Publicystyka - ngo.pl

Postulat dotyczący opieki wytchnieniowej przygotowałaMaja Giżycka-Różalska z Fundacji KTOŚ, członkini Zespołu Praw Opiekunek/ów Inicjatywy „Nasz Rzecznik”; współpraca: Anna Duniewicz, koordynatorka Inicjatywy „Nasz Rzecznik”, inicjatywa obywatelska „Chcemy całego życia!”

Zapewnienie powszechnie dostępnego, oferowanego przez cały rok wsparcia w postaci usług opieki wytchnieniowej dziennej i całodobowej dla stałych opiekunek/ów osób wymagających wsparcia w codziennym funkcjonowaniu - stałe wsparcie systemowe, nie wyłącznie w trybie corocznych programów/konkursów

Matki-opiekunki i ojcowie-opiekunowie osób z niepełnosprawnościami często sprawują opiekę całodobowo, kosztem własnego zdrowia i sił. Zdarza się, że odwołują zabiegi medyczne, bo nie mają jak zapewnić opieki bliskiej osobie. Sen i regeneracja sił są nieosiągalnym luksusem dla tysięcy osób pełniących pracę opiekuńczą.

Rodzin uprawnionych do korzystania ze wsparcia w ramach rządowego Programu „Opieka wytchnieniowa” – edycja 2023  oraz "Opieka wytchnieniowa dla członków rodzin lub opiekunów osób z niepełnosprawnościami" – edycja 2023 jest w Polsce ponad milion. W tym roku Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w ramach wspomnianych programów zobowiązało się zapewnić wsparcie dla nie mniej niż 13 tys. opiekunów/opiekunek. Zważywszy skalę potrzeb, jest to dalece niewystarczające. 

Kontrola NIK dotycząca realizacji Programu "Opieka wytchnieniowa" ujawniła, że w zależności od regionu Polski dostęp do bezpłatnej opieki wytchnieniowej jest bardzo ograniczony lub nie ma go wcale.

Liczba osób, które uzyskały wsparcie wytchnieniowe wzrosła trzykrotnie, ale w ciągu trzech badanych przez NIK lat (2019-2021) był to jednak wzrost z 3 tys. do 9 tys. osób, co trudno uznać za sukces programu. Dla przykładu w województwie łódzkim w kontrolowanych latach były to odpowiednio 34, 28 i 102 osoby. Tymczasem w samej Łodzi (nie województwie łódzkim) opiekunów/nek osób z niepełnosprawnościami jest ponad 25 tysięcy! W 2023 r. przewidziano wsparcie dla jedynie… 131 osób.

Minął czwarty rok trwania programu "Opieka wytchnieniowa". Jego założenia i realizacja są wciąż „w powijakach”. Program nadal nie jest dla jednostek samorządu terytorialnego  obowiązkowy a skala wsparcia udzielanego w jego ramach stanowi kroplę w morzu potrzeb.

Niezbędny jest powszechny dostęp do usług opieki wytchnieniowej dla opiekunek/ów osób wymagajacych wsparcia w codziennym funkcjonowaniu (np. ze względu na niepełnosprawność lub zaawansowany wiek). Wsparcie to powinno być systemowe, realizowane w całej Polsce, przez cały rok - stale, nie - jak do tej pory - tylko w formie konkursów/programów. Istnieje paląca potrzeba zapewnienia opiekunom/kom dostępu do opieki wytchnieniowej dziennej (w miejscu zamieszkania lub innym wybranym przez rodzinę miejscu) oraz całodobowej  - w trybie planowym i interwencyjnym. Zakres wsparcia powinien uwzględniać potrzeby opiekuna/ki i stanowić realne odciążenie w obowiązkach opiekuńczych.

Więcej informacji na stronie: https://ofop.eu/propozycje-obywatelskie-dla-polski/#1693227379893-1d7d266f-36d4

Inicjatywa „Nasz Rzecznik” skierowała w tej sprawie sześć zgłoszeń do Biura RPO w marcu 2023 r. Mamy informacje, że wnioski są rozpatrywane.

19 września br. otrzymaliśmy pismo z Zespołu do spraw Równego Traktowania BRPO z informacją dotyczącą odpowiedzi RPO na problemy z realizowaniem wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów w formie programów, która została ujęta m.in. w wystąpieniu generalnym Rzecznika Praw Obywatelskich skierowanym do Minister Rodziny i Polityki Społecznej 5 czerwca 2023 r. Podkreślono w nim, że wsparcie osób z niepełnosprawnościami funkcjonujące w oparciu o roczne programy powinno być rozwiązaniem przejściowym. 

Postulat dotyczący opieki wytchnieniowej został przedstawiony 29 września podczas warszawskiej debaty „Mamy pomysł na Polskę!”, współorganizowanej przez naszą Inicjatywę. Padł także podczas debaty „Propozycje obywatelskie dla Polski” na łódzkich Igrzyskach Wolności. Spotkał się również ze zrozumieniem i zainteresowaniem podczas sejmowego spotkania Klubu Lewicy z organizacjami pozarządowymi 22 września.

