Publicystyka - ngo.pl

Organizacje społeczne pełnią wiele funkcji w państwach demokratycznych. Świadczą ważne usługi społeczne, mobilizują obywatelki i obywateli wokół istotnych tematów, kontrolują władze publiczne i prowadzą rzecznictwo dążące do zmian społecznych.

Rzecznictwo, czyli ang. advocacy, to zabieganie o realizację określonych interesów. Jego rozumienie może być bardzo szerokie i obejmować np. zabieranie głosu w imieniu danej grupy społecznej lub sprawy; edukowanie społeczeństwa; budowanie poparcia społecznego dla danej sprawy; podnoszenie świadomości na temat danego problemu w instytucjach oraz wśród profesjonalistów w branży. Taką „definicję” rzecznictwa formułują przedstawiciele i przedstawicielki różnych organizacji rzeczniczych. 

W wąskim rozumieniu rzecznictwo to działanie na rzecz określonej, systemowej zmiany społecznej. Może to być zmiana na poziomie całego kraju, regionu, albo też zmiana o zasięgu bardziej lokalnym.

Poprzez rzecznictwo organizacje pozarządowe odpowiadają na szereg wyzwań współczesnego świata. Dążą do przestrzegania praw człowieka, realizacji zapisanych w konstytucji praw, ale też ochrony przyrody czy zwiększania dostępu do kultury dla różnych grup.

Pobierz raport Badań Klon/Jawor „Efekt mrożący. O kondycji rzecznictwa organizacji pozarządowych” →

Skoro celem rzecznictwa jest zmiana systemowa, to narzędzia do jej osiągnięcia muszą być adekwatne (patrz: Rzecznictwo, czyli co?). Zmianę społeczną zapewniają (przynajmniej potencjalnie) wpływanie na kształt prawa lub praktyki stosowania przepisów. Dlatego też ważna formą prowadzenia rzecznictwa są bezpośrednie kontakty z decydentami, przedstawicielami państwowej władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej, samorządem szczebla regionalnego i lokalnego, a także europarlamentarzystami i przedstawicielami instytucji europejskich czy międzynarodowych.

Szczególną formą rzecznictwa jest lobbing, czyli wpływanie na decyzje polityczne poprzez bezpośrednie kontakty z politykami. Lobbing to ważna część pracy rzeczniczej, choć bywa kojarzona negatywnie (przeczytaj: Czym jest rzecznictwo: definicja, zadania, znaczenie). 

Inne formy działań rzeczniczych, to formułowanie pism do decydentów, stanowisk, petycji tworzenie koalicji, działalność edukacyjna, opiniowanie aktów prawnych, badania, udział w konsultacjach społecznych i ciałach dialogu i inne.

Na podstawie dwudziestu lat prowadzonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor badań jesteśmy w stanie stwierdzić, że większość organizacji pozarządowych funkcjonujących w Polsce skupia się przede wszystkim na usługach i bezpośrednim działaniu na rzecz swoich odbiorczyń i odbiorców.

Jednak nowym zjawiskiem, które zaobserwowałyśmy na podstawie reprezentatywnego badania ilościowego „Kondycja organizacji pozarządowych 2021” było zmniejszenie się funkcji rzeczniczej organizacji pozarządowych na przestrzeni ostatnich kilku lat.

Jeśli trzy wymienione wyżej formy działań potraktujemy łącznie, okaże się, że 38% organizacji w sektorze społecznym w Polsce podejmuje szeroko rozumiane działania rzecznicze. Dla porównania, w 2018 roku było to 47% wszystkich organizacji pozarządowych.

Diagnozę rzecznictwa organizacji pozarządowych przedstawia nowy raport Badań Klon/Jawor „Efekt mrożący. O kondycji rzecznictwa organizacji pozarządowych” (pobierz raport). Jest on próbą wskazania przyczyn spadku powszechności rzecznictwa wśród organizacji pozarządowych w Polsce. To nasz pierwszy tego typu projekt badawczy. Staramy się w nim uchwycić fenomen organizacji rzeczniczych z różnych perspektyw. Wykorzystujemy w nim zarówno koncepcje socjologiczne oraz dane z badań ilościowych, jak i wyniki niedawno przeprowadzonego przez nas badania jakościowego. 

W raporcie szczegółowo analizujemy czynniki, które ograniczają rzecznictwo organizacji społecznych, m.in. zmiana praktyki stanowienia prawa, polaryzacja polityczna, problemy z finansowaniem, lęk przed konsekwencjami prowadzenia rzecznictwa.

Takie okoliczności powodują, że w odniesieniu do części organizacji działa „efekt mrożący”.

Tytułowy „efekt mrożący” to zatem opis niesprzyjającego klimatu do zaangażowania rzeczniczego, jaki panuje dziś w Polsce.

Nie chcemy skupić się tylko na opisie trudności, z jakimi borykają się dziś organizacje rzecznicze. Diagnoza przedstawiona w raporcie to dla nas punkt wyjścia do dalszej dyskusji, którą chcemy przeprowadzić na łamach ngo.pl.

Przygotowujemy dla Was m.in. teksty badawcze na podstawie raportu „Efekt mrożący. O kondycji rzecznictwa organizacji pozarządowych”, artykuł analizujący europejski wymiar rzecznictwa, wywiad z socjologiem przedstawiający szerszy, społeczny kontekst dla zmian w rzecznictwie oraz debatę o wpływaniu NGO-sów na politykę, do której już wkrótce będziemy Was zapraszać.

• Pod lupą ngo.pl: Czy tu zaszła zmiana? Sektor społeczny w XXI wieku
• Pod lupą ngo.pl: Jacy jesteśmy? Kondycja III sektora
• Pod lupą ngo.pl: Postfilantropia? Jak pomagamy w XXI wieku
• Pod lupą ngo.pl: Wieś, obywatele, działanie
• Pod lupą ngo.pl: Rok w pandemii
• Pod lupą ngo.pl: Jak Polki i Polacy widzą organizacje społeczne?
• Pod lupą ngo.pl: Praca wzbogaca? O pracy w NGO
• Pod lupą ngo.pl: Organizacje wobec pandemii
• Pod lupą ngo.pl: Style zarządzania

Badanie i raport sfinansowano dzięki wsparciu Fundacji im. Stefana Batorego oraz Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO.