Publicystyka - ngo.pl

Bank zażądał od fundacji wypełnienia „Oświadczenia o beneficjencie rzeczywistym” i odesłania go wraz z kopią statutu oraz aktualnego wyciągu z KRS. Fundacja nie bardzo wiedziała jakie osoby powinna wskazać w oświadczeniu jako „beneficjentów rzeczywistych”, wpisała więc członków dwuosobowego zarządu. Bank po przeanalizowaniu statutu fundacji uznał, że wynika z niego, iż „beneficjentami rzeczywistymi” tej fundacji jest nie tylko jej zarząd, ale także fundatorzy - siedem osób fizycznych. Co ciekawe, fundacja ma także organ nadzoru - radę fundacji - i choć statut przyznaje jej duże kompetencje, bank nie uznał tego akurat organu za beneficjenta rzeczywistego.

Czy takie stanowisko banku jest prawidłowe? Co to jest „beneficjent rzeczywisty” w organizacji pozarządowej? Dlaczego bank żąda od nas takich informacji? Coraz częściej zgłaszają się po poradę organizacje, które nie wiedzą jak sobie poradzić z wypełnieniem oświadczenia o beneficjentach rzeczywistych, wysyłanego im przez banki, w których prowadzą konta. Postaram się zatem uporządkować temat i wyjaśnić, o co chodzi z beneficjentami rzeczywistym, jakie obowiązki informacyjne wobec banków mają organizacje pozarządowe, i jak się z nich wywiązać.

Każdy bank jest tzw. „instytucją obowiązaną” w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu i ma szereg obowiązków związanych z kontrolowaniem swoich klientów oraz realizowanych przez nich transakcji. Jednym z takich obowiązków, określonym w art. 34 ustawy, jest właśnie „identyfikacja beneficjenta rzeczywistego oraz podejmowanie uzasadnionych czynności w celu weryfikacji tożsamości beneficjentów rzeczywistych oraz ustalenia struktury własności i kontroli nad daną osobą prawną”.

Bank musi więc nie tylko ustalić strukturę własności swojego klienta, ale też to, kto imiennie ma nad nim formalną i/lub faktyczną kontrolę. Temu służy właśnie pobieranie od klientów będących osobami prawnymi „Oświadczeń o beneficjentach rzeczywistych”, które najczęściej trzeba złożyć wraz ze statutem oraz wyciągiem z KRS. Konsekwencją niedopełnienia tego obowiązku może być nawet wypowiedzenie umowy przez bank, i nie będzie to nadmierna złośliwość ze strony banku - ma taki obowiązek, a za niezidentyfikowanie beneficjentów rzeczywistych swoich klientów może zapłacić karę finansową.

Choć samo pojęcie „beneficjenta” jest dobrze znane organizacjom pozarządowym, w tym przypadku „beneficjent rzeczywisty” nie ma wiele wspólnego z beneficjentem organizacji w znaczeniu, jakiego używamy najczęściej w projektach. To konkretny termin prawny pojawiający się w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu i odnosi się do formalnej i/lub faktycznej kontroli nad danym podmiotem. 

Poniżej przytaczam ustawową definicję beneficjenta rzeczywistego, a w dalszej części omówię ją w odniesieniu do stowarzyszeń i fundacji.

W przypadku stowarzyszenia zrzeszającego osoby fizyczne, jego beneficjenta rzeczywistego będziemy szukać pod literą „a” powyższej definicji, tam gdzie mowa o beneficjencie rzeczywistym „osoby prawnej innej niż spółka, której papiery wartościowe są dopuszczone do obrotu…”. Ponieważ stowarzyszenie nie ma udziałowców ani akcjonariuszy, a jego organ stanowiący (walne zgromadzenie członków) zawsze jest co najmniej siedmioosobowy (minimalna liczba członków stowarzyszenia), a więc żaden z jego członków nie ma w nim więcej niż 25% „udziałów” - nie można wskazać beneficjenta rzeczywistego stowarzyszenia.

Zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, która stanowi podstawę implementacji przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, jeżeli nie da się określić beneficjenta rzeczywistego lub nie ma pewności czy dana osoba nim jest, należy jako beneficjenta rzeczywistego wskazać osobę fizyczną lub osoby fizyczne, które zajmują wyższe stanowisko kierownicze, czyli członków zarządu stowarzyszenia.