Cieszymy się, że komitety wyborcze i kandydaci/tki do parlamentu dostrzegają problem.

Postulat dotyczący „komfortek” przygotowały przedstawicielki koalicji Przewijamy Polskę: Anna J. Nowak, prezeska poznańskiego Stowarzyszenie na rzecz Dzieci i Dorosłych z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym „Żurawinka”, Dominika Chabin, prezeska gliwickiej Fundacji Nieodkładalni - członkinie Zespołu Praw Opiekunek/ów Inicjatywy „Nasz Rzecznik” oraz Anna Duniewicz, koordynatorka Inicjatywy "Nasz Rzecznik", inicjatywa obywatelska „Chcemy całego życia!”

Rozwijanie na terenie całej Polski sieci dostępnych toalet wyposażonych w leżanki dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami i osób starszych, które wymagają czynności higieniczno-pielęgnacyjnych w pozycji leżącej

Problem braku w miejscach publicznych w pełni dostępnych toalet wyposażonych w leżanki dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami i osób starszych (tzw. komfortek) dotyczy co najmniej 150 tysięcy dorosłych osób w Polsce. To osoby, które z powodu choroby, niepełnosprawności i/lub wieku kilka razy dziennie wymagają zmiany środków chłonnych, cewnikowania i innych czynności pielęgnacyjno-higienicznych wykonywanych w pozycji leżącej.

Obecnie te czynności odbywają się najczęściej w warunkach urągających godności człowieka: na podłogach toalet publicznych, na ławkach w parkach, w samochodach.

Alternatywą pozostaje rezygnacja z udziału w życiu społecznym lub wielogodzinne unikanie przyjmowania napojów i jedzenia, by nie musieć korzystać z toalety.

Postulowane rozwiązania znacznie poprawiłyby jakość życia, bezpieczeństwo i możliwości funkcjonowania w społeczeństwo dziesiątek tysięcy osób, które potrzebują dostępnych publicznie miejsc, gdzie w pozycji leżącej można dokonać niezbędnych czynności pielęgnacyjno-higienicznych. Dziś nastoletnie i dorosłe osoby z niepełnosprawnościami i ludzie starsi są często „więźniami czterech ścian”. Sieć kilkunastu dostępnych „komfortek” w większych miastach i choćby kilku w miastach mniejszych byłaby realizacją tego godnościowego postulatu i wymierną zmianą na lepsze w ich codziennym życiu.

„Jako mama dorosłej osoby z mózgowym porażeniem dziecięcym niekontrolującej potrzeb fizjologicznych byłam kiedyś zmuszona przewinąć córkę na przewijaku dla niemowląt w jednej z poznańskich restauracji. Bałam się, że w trakcie zmiany pieluchy moja córka spadnie z dużej wysokości, a ja nie dam rady zabezpieczyć jej przed poważnym urazem. Było to dla nas upokarzające, traumatyczne przeżycie,które nigdy nie powinno się zdarzyć.” - pisała inicjatorka Akcji „Przewijamy Polskę” Anna Nowak.

Postulat dotyczący komfortek został przedstawiony 29 września podczas warszawskiej debaty „Mamy pomysł na Polskę!”. Wybrzmiał też na debacie „Propozycje obywatelskie dla Polski” na Igrzyskach Wolności w Łodzi i podczas sejmowego spotkania Klubu Lewicy z organizacjami pozarządowymi 22 września.

Minister Rozwoju i Technologii Waldemar Buda otrzymał na początku marca 2023 roku szczegółowe propozycje rozwiązań i wytyczne dotyczące „komfortek” wraz z wnioskiem o:

1. zmianę Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie poprzez dokonanie w nim zapisu o zapewnieniu w konkretnych obiektach użyteczności publicznej/nowych inwestycjach pokoi pielęgnacyjnych dla osób dorosłych. Po przeprowadzonych konsultacjach społecznych trwa obecnie proces legislacyjny zgłoszonych zmian (etap notyfikacji) w/w rozporządzeniu

2. w istniejących toaletach publicznych dla osób z niepełnosprawnością (tam gdzie jest to możliwe, czyli jest powierzchnia + warunki techniczne) – montaż odpowiednich urządzeń umożliwiający wykonanie czynności pielęgnacyjnych, w tym wymianę pieluchy u dorosłej osoby, która wymaga położenia podczas tej czynności.

Bardzo ważne jest doposażenie w leżanki/przewijaki dla dorosłych stacji paliw i MOP-ów przy drogach krajowych, stacji kolejowych w miastach wojewódzkich oraz zapewnienie w składzie pociągów dalekobieżnych wagonu z pomieszczeniem pielęgnacyjno-higienicznym.

