Publicystyka - ngo.pl

W ostatnim czasie powstawało wiele wątpliwości dotyczących możliwości udzielania pomocy uchodźcom z Ukrainy w świetle obowiązków podatkowych. Czasem w taką pomoc angażowały się również organizacje, których działalność statutowa obejmowała inne obszary. Pytania organizacji są jak najbardziej słuszne i dobrze, że są zadawane, bo niestety cały czas wiele NGO-sów sądzi, że wszystkie organizacje są zwolnione z podatku, co nie jest prawdą. Poniżej omawiamy zwolnienia dotychczasowe oraz nowe - dedykowane kryzysowej sytuacji związanej z wojną w Ukrainie.

Organizacje pozarządowe nie są z automatu zwolnione z podatku dochodowego. 

Z najszerszego zwolnienia korzystają organizacje mające status organizacji pożytku publicznego (OPP), gdyż zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt. 6c zwolnione są “dochody organizacji pożytku publicznego, o których mowa w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie - w części przeznaczonej na działalność statutową, z wyłączeniem działalności gospodarczej”. Mamy więc tu odniesienie do całej działalności wynikającej ze statutu organizacji (z wyłączeniem działalności gospodarczej) - jednocześnie jednak z ograniczeniem do działalności statutowej, a jeśli OPP podejmuje działalność wykraczającą, niemieszczącą się w statucie - to wydatki na taką działalność już ze zwolnienia nie korzystają. 

W nieco innej sytuacji są te organizacje, które nie mają statusu OPP. Takie NGO korzystają ze zwolnienia wynikającego z art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Dla przypomnienia, zwolnienie to dotyczy m.in. tych stowarzyszeń i fundacji „których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego - w części przeznaczonej na te cele”.

Tak więc, w odniesieniu do organizacji niemających statusu OPP - skorzystać ze zwolnienia mogą tylko te NGO, które spełniają łącznie dwa warunki, tj. na gruncie ich statutu można uznać powyżej przytoczone cele za ich (organizacji) cele, a jednocześnie zwalniany dochód został przez organizacje przeznaczony na te cele. Trzeba podkreślić, że wydatkowanie zwolnionego dochodu może nastąpić w kolejnych latach. Kluczowe jest jednak, by środki zostały wydać zgodnie z przeznaczeniem - jeśli organizacja wyda je na inne cele, zaktualizuje się jej obowiązek zapłacenia podatku CIT.

Wydaje się, że większość działań pomocowych realizowanych przez organizacje pozarządowe na rzecz obywateli Ukrainy, będzie korzystać z powyższego zwolnienia podatkowego, np. zapewnienie niezbędnych środków i miejsca do życia wpisuje się w cele w zakresie dobroczynności lub pomocy społecznej. Tak samo działania na rzecz dzieci i młodzieży ukraińskiej, w zakresie organizowania nauki czy wypoczynku - mieszczą się w  działaniach w zakresie sportu, kultury czy edukacji. Niemniej, nawet jeśli organizacja może skorzystać, działając w związku z aktualnym kryzysem, z powyższych zwolnień, warto by księgowość uwzględniła opisany poniżej, nowy art. 38x ustawy o CIT.

Wiele obecnych działań na rzecz Ukraińców i Ukrainek może nie mieścić się w powyższych "klasycznych" celach ze "standardowego" zwolnienia (z art. 17 ust. 1 pkt 4). Przykładem może być organizowanie pomocy medycznej, czy pomocy dla wojska, działania promocyjne czy informacyjne, dotyczące sytuacji wojennej, czy działania stażnicze lub inne formy kontroli lub prewencji obywatelskiej.

Spotykamy się również z tym, że organizacje odpowiadając na dramatyzm położenia osób uciekających przed wojną, w ramach zrywu serca i potrzeby chwili chcą pomagać albo już świadczą pomoc uchodźcom, zbierają środki na ten cel – pomimo, że ich statuty nie przewidują takiej działalności. Z jednej strony – organizacja działa na podstawie statutu, to jest jej rama działań i tak powinno być. Z drugiej strony mamy do czynienia z wyjątkową sytuacją i tragedią wielu ludzi, naszych sąsiadów, więc nic dziwnego, że społecznicy bez kalkulacji angażują się w pomoc, czasem nie bacząc, czy dana działalność jest zgodna ze statutem, co do celu lub/i sposobu jego realizacji.

