Publicystyka - ngo.pl

Największą zmianą z punktu widzenia organizacji pozarządowych jest ujęcie ich w katalogi podmiotów zobowiązanych do zgłaszania swoich beneficjentów rzeczywistych i na tym się skupię. Obowiązek ten od 31 października 2021 r. będzie dotyczył wszystkich – poza stowarzyszeniami zwykłymi – organizacji.

Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych to – w dużym skrócie – rejestr zawierający informacje o osobach fizycznych kontrolujących poprzez posiadane udziały lub prawo głosu wymienione w ustawie podmioty. 

Do tej pory obowiązkowi wpisu do Rejestru podlegały wyłącznie spółki, zatem dotyczył on wyłącznie tych nielicznych organizacji, które były właścicielami spółek. Po nowelizacji ustawy obowiązek zgłaszania beneficjentów rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych obejmie (prawie) wszystkie organizacje pozarządowe, bowiem do katalogu dodano fundacje, stowarzyszenia rejestrowe oraz spółdzielnie. 

Nowe obowiązki wejdą w życie 31 października 2021 roku, w stosownym czasie będziemy na pewno o tym przypominać, ale omawiamy nowelizację już teraz, bo zaczynają się do nas zgłaszać zdezorientowane i niepewne nowych obowiązków organizacje. Chcemy zatem uspokoić – nowe obowiązki nie są bardzo obciążające, nie wymagają wprowadzania zmian w organizacji ani szczególnej wiedzy. Organizacje będą po prostu musiały jednorazowo zgłosić w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych informacje dotyczące swoich beneficjentów rzeczywistych, a następnie pamiętać o aktualizacji wpisu przy każdej zmianie danych w ciągu 7 dni.

Kim jest beneficjent rzeczywisty w organizacji pozarządowej? Choć samo pojęcie „beneficjenta” jest dobrze znane organizacjom pozarządowym, w tym przypadku „beneficjent rzeczywisty” nie ma wiele wspólnego z beneficjentem organizacji w znaczeniu, jakiego używamy najczęściej w projektach. To konkretny termin prawny, pojawiający się w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, odnoszący się do formalnej i/lub faktycznej kontroli nad danym podmiotem. 

O tym, jak bardzo termin ten jest nieintuicyjny najlepiej świadczy awantura, jaką swego czasu rozpętał pewien poseł opozycji, gdy odkrył, że w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych jako beneficjent rzeczywisty spółek skarbu państwa figuruje minister aktywów państwowych Jacek Sasin. „Spółka ze 100% udziałem ze Skarbu Państwa z Kobyłki jako Wspólnika Spółki do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych zgłasza… Jacka Sasina. Czyli wicepremier PiS ma 6,2 mln udziałów?” – pisał poseł, a za nim dziennikarze, choć „beneficjent rzeczywisty” w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy wcale nie oznacza czerpania korzyści z danego podmiotu, a po prostu sprawowanie nad nim kontroli. Spodziewam się jesienią podobnych „sensacji”, gdy nieżyczliwi organizacjom pozarządowym politycy i komentatorzy zaczną „odkrywać”, że beneficjentem rzeczywistym tej czy innej fundacji jest jej prezes zarządu.

Jeśli Wam to ułatwi rozważania, kto jest „beneficjentem rzeczywistym” w Waszej organizacji, możecie sobie roboczo zamienić ten termin na „faktyczny decydent”. Aby ustalić naszego beneficjenta rzeczywistego, musimy przeanalizować, kto z imienia i nazwiska – beneficjentem rzeczywistym jest zawsze osoba fizyczna – ma zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz statutem samej organizacji decydujący wpływ na jej działalność. O ile w stowarzyszeniu będzie to łatwiejsze, bo ich struktura i podział władzy jest w dużej mierze określona w ustawie, o tyle w przypadku fundacji może się to znacząco różnić, w zależności od tego jakie – poza obowiązkowym w każdej fundacji zarządem – organy posiada dana fundacja i jakie są ich formalne uprawnienia.

Ustawa wskazuje, jak należy ustalać beneficjenta rzeczywistego, którego dane zgłosimy w Rejestrze. W przypadku najbardziej popularnych form organizacji pozarządowych – fundacji założonych przez osoby fizyczne i stowarzyszeń rejestrowych skupiającym osoby fizyczne – beneficjentem rzeczywistym jest każda osoba fizyczna dysponująca więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym tej osoby prawnej, a jeśli nie można ustalić tożsamości takich osób – każdy członek zarządu organizacji. Organem stanowiącym osoby prawnej jest organ, który dysponuje (na podstawie ustawy albo aktu prawa wewnętrznego, np. statutu) uprawnieniami do przyjmowania wiążących rozstrzygnięć odnoszących się do całej osoby prawnej.

