Publicystyka - ngo.pl

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu to moja „ulubiona” ustawa, z długiej listy ustaw, które powinny znać organizacje pozarządowe. Niespójna, nielogiczna, nieintuicyjna, a organizacjom trudno zrozumieć, dlaczego się w niej znalazły.

Koniec mijającego roku upływa wielu organizacjom pozarządowym na próbach ustalenia, kogo powinny zgłosić jako swojego beneficjenta rzeczywistego, ale Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych to nie jedyny ból głowy zarządzających organizacjami, związany ze wspomnianą ustawą. Te NGO-sy, które organizują charytatywne loterie fantowe muszą pamiętać, że rozpoczynając taką loterię organizacja automatycznie staje się „instytucją obowiązaną” w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, bowiem charytatywna loteria fantowa – nawet najbardziej niewinna – jest grą hazardową, a instytucją obowiązaną jest każdy podmiot prowadzący gry hazardowe.

Bycie instytucją obowiązaną wiąże się z szeregiem – zazwyczaj mało dolegliwych, ale na początek czasochłonnych – obowiązków. Ponieważ loterie fantowe to jedna z moich ulubionych (tym razem bez cudzysłowu) form pozyskiwania środków, postaram się przybliżyć obowiązki organizacji takie loterie organizujących, nałożone przez ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. 

Organizacja staje się instytucją obowiązaną od momentu rozpoczęcia organizacji gry hazardowej, czyli od momentu rozpoczęcia sprzedaży losów. Nie musi tego faktu nigdzie zgłaszać, ale musi zadbać o spełnienie następujących obowiązków przed rozpoczęciem prowadzenia gry hazardowej.

Organizacja musi wyznaczyć spośród zarządu osobę odpowiedzialną za wdrażanie obowiązków przewidzianych w ustawie oraz pracownika zajmującego stanowisko kierownicze, odpowiedzialnego za samą realizację poszczególnych obowiązków. 

Ustawa co prawda wymienia te osoby w dwóch osobnych artykułach, ale wydaje się, że z powodzeniem może to być ta sama osoba – członek zarządu – odpowiadająca zarówno za realizację, jak i za nadzór. Wyznaczenie takiej osoby/osób powinno mieć formę uchwały zarządu, żeby nie było wątpliwości, kto w organizacji odpowiada za wypełnianie ustawowych obowiązków.

Instytucja obowiązana musi zidentyfikować i ocenić ryzyko związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu odnoszące się do jej działalności – w przypadku organizacji prowadzącej charytatywną loterię fantową, i tylko z tego tytułu będącą instytucją obowiązaną, można się skupić na tym wycinku działalności, bowiem ustawa mówi, że ocena ryzyka powinna być proporcjonalna do charakteru i wielkości instytucji obowiązanej. 

Pranie pieniędzy to wprowadzanie do legalnego obrotu środków pochodzących z przestępstwa. Trudno sobie wyobrazić taki proceder z wykorzystaniem organizacji pozarządowej i charytatywnej loterii fantowej, ale nie jest to niemożliwe. Przykładowo, osoba chcąca zalegalizować środki pochodzące z handlu narkotykami wykupuje wszystkie losy na charytatywnej loterii fantowej, a organizator loterii „wypłaca” jej większość tej kwoty jako na przykład wynagrodzenie za fikcyjne usługi doradcze. W efekcie, zainwestowane w zakup losów środki pochodzące z przestępstwa wracają do przestępcy już „wyprane” (czyli może on wykazać legalne pochodzenie tych środków). Trudno mi jednak wyobrazić sobie sensowne i skuteczne pranie pieniędzy bez świadomego uczestnictwa organizacji. Siłą rzeczy, organizacja niezamierzająca robić nic niezgodnego z prawem, będzie trudna do wykorzystania przez przestępców szukających sposobów na wypranie pieniędzy. 

Ustawa nie wskazuje, w jaki sposób przeprowadzić ocenę ryzyka, organizacja może więc to zrobić w taki sposób, który uzna za stosowny – ważne, aby z oceny (sporządzonej w wersji papierowej lub elektronicznej) wynikało, gdzie organizacja upatruje potencjalnego ryzyka prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, na czym to ryzyko polega i jakie jest prawdopodobieństwo, że wystąpi. Moim zdaniem ryzyko to jest czysto hipotetyczne i loteria fantowa raczej nie nadaje się do prania pieniędzy bez wiedzy i współpracy samej organizacji, więc przykłady jakie można wymyślić są mocno naciągane, a w efekcie z oceny ryzyka wyjdzie nam zapewne, że jest ono minimalne lub żadne. Ocenę ryzyka należy aktualizować nie rzadziej niż co 2 lata (sprawdzając czy pierwotna ocena się nie zdezaktualizowała przez zmiany w sposobie działania organizacji), a w przypadku kontroli trzeba móc ją przedstawić.

