Publicystyka - ngo.pl

Jak sama nazwa wskazuje ustawa dotyczy prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Jaki związek z tym mogą mieć organizacje pozarządowe? W praktyce – żaden, ale z uwagi na częste nadużywanie pierwszego terminu oraz szeroką definicję drugiego, zacznę od wyjaśnienia, o czym mówimy.

Jak bowiem wskazuje sama nazwa, żeby pieniądze trzeba było prać, muszą być one brudne, czyli po prostu pochodzić z przestępczej działalności.

Pranie pieniędzy to nic innego jak nadawanie pozorów legalności pieniądzom pochodzącym z działalności przestępczej. Przez ponad 20 lat pracy z organizacjami pozarządowymi nie spotkałam się z przypadkiem prania przez nie pieniędzy, przykłady, które mogę podać będą więc tylko teoretyczne (pełną definicję prania brudnych pieniędzy znajdziemy w artykule 299 kodeksu karnego).

Ciekawostką z punktu widzenia organizacji pozarządowych może być fakt, że przestępstwem ściganym z tego artykułu jest także „znieważenie głowy obcego państwa”, czyli działanie mieszczące się w arsenale środków stosowanych przez niektóre organizacje pozarządowe. Swego czasu głośny był przypadek pewnego aktywisty, który odpowiadał przed sądem za znieważenie Władimira Putina poprzez przebranie się za… penisa „ozdobionego” napisem „Put in”. Gdyby taki kontrowersyjny happening zorganizowała organizacja pozarządowa, formalnie przestępstwem finansowania terroryzmu byłoby finansowe, rzeczowe lub inne wsparcie jej w tym działaniu.

1. Przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy płatność jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.
    
2. Prowadzą działalność w zakresie gier losowych w rozumieniu Ustawy o grach hazardowych – taką grą losową jest na przykład popularna wśród organizacji pozarządowych charytatywna loteria fantowa.
    
3. Prowadzą działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych (zgodnie z definicją zawartą w Ustawie o rachunkowości, usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych to działalność gospodarcza wykonywana przez przedsiębiorców, nie dotyczy więc sytuacji kiedy organizacja świadczy innym organizacjom takie wsparcie nieodpłatnie lub w ramach odpłatnej działalności pożytku publicznego), świadczą usługi tworzenia osoby prawnej lub jednostki nieposiadającej osoby prawnej, świadczą usługi polegające na zapewnieniu siedziby, adresu prowadzenia działalności lub adresu korespondencyjnego oraz innych pokrewnych usług osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osoby prawnej. 

Niektórzy doradcy sugerują organizacjom podjęcie uchwały deklarującej, że nie przyjmują wpłat w wysokości określonej wyżej, jako dowodu na to, że nie są instytucjami obowiązanymi, ale nie jest to konieczne.

Organizacje, które spełniają choć jeden z wymienionych wyżej warunków i są tym samym instytucjami obowiązanymi, muszą spełnić szereg określonych w ustawie obowiązków. Należą do nich:

1. Wyznaczenie spośród członków zarządu osoby odpowiedzialnej za wdrażanie obowiązków określonych w ustawie. (art. 7) 
    
2. Wyznaczenie pracownika zajmującego kierownicze stanowisko odpowiedzialnego za zapewnienie zgodności działalności instytucji obowiązanej oraz jej pracowników i innych osób wykonujących czynności na rzecz tej instytucji obowiązanej z przepisami o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Wyznaczony pracownik jest również odpowiedzialny za przekazywanie w imieniu instytucji obowiązanej zawiadomień o transakcjach. (art. 8)
    
3. Wprowadzenie uchwałą zarządu wewnętrznej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, określającej zasady postępowania stosowane w instytucji obowiązanej. (art. 50)
    
4. Wdrożenie wewnętrznej procedury anonimowego zgłaszania przez pracowników lub inne osoby wykonujące czynności na rzecz instytucji obowiązanej rzeczywistych lub potencjalnych naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. (art. 53)
    
5. Zapewnienie udziału osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych dotyczących realizacji tych obowiązków. Ustawodawca nie narzuca żadnego konkretnego programu ani jego zawartości, Ministerstwo Finansów na swojej stronie informuje, że może to być nawet szkolenie wewnętrzne lub samokształcenie. (art. 52)
    
6. Opracowanie (w wersji elektronicznej lub papierowej) oraz stała aktualizacja (nie rzadziej niż co 2 lata) oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu odnoszącego się do ich działalności, z uwzględnieniem czynników ryzyka dotyczących klientów, państw lub obszarów geograficznych, usług, transakcji i innych ważnych dla oceny czynników. Ustawa nie określa jak ma przebiegać taka analiza ryzyka. Działania te są proporcjonalne do charakteru i wielkości instytucji obowiązanej. (art. 27)
    