W przypadku stowarzyszenia, organem stanowiącym jest oczywiście walne zebranie członków, które na mocy ustawy – Prawo o stowarzyszeniach jest najwyższą władzą w stowarzyszeniu i to ono podejmuje wiążące rozstrzygnięcia w najważniejszych sprawach dotyczących całego stowarzyszenia. Ponieważ jednak minimalna liczba członków stowarzyszenia wynosi 7, a zatem żaden członek walnego zebrania nie dysponuje więcej niż 25% głosów, jako beneficjentów rzeczywistych należy wskazać wszystkich członków zarządu stowarzyszenia. Podobnie będzie w przypadku spółdzielni socjalnych, które nie mogą mieć mniej niż 5 członków, zatem żaden z nich nie będzie miał więcej niż 25% głosów na walnym zgromadzeniu członków spółdzielni, a więc jako beneficjentów rzeczywistych wskażemy po prostu wszystkich członków zarządu.

Ustawa o fundacjach nie narzuca fundacji żadnego obowiązkowego organu poza zarządem. Niektóre fundacje mają tylko jeden organ – zarząd, inne – zarząd i radę fundacji, a niektóre – zarząd, radę fundacji i dodatkowo organ złożony z fundatorów, który również może mieć uprawnienia do przyjmowania wiążących rozstrzygnięć odnoszących się do całej fundacji, na przykład ostateczny głos w sprawie zmiany statutu. 

Aby ustalić czy organ wymieniony w statucie jest organem stanowiącym, należy przeanalizować kompetencje, jakie mu statut przyznaje i decyzje, jakie może w sprawie fundacji podejmować. Zdarza się, że w statucie wymieniona jest np. Rada Programowa, ale jeśli nie ma ona żadnych formalnych uprawnień a jedynie „głos doradczy”, nie jest organem stanowiącym fundacji. Będzie nim natomiast Fundator, jeśli statut przyznaje mu prawo decydowania lub współdecydowania o zmianie statutu fundacji, czy powoływania organu zarządzającego lub kontrolnego. Beneficjentami rzeczywistymi będą członkowie tylko tych organów stanowiących fundacji, które liczą mniej niż 4 osoby, bowiem w organie 4-osobowym i większym żaden z jego członków nie ma więcej niż 25% głosu.

Ustawa przewiduje bardzo krótki termin na zgłoszenie beneficjentów rzeczywistych do Rejestru – 7 dni od rejestracji organizacji w KRS, a także 7 dni od rejestracji każdej zmiany danych podlegających wpisowi. Zakres podawanych w Rejestrze danych na temat beneficjentów rzeczywistych organizacji jest zbliżonych do tych, jakie są już ujawnione w KRS (imię i nazwisko, PESEL, przysługujące w danym podmiocie uprawnienia), ale dodatkowo trzeba będzie podać wszystkie posiadane obywatelstwa i państwo zamieszkania beneficjenta rzeczywistego. Dane i potwierdzające je dokumenty będziemy musieli pozyskać bezpośrednio od niego.  

Aby uniknąć nieporozumień, zachęcam do zbierania tych danych w formie podpisanego oświadczenia przed ostatecznym powołaniem danej osoby na stanowisko, na które kandyduje. Oświadczenie to powinno zawierać także informację o konieczności niezwłocznego informowania organizacji o każdorazowej zmianie tych danych oraz o karach grożących za niedopełnienie tego obowiązku. 

Ponieważ Rejestr jest jawny i nie ma do niego zastosowania RODO, a wszystkie dane dotyczące beneficjentów rzeczywistych będą w nim dostępne jeszcze przez 10 lat po wykreśleniu organizacji z KRS, zachęcam do wyraźnego uprzedzania osób kandydujących do organów stanowiących organizacji o konsekwencjach, jakie dla nich osobiście będzie miało członkostwo w danym organie. Zdarzało mi się doradzać organizacjom, gdzie wybrana do zarządu osoba miała pretensje do stowarzyszenia, że jej PESEL każdy może sprawdzić w KRS. 

Kary przewidziane za niezgłoszenie w 7-dniowym terminie beneficjentów do Rejestru, a także za podanie nieprawidłowych danych mogą być dla NGO gigantyczne. Ustawa przewiduje nawet 1 milion złotych kary dla organizacji, i nawet do 50 tys. zł kary dla beneficjenta rzeczywistego, który nie dostarczył organizacji wymaganych informacji lub podał nieprawdziwe.