Poza dokonaniem ogólnej oceny ryzyka związanego z charakterem prowadzonej przez organizację działalności w zakresie gier hazardowych, organizacja musi też na bieżąco rozpoznawać i dokumentować możliwe ryzyko związane z poszczególnymi transakcjami z klientami. W przypadku charytatywnych loterii fantowych, mamy właściwie dwie grupy takich klientów – pierwsza to podmioty, które przekazują nam „fanty” na loterię, druga – osoby kupujące na nią losy. Podobnie jednak jak w przypadku oceny ryzyka opisanej w punkcie wcześniejszym, trudno mi sobie wyobrazić sytuację, którą należałoby uznać za realne ryzyko prania pieniędzy w ramach charytatywnej loterii fantowej, bez narażania się na ryzyko wyśmiania za wydumane przykłady. Charytatywne loterie fantowe są tak prostą formą pozyskiwania środków, że organizacja sama zauważy, gdy ktoś będzie chciał przy tej okazji zrealizować jakieś niejasne interesy – w praktyce trzeba zatem po prostu zachować czujność, na wszelkie nietypowe działania czy to osób/podmiotów fundujących nagrody, czy osób fizycznych kupujących losy. Nie ma natomiast potrzeby szczególnego dokumentowania sytuacji, które nie budzą żadnych wątpliwości.

W przypadku organizowania charytatywnej loterii fantowej należy zastosować środki bezpieczeństwa, w przypadku obstawiania stawek oraz odbioru wygranych o równowartości 2 000 euro lub większej, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają̨ się̨ ze sobą̨ powiązane. Ponieważ łączna pula nagród w charytatywnej loterii fantowej wynosi (od stycznia 2022 roku) 5774,13 zł w przypadku organizacji nieposiadającej statusu OPP, wygranie nagrody o wartości 2000 euro jest niemożliwe. Będzie natomiast możliwe w przypadku loterii organizowanej przez organizację posiadającą status OPP, dla której łączna pula nagród może wynieść aż 86 000 zł. Zatem w przypadku osoby, która wygra na loterii nagrody o wartości co najmniej 2 000 euro, należy zastosować środki bezpieczeństwa. W praktyce będzie to oznaczać ustalenie i udokumentowanie tożsamości tej osoby na podstawie dowodu osobistego.

Organizacja urządzająca charytatywną loterię fantową musi posiadać przyjętą przez zarząd wewnętrzną procedurę w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. W procedurze (która powinna uwzględniać charakter, rodzaj oraz rozmiar prowadzonej działalności) należy określić między innymi działania podejmowane w celu ograniczenia ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, zasady stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, zasady przechowywania dokumentów oraz informacji (muszą być przechowywane przez pięć lat), czy zasady kontroli wewnętrznej gwarantującej zgodne z przepisami ustawy działanie. Organizacja musi w niej też opisać w jaki sposób szkoli pracowników z zakresu ustawy oraz w jaki sposób gwarantuje im możliwość anonimowego zgłaszania naruszeń. 

zawartość wewnętrznej procedury bezpieczeństwa opisuje art. 50 ustawy >>

Organizacja będąca instytucją obowiązaną musi zagwarantować pracownikom możliwość anonimowego zgłaszania stwierdzonych lub potencjalnych naruszeń ustawy. Procedura powinna określać tryb zgłaszania, osoby przyjmujące zgłoszenia oraz sposób ochrony sygnalistów – osób zgłaszających nieprawidłowości.

Organizacja będąca instytucją obowiązaną musi zapewnić szkolenia pracownikom realizującym obowiązki wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Szkolenia mogą mieć dowolną formę, może to być nawet samodzielne dokształcanie się poprzez lekturę. Można też skorzystać z bezpłatnego kursu uruchomionego przez Ministerstwo Finansów na stronie https://kursy.tomorrow.pro/login/index.php. Kurs kończy się testem, po którym osoba szkoląca się otrzyma imienny certyfikat. Przechodząc ministerialny kurs można się bardzo zdziwić sposobem przedstawienia w nich organizacji pozarządowych.