7. Stosowanie i dokumentowanie zastosowanych środków bezpieczeństwa adekwatnych do przeprowadzonej analizy ryzyka. W oparciu o dokonaną przez siebie ocenę ryzyka, instytucje obowiązane stosują środki bezpieczeństwa finansowego w zakresie i z intensywnością uwzględniającymi rozpoznane ryzyko prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu związane ze stosunkami gospodarczymi lub z transakcją okazjonalną. Na żądanie odpowiednich organów instytucja obowiązana musi wykazać, że przy uwzględnieniu poziomu rozpoznanego ryzyka zastosowała odpowiednie środku bezpieczeństwa finansowego. Dokumentację związaną z zastosowanymi środkami bezpieczeństwa należy przechowywać przez okres 5 lat, licząc od pierwszego dnia roku następującego po roku ich przeprowadzenia. (art. 34)
    
8. Przekazywanie Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej w terminie 7 dni informacji o przyjętej wpłacie lub dokonanej wypłacie środków pieniężnych o wartości przekraczającej 15 000 euro. (art. 72)
    
9. Zawiadamianie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej niezwłocznie (nie później jednak niż w terminie 2 dni roboczych) o okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Zgłoszenia można dokonać pocztą elektroniczną na adres sygnalisci.GIIF@mf.gov.pl. (art. 74)

Oprócz wspomnianych obowiązków o charakterze papierowo-analitycznym, instytucje obowiązane muszą realizować żądania Generalnego Inspektora Informacji Finansowej, który może żądać przekazania dokumentów i informacji, a także podjęcia określonych działań w przypadku powzięcia wątpliwości wobec jakichś transakcji (np. wstrzymanie transakcji).

Kontrole realizacji wymogów ustawy może przeprowadzać bezpośrednio Generalny Inspektor Informacji Finansowej, a także naczelnik właściwego urzędu celno-skarbowego lub – odpowiednio:

• wojewoda lub starosta w przypadku stowarzyszeń – na zasadach określonych w Ustawie prawo o stowarzyszeniach, lub
• właściwy minister lub starosta w przypadku fundacji – na zasadach określonych w Ustawie o fundacjach. 

Kontrole mogą mieć charakter planowy i wynikać z rocznego planu GIIF. Doświadczenie uczy, że organizacje pozarządowe raczej nie są przedmiotem takich kontroli, bowiem prawdopodobieństwo wykorzystania ich do procederu prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu jest znikome.

W uzasadnionych okolicznościach organizacja może zostać poddana kontroli doraźnej – dzieje się tak w przypadku uzasadnionego podejrzenia jakichś nieprawidłowości. Z mojego doświadczenia wynika, że po wejściu w życie nowej ustawy wiele organizacji dostaje od swojego organu nadzoru (głównie starosty) pismo z prośbą o informację, czy są instytucją obowiązaną w rozumieniu ustawy. Znakomita większość nie jest nią i nigdy nie będzie, w takim przypadku ustawa ich nie dotyczy, jeśli więc organ nadzoru zwróci się do organizacji z pytaniem, czy jest instytucją obowiązaną w rozumieniu ustawy, należy po prostu udzielić zgodnej ze stanem faktycznym odpowiedzi.

Może się zdarzyć, bo zdarzało się to jeszcze przed wejściem w życie ustawy (kiedy obowiązywała stara regulacja dotycząca prania pieniędzy), że organy nadzoru żądały od organizacji listy przekazanych im darowizn. Jeśli będziemy mieć wrażenie, że żądanie jest nieuzasadnione, a jego spełnienie może naruszać naszą wolność zrzeszania się lub dobra osobiste osób fizycznych (np. naszych darczyńców), warto skonsultować się przed udostępnieniem danych z organizacjami świadczącymi poradnictwo prawne. W jednej z podobnych spraw (choć przywołujących inną ustawę) Rzecznik Praw Obywatelskich podjął interwencję, gdy wójt gminy zażądał od organizacji informacji o jej darczyńcach – osobach fizycznych, uznając to za naruszenie ich praw.

Te organizacje, które odnalazły się w którejś z wymienionych na wstępie trzech grup zachęcam do pilnego dostosowania się do wszystkich wymogów ustawy, bowiem kary w niej przewidziane są drakońskie. Karalne jest niedopełnienie któregokolwiek z wymienionych wyżej obowiązków. W zależności od skali naruszenia oraz życzliwości nakładającego karę inspektora, karami mogą być:

• publikacja informacji o instytucji obowiązanej oraz zakresie naruszenia przez nią przepisów w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie urzędu, 
• nakaz zaprzestania podejmowania przez instytucję obowiązaną określonych czynności, 
• zakaz pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym przez osobę odpowiedzialną za naruszenie przez instytucję obowiązaną przepisów ustawy, przez okres nie dłuższy niż rok, 
• kara pieniężna.
   

Jak przestrzegać prawa w NGO, jakie przepisy są ważne dla NGO – dowiesz się w serwisie poradnik.ngo.pl.