W ciągu dwóch lat działania Koalicja „Przewijamy Polskę” nawiązała współpracę z kancelarią Prezydenta, samorządami, instytucjami, firmami i organizacjami pozarządowymi. Trwają prace nad możliwymi zmianami prawa. Poszerza się lista lokalizacji, w których można skorzystać z komfortek. Od roku 2021 powstało ich w Polsce prawie czterdzieści. 

Powstała baza komfortek, realizowane są projekty edukacyjne, opracowana została koncepcja komfortek plenerowych. Regularnie publikowane są w magazynie „Integracja” i na portalu Niepelnosprawni.pl artykuły przybliżające Akcję „Przewijamy Polskę” promujące dobre praktyki i ludzi, dzięki którym powstają  w Polsce kolejne komfortki.

Powołani zostali pierwsi Ambasadorzy i Ambasadorki akcji – mieszkańcy i mieszkanki Wielkopolski oraz Śląska, którym idea komfortek jest szczególnie bliska i które aktywnie włączyły się w ich promocję.

We wsparcie Akcji Przewijamy Polskę od początku zaangażowane są Zespoły Praw Opiekunek/ów oraz Praw Osób z Niepełnosprawnościami Inicjatywy „Nasz Rzecznik”. Z inicjatywy Anny Duniewicz i Katarzyny Król od stycznia 2022 r. funkcjonuje komfortka w galerii Sejmiku Osób Niepełnosprawnych w Łodzi.

Z inspiracji Inicjatywy „Nasz Rzecznik” oraz Koalicji „Przewijamy Polskę” w tej sprawie wielokrotnie zabierał głos RPO:

1. Wystąpienie RPO Marcina Wiącka (19.07.2023) do Ministra Rozwoju i Technologii Rzecznik Praw Obywatelskich ws. projektu rozporządzenia w sprawie wprowadzenia obowiązku tworzenia pomieszczeń higienicznosanitarnych w konkretnych rodzajach budynków, dostosowanych i przeznaczonych do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami. RPO wskazuje, co powinno się znaleźć w tym rozporządzeniu, aby zapewnić osobom z niepełnosprawnościami realną poprawę dostępności przestrzeni publicznej: 

• https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-przewijanie-dorosli-miejsca-mrit-odpowiedz
• https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-07/Do_MRiT_komfortki_19.07.2023.pdf

2. Wystąpienie RPO 5 maja 2023 r., w Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych i Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną:

• https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-przewijanie-dorosli-miejsca-mrit

3. Interwencja RPO ws. „komfortek” – pokoi pielęgnacyjnych z leżankami dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami

• https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2023-05/Do_MRiT_komfortki_4.05.2023.pdf
• https://naszrzecznik.pl/interwencja-rpo-ws-komfortek-pokoi-pielegnacyjnych-z-lezankami-dla-doroslych-osob-z-niepelnosprawnosciami/

4. Odpowiedź RPO na wniosek Anny Duniewicz z kwietnia 2023 r. ws. pokoi pielęgnacyjnych dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami i osób starszych (komfortek):

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie „komfortek”, czyli toalet dostosowanych do potrzeb dorosłych osób z niepełnosprawnościami wyposażonych w leżanki i podnośniki. RPO wskazał na konieczność ujęcia w przepisach prawnych obowiązku zapewnienia toalet dostosowanych do wykonywania czynności higienicznych wobec osób z niepełnosprawnościami potrzebujących bardziej intensywnego wsparcia oraz określenia norm budowlanych dla takich pomieszczeń. Ministerstwo Rozwoju i Technologii odpowiada, że trwają prace nad projektem rozporządzenia, które ma m.in. uregulować obowiązek tworzenia pomieszczeń higieniczno-sanitarnych w konkretnych rodzajach budynków dostosowanych i przeznaczonych do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami.

Rozszerzeniu ma ulec katalog pomieszczeń higieniczno-sanitarnych o „pomieszczenia przeznaczone do przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami”. Miałyby one być wydzielane w nowoprojektowanych budynkach przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej o powierzchni użytkowej ponad 2000 m2, budynkach przeznaczonych na potrzeby kultury, sportu, handlu, usług lub obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym lub lotniczym o powierzchni użytkowej ponad 10000 m2, na stacjach paliw o powierzchni użytkowej ponad 300 m2 zlokalizowanych przy autostradach lub drogach ekspresowych oraz w budynkach przeznaczanych na potrzeby opieki zdrowotnej.

Rzecznik Praw Obywatelskich zadeklarował, że będzie monitorował działania zapowiedziane przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii.

Od maja 2023 r. komfortka w Biurze RPO przy Al. Solidarności 77: https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-przewijanie-dorosli-miejsca-mrit

Szczegółowe opracowanie postulatu na stronie: https://ofop.eu/propozycje-obywatelskie-dla-polski/#1693227379893-1d7d266f-36d4