Generalnie, w takich sytuacjach (gdy organizacja nie “łapie” się na klasyczne zwolnienie z art. 17 ust. 1 pkt 4, a nie jest OPP, albo prowadzi działalność niezgodną ze statutem) dobre chęci kończą się koniecznością zapłacenia przez organizację podatku dochodowego od osób prawnych.

Natomiast w stosunku do pomocy świadczonej na rzecz uchodźców z Ukrainy ta sytuacja zmieniła się na skutek regulacji ujętych w tzw. ukraińskiej Specustawie. Ustawa wprowadziła zmiany do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. 

Pierwsza ważna zmiana dotyczy głównie przedsiębiorców. Zgodnie z dodanym do ustawy o CIT art. 38w, jeśli darczyńcy (firmy) angażują się w pomoc uchodźcom z Ukrainy i przekazują darowizny (rzeczowe) lub świadczą nieodpłatne świadczenia m.in. na rzecz organizacji pozarządowych to koszty wytworzenia lub cena nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn, także koszty nieodpłatnej usługi, są kosztem uzyskania przychodów dla darczyńcy. Dotyczy to tylko darowizn przekazanych „na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy”, w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. Warto zauważyć, choć trudno oszacować skutki takiego zapisu, że w przypadku nieodpłatnych świadczeń wymóg brzmi inaczej. Ustawodawca wskazał zwolnienie dla nieodpłatnych usług, których “celem jest przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy”. Analogiczne zapisy o darowiznach zostały wprowadzone w art. 52zf ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Druga ważna zmiana wprowadzoną Specustawą dotyczy m.in.bezpośrednio samych organizacji pozarządowych. Wprowadzono art. 38x do ustawy o CIT, który przewiduje, że wszystkie opisane powyżej darowizny rzeczowe i nieodpłatne usługi nie są przychodem organizacji. Podkreślić trzeba, że chodzi tylko o darowizny „na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy” (czyli będzie to m.in. pomoc uchodźcom z Ukrainy), oraz nieodpłatne świadczenie usług “którego celem jest przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy”. Dodatkowo dotyczy to tylko tych darowizn i świadczeń, które organizacja otrzyma w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. 

To co jest istotne w tej regulacji, to właśnie fakt, że nie muszą to być działania mieszczące się w działalności statutowej organizacji. Nawet jeśli organizacja świadczy pomoc na rzecz uchodźców, która to pomoc nie wpisuje się w działalność statutową, to nie zapłaci podatku. Przepis opiera się o inny „mechanizm”, nie jest to bowiem zwolnienie z podatku tylko wyłączenie wartości określonych darowizn i nieodpłatnych świadczeń usług z ustawowego pojęcia przychodu. Dla organizacji skutek praktyczny jest ten sam jak przy zwolnieniach - ngo nie zapłaci podatku. Organizacja musi jednak zadbać o wykazanie, że darowizna lub nieodpłatne świadczenie usługi otrzymała na cytowane powyżej odpowiednio cele, w okresie od 24 lutego 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. oraz że na taki cel określoną darowiznę lub usługę wykorzystała.

Powyższe oczywiście nie zmienia generalnej zasady, że organizacje pozarządowe – stowarzyszenia i fundacje - muszą działać zgodnie i na podstawie swojego statutu. Co do zasady działalność niemieszcząca się w działalności statutowej może skutkować koniecznością zapłacenia podatku dochodowego przez organizację. Ponadto działalność wykraczająca poza statut naraża kierownictwo organizacji na odpowiedzialność wobec organizacji (np. członkowie stowarzyszenia mogą odwołać władze), ponadto organ nadzoru może żądać wyjaśnień i wszcząć postępowanie związane z naruszeniem statutu. Trzeba więc pamiętać, że opisany tu mechanizm jest wyjątkowy, związany z wyjątkowymi okolicznościami, i dotyczy wyłącznie aspektu podatkowego w zakresie podatku CIT.

Ten “mechanizm” dotyczy wszystkich organizacji pozarządowych, niezależnie od zapisów statutowych i tego czy mają status OPP. Nie ma też tu znaczenia miejsce działalności - czy te darowizny będą wykorzystane na działania pomocowe w Polsce czy w Ukrainie. Wyłączenie określonych wartości z pojęcia przychodu należy bowiem stosować przed rozważeniem i zastosowaniem ewentualnym zwolnień z dochodu. W efekcie art. 38x będzie miał znaczenie, choć nie tak kluczowe, również dla tych organizacji, które mogłyby korzystać w zakresie działań na rzecz uchodźców lub innych związanych z wojną rosyjsko-ukraińską, z opisanych na początku podstawowych zwolnień z CIT.