Publicystyka - ngo.pl

27 marca 2024 r. minie rok, od czasu kiedy spotkaliśmy się po raz pierwszy w gronie osób, którym bliska jest idea dobrej i partnerskiej współpracy pomiędzy sektorem społecznym a administracyjnym, czego owocem był tekst “O pożytku publicznym po dwóch dekadach” (Kliknij).

W gronie przedstawicieli organizacji pozarządowych i samorządów terytorialnych uznaliśmy wtedy, że 20-lecie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, przypadające na 24 kwietnia 2023 roku, jest dobrym momentem na podsumowanie dotychczasowych rozwiązań, a także na analizę funkcjonowania ustawy i rozpoczęcie dyskusji nad jej zmianami.

Dwadzieścia lat, to okres pozwalający na pogłębioną ocenę skutków działania regulacji we wciąż zmieniającym się otoczeniu społecznym, politycznym i gospodarczym. W tym czasie wprowadzono wiele zmian systemowych oraz pojawił się szereg nowych regulacji prawnych zarówno w Polsce, jak i w całej Unii Europejskiej. 

Podjęte przez nas rok temu prace i ich rezultaty stanowią propozycję kompleksowych rozwiązań prawnych i finansowych, które mogą stanowić wkład do prac Sejmu i Senatu nowej kadencji oraz nowego rządu, w tym oczekiwanego tak długo ministra do spraw społeczeństwa obywatelskiego. 

Propozycje te dotyczą zakresu zadań przekazywanych przez samorząd do realizacji sektorowi społecznemu oraz sposobów tego przekazywania i mają na celu zwiększenie i uelastycznienie trybów przekazywania, poprawę procedur oraz wprowadzenie nowych mechanizmów wspierania przez samorządy terytorialne działalności mieszkańców służącej pobudzaniu i rozwijaniu aktywności obywatelskiej.

Proponujemy nowe lub ulepszone tryby przekazywania środków finansowych, aby samorząd i organizacje dysponowały szerokim katalogiem form współpracy, które można dostosować do potrzeb i kierunków interwencji.

Propozycją zupełnie nowego trybu jest tryb negocjacyjny, polegający na tym, żezlecający zadanie wybiera spośród organizacji pozarządowych, które zgłosiły chęć jego realizacji, te, z którymi negocjuje warunki realizacji zadania, bez konieczności ogłaszania otwartego konkursu ofert. 

Tryb mógłby być stosowany w przypadku:

1. zadań obejmujących przedsięwzięcia, które są własnością organizacji pozarządowych, 
2. zadań, które są kontynuacją przez ten sam podmiot realizacji zadania publicznego polegającego na prowadzeniu usług pomocy społecznej, placówek pomocy społecznej oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego,
3. zadań zlecanych w formie małych grantów.

Tryb negocjacyjny miałby zacząć też funkcjonować w miejsce obecnej procedury art. 19a, sama zaś wartość tzw. “małych grantów” mogłaby zostać podwyższona do 30 tys. zł.

Drugą nową propozycją jest tryb partnerstwa publiczno-społecznego, inicjowanego przez jednostkę administracji publicznej lub organizację pozarządową, w ramach którego w wyniku wzajemnych ustaleń zawierana jest umowa partnerstwa publiczno-społecznego dotycząca realizacji wspólnych przedsięwzięć, określająca zobowiązania i wkład ze strony zlecającego zadanie i jego partnera (partnerów) pozarządowych. Moglibyśmy zaadoptować dobre doświadczenia partnerskie stosowane w projektach ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.

Trzecia propozycja to odpowiedzialne zakupy, w ramach wprowadzenia możliwości zastrzeżenia zamówienia o wartości poniżej 130 tys. zł wyłącznie dla organizacji pozarządowych (lub szerzej - podmiotów ekonomii społecznej), co oznacza, że tylko organizacje mogą ubiegać się o realizację takiego zamówienia. Oczywiście takie uprawnienie powinno być zapisane, do rozważenia pozostaje natomiast czy powinno znaleźć się to w przepisach o działalności pożytku czy też o ekonomii społecznej.

Celem naszych propozycji jest także takie doprecyzowanie procedur, by były one jak najbardziej konkursowe, precyzyjne i ograniczały pole swobodnej interpretacji przez zlecających zadania. 

Proponujemy wzmocnienie komisji konkursowych i uznanie że wszystkie dokumenty wytworzone w toku prac komisji stanowią informację publiczną, dostępną nie tylko oferentom, ale każdemu zainteresowanemu, podobnie jak sama oferta, która staje się informacją publiczną po podpisaniu umowy o dofinansowanie. Uważamy, że wzmocni to przejrzystość i jawność procesu zlecania zadań publicznych. 

Nasze propozycje zmierzają do rozszerzenia i uelastycznienia możliwości zlecania zadań publicznych, które powinny mieć wymiar wieloletni i finansować całość kosztów zadania, a nie dofinansowywać ich określoną część. Niezbędne jest jednoznaczne określenie, że z dotacji mogą być pokrywane wszystkie koszty niezbędne do realizacji zadania publicznego, w tym koszty administracyjne i inwestycyjne oraz wprowadzenie obowiązku stuprocentowego finansowania przez zlecającego realizacji zadania publicznego, czyli odejście od obowiązku wykazywania i oceniania wnoszenia przez organizacje wkładu własnego. 

