trafia na Komitet ds. Pożytku. Mała jest niekontrowersyjna i techniczna – Rada otrzyma jej treść „jeśli pani minister się zgodzi”. Przyznano również, że przedstawione przez dyrektora Jachimowicza 11 punktów nie jest plonem prac grupy ds. uproszczeń, ale efektem wsłuchiwania się przedstawicieli Departamentu w postulaty organizacji pozarządowych zgłaszane podczas różnych spotkań.

Część marcowego posiedzenia poświęcono tematowi, który omawiany był na lutowym specjalnym posiedzeniu RDPP. Wstrzymanie pomocy rządu Stanów Zjednoczonych dla organizacji humanitarnych, działających na rzecz rozwoju demokracji i praw człowieka, postawiło w trudnej sytuacji wiele polskich NGO-sów. Mateusz Wojcieszak ocenił, że sytuacja nie jest już tak alarmowa, jak na początku roku, ale jednak nadal dostajemy sporo niepokojących sygnałów i organizacje oczekują informacji o podjętych przez rząd działaniach. 

Przedstawiciele rządu opowiadali więc, co się wydarzyło. Marek Krawczyk mówił o szeregu spotkań, które odbyła minister Adriana Porowska z przedstawicielami ministerstw: niestety przyznał, że nie może po tych spotkaniach przedstawić konkretnych, poważnych deklaracji. Kolejny raz wyliczono, z jakich środków (głównie NIW-u), mogą korzystać NGO-sy. Swoje działania prezentowały również Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Wszystko wskazuje na to, że w ramach rządu nie udało się wypracować reakcji dedykowanej specjalnie dla podmiotów, które znalazły się w kryzysie na początku roku.  

Strona pozarządowa wydaje się już oswojona z tym faktem. Proponuje jednak namysł nad tym problemem w dłuższej perspektywie. Środki będą częściowo wracać, ale znacząca luka pozostanie i coś trzeba z nią zrobić. Jednym z pomysłów jest wykorzystanie wolnych środków z funduszy europejskich, które pojawiają się w regionach. Statystyki dotyczące tych środków przedstawiła Justyna Ochędzan. Wydaje się, że na dzień dzisiejszy pozostajemy na poziomie wzajemnej wymiany informacji i pomysłów. Te drugie płyną głównie od organizacji.

Członkowie RDPP zostali też poinformowani od dwóch aktach prawnych, związanych bezpośrednio z nowym rządowym programem „Moc Małych Społeczności” (program ten przedstawiany był już na poprzednim posiedzeniu Rady, a obecnie trwają jego konsultacje). Uruchomienie „Mocy Małych Społeczności” wymaga w pierwszej kolejności zmiany w ustawie o Narodowym Instytucie Wolności. Projekt trafił do Sejmu w marcu (obecnie został już uchwalony zob. Nowy budżet i nowe możliwości Narodowego Instytutu Wolności). Poza nowelizacją ustawy potrzebna jest też uchwała Rady Ministrów, która jeszcze przed posiedzeniem trafiła do wykazu prac legislacyjnych i programowych (zobacz informację o uchwale w wykazie).

 Szybkie przeprocedowanie obu aktów ma pozwolić na uruchomienie programu „Moc Małych Społeczności” w maju tego roku.

Kolejne posiedzenie Rady Działalności Pożytku Publicznego zapowiedziane zostało na 13 maja 2025 roku.