W przypadku fundacji sprawa jest nieco bardziej skomplikowana, sama ustawa nie traktuje bowiem fundacji osobno, musimy się zatem odwołać do wspomnianej wyżej Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. Dyrektywa ta wskazuje, iż fundacje powinny być w tym zakresie traktowane tak jak trusty, „beneficjentem rzeczywistym” w fundacji będą fundatorzy, członkowie zarządu oraz członkowie rady fundacji (lub innego ciała pełniącego rolę nadzorczą lub kontrolną), a także „beneficjenci fundacji” czyli osoby na rzecz których fundacja działa - „w przypadku gdy osoby fizyczne czerpiące korzyści z danego porozumienia prawnego lub podmiotu prawnego nie zostały jeszcze określone – kategorię osób, w których głównym interesie powstały lub działają dane porozumienie prawne lub podmiot prawny”.

W przypadku wspomnianej na początku fundacji w przesłanym bankowi „Oświadczeniu o beneficjencie rzeczywistym” będzie ona więc musiała wskazać wszystkich fundatorów (ustawa nie robi tu wyjątków dla fundatorów, którzy po ustanowieniu fundacji nie zachowali w niej żadnych formalnych czy faktycznych wpływów), członków zarządu oraz członków rady fundacji. Powinna też wskazać „kategorię osób, w których głównym interesie powstała lub działa”, ale formularz oświadczenia przysłany jej przez bank nie przewiduje miejsca na tego rodzaju informacje.

Art 34. ustawy nakłada na bank (a także pozostałe instytucje obwiązane) obowiązek identyfikacji beneficjenta rzeczywistego ich klienta oraz podejmowanie uzasadnionych czynności w celu weryfikacji tożsamości beneficjentów rzeczywistych oraz ustalenia struktury własności i kontroli.

Ustawa określa zakres informacji, jakich o beneficjentach rzeczywistych swoich klientów może żądać bank. Są to:

a) imię i nazwisko,

b) obywatelstwo,

c) numeru PESEL (w przypadku jego braku, np u obcokrajowców - data urodzenia i państwo urodzenia)

d) seria i numeru dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby,

e) adres zamieszkania.

Takie też informacje znajdą się w oświadczeniu, jakie organizacja będzie musiała wypełnić, choć niektóre informacje mogą nie być obowiązkowe. W oświadczeniu przesłanym opisywanej na początku fundacji bank wymagał tylko imienia i nazwiska, obywatelstwa oraz numeru PESEL beneficjentów, pozostałe informacje oznaczając dopiskiem „pole obowiązkowe w przypadku posiadania informacji przez osobę wypełniającą oświadczenie”. Inny bank, w którym fundacja obecnie chce otworzyć rachunek bankowy zażądał oprócz samego oświadczenia także przesłania skanów dowodów osobistych (!) wszystkich założycieli fundacji, która została zarejestrowana ponad 20 lat temu (pozyskanie tak szczegółowych informacji - o skanie dowodów osobistych nie wspominając - może być zwyczajnie niemożliwe).

Identyfikacja beneficjenta rzeczywistego to nie jedyna informacja, jakiej może od nas żądać bank, w ramach wypełniania swoich obowiązków „instytucji obowiązanej”. Niewykluczone więc, że od czasu do czasu bank zechce uzyskać od organizacje dodatkowe informacje, np. na temat pochodzenia środków finansowych na jej koncie, albo charakteru realizowanych przez nią transakcji - ma do tego prawo.

Banki i inne instytucje finansowe bardzo różnie interpretują ustawowe definicje. Wspomniany na początku artykułu bank uznał, że w przypadku tej fundacji jej beneficjentem rzeczywistym jest zarząd i fundatorzy, choć ze statutu jasno wynika, że także członkowie rady fundacji powinni być w tym przypadku traktowani jako beneficjenci rzeczywiści, a unijne przepisy każą także wskazać osoby lub kategorie osób na rzecz których fundacja działa. Inny bank w wyjaśnieniach do formularza „Oświadczenia o beneficjencie rzeczywistym” napisał z kolei „Fundacja, gdy nie posiada udziałowców należy zidentyfikować członków zarządu, lub wskazać osoby czerpiące korzyści z działalności fundacji lub wskazać osoby, w których głównym interesie utworzono fundację lub osoby, w których głównym interesie działa fundacja” zupełnie pomijając fundatorów i radę fundacji.

Z kolei Volkswagen Financial Services w swoim „Poradniku dla klientów”  pisze „Jeżeli Klient nie posiada akcjonariuszy/udziałowców, należy dążyć do zidentyfikowania osób, którym przysługuje powyżej 25% głosów w organie stanowiącym klienta np. głosy w Zarządzie/Radzie fundacji”,  ale w świetle zapisów samej ustawy, a zwłaszcza dyrektywy nakazującej traktować fundacje jak trusty, jest to podejście błędne.