Ponadto do umów na zlecanie zadań trwających dłużej niż sześć miesięcy, proponuje się wprowadzenie twardego przepisu zobowiązującego do zawarcia w treści umów zasad waloryzacji kosztów realizacji zadań publicznych w wyniku zmian cen lub kosztów (np. minimalnego wynagrodzenia) uprawniających strony umowy do żądania zmian wysokości dotacji.

Ważnym instrumentem służącym ułatwieniu realizacji zadań przez organizacje pozarządowe działające w danej społeczności lokalnej, byłoby wprowadzenia zastrzeżenia, że o dotację na realizację zadania publicznego mogą ubiegać się wyłącznie podmioty mające siedzibę na terenie zlecającej jednostki samorządu terytorialnego lub zatrudniające przy realizacji zadania co najmniej 50% pracowników zamieszkałych na terenie zlecającej jednostki samorządu terytorialnego.

Powyższe propozycje mogą w znaczący sposób wzmocnić rynek lokalnych realizatorów zadań publicznych i przyczynić do urealniania kosztów tych umów (szczególnie w czasie zwiększonej inflacji), zwłaszcza przy promowaniu umów wieloletnich.

Oprócz istniejących, narzędzi jak budżet obywatelski, inicjatywa lokalna, ważne  jest wspieranie aktywności obywateli w zorganizowanych, stałych formach zaangażowania obywatelskiego jakimi są organizacje pozarządowe. Te działania zorganizowanych obywateli powinny być oddzielone od zlecania zadań w osobnym akcie lub aktach prawnych.

Jedną z propozycji wypracowanych zmian jest rozgraniczenie tego, co stanowi zadania publiczne zlecane sektorowi społecznemu, a co stanowi finansowanie działań prowadzonych w ramach wspierania aktywności obywatelskiej. Pierwszy przypadek odnosi się bowiem wprost do zadań samorządu terytorialnego delegowanych do realizacji organizacjom pozarządowym (inicjowanych zarówno przez samorząd jak i organizacje w obszarze zadań publicznych), drugi natomiast odnosi się do finansowania aktywności obywatelskiej inicjowanej przez organizacje bez związku z zadaniami publicznymi. Obecnie w ustawie brak jest takiego rozgraniczenia.

Rzecz wymaga jeszcze dopracowania, ale wydaje się że wartym uwagi może być tu pomysł odrębnego funduszu wspierania inicjatyw obywatelskich lub alternatywne wprowadzenie ustawowego obowiązku (w analogii np. do budżetu obywatelskiego) funduszu pobudzania aktywności obywatelskiej, stanowiącego część rocznego programu współpracy z organizacjami pozarządowymi wraz ze wskazaniem puli środków przeznaczonej na działalność funduszu. Tryb i szczegółowe kryteria w tym  wkład pracy społecznej w realizację inicjatywy lokalnej określałby samorząd w drodze uchwały. System wspierania oddolnej aktywności mieszkanek i mieszkańców powinien być w zakresie wyboru, kontroli i rozliczania uproszczony w stopniu znaczącym. Oznacza określenie także maksymalnej kwoty jaką można pozyskać w ramach funduszu (min. 10 tys. – max. 130 tys.) Następnie rozliczenie takiej dotacji powinno być dokonywane jedynie oświadczeniem w postaci sprawozdania merytorycznego.

Karolina Cyran-Juraszek

11 stycznia 2024 roku wysłaliśmy list do Pani Minister do spraw społeczeństwa obywatelskiego Agnieszki Buczyńskiej z prośbą o spotkanie, celem przybliżenia  - w imieniu reprezentacji sektora obywatelskiego i samorządowego - kluczowych spraw związanych z regulacjami dotyczącymi kierunku zmian w ustawie o pożytku.

Czekamy na odpowiedź i wierzymy, iż opisane wyżej propozycje zmian mogą stać się podstawą dalszych prac na rzecz kompleksowej zmiany ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Sygnatariusze listu:
Piotr Choroś - Urząd Miasta Lublin, Unia Metropolii Polskich,
Ewa Chromniak - BIS Biuro Inicjatyw Społecznych, Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT,
Karolina Cyran-Juraszek - Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego,
Piotr Drygała -  Pełnomocnik Prezydenta Miasta Dąbrowa Górnicza ds. Społeczeństwa Obywatelskiego, Związek Miast Polskich,
Piotr Frączak - Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych,
Michał Guć - Wiceprezydent Gdyni ds. innowacji,
Łukasz Gorczyński - Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych,
Rafał Kowalski - Stowarzyszenie Klon/Jawor, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych,
Magdalena Mike - Urząd Miasta Dąbrowa Górnicza,
Cezary Miżejewski - Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych,
Tomasz Schimanek - Stowarzyszenie Dialog Społeczny,
Jan Jakub Wygnański - Pracownia Badań i Innowacji Społecznych STOCZNIA,
Łukasz Waszak - Centrum OPUS, Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT,
Dorota Zmarzlak - Wójt Gminy Izabelin, Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej.

Łukasz Gorczyński, e-mail: lukasz.gorczynski@ofop.eu