Organizacje non-profit zajmujące się działalnością na rzecz dobra publicznego oraz pomocy potrzebującym stanowią niezwykle cenne i ważne elementy systemu społeczno-ekonomicznego. Podstawą funkcjonowania takich organizacji są relacje wzajemnego zaufania pomiędzy organizacją a beneficjentami jej pomocy oraz pomiędzy organizacją a darczyńcami wspierającymi realizację jej statutowych celów. Niestety zaufanie to stanowi pokusę do nadużyć dla osób i grup chcących wykorzystać dobroczynną działalność organizacji non-profit w celach sprzecznych z ideami przyświecającymi ich działalności, w tym – w celu wspierania terroryzmu i jego finansowania (terrorist financing – TF).
Jak wskazuje raport opublikowany przez FATF (Financial Action Task Force)[2], ryzyko TF dotyczy w szczególności organizacji zajmujących się udostępnianiem mieszkań, pomocą społeczną, edukacją czy ochroną zdrowia [3] oraz jest tym większe, im bliżej rejonów dotkniętych konfliktami koncentruje się działalność danej organizacji, a także, im bardziej ograniczone są jej możliwości weryfikacji darczyńców i beneficjentów. Podkreślić należy również, że groźba nadużycia pochodzi zarówno ze strony zewnętrznych osób czy podmiotów, jak i tych działających wewnątrz organizacji.
Rekomendacja FATF nr 8 [4] zaleca państwom wykonywanie okresowej oceny ryzyka wykorzystania działających pod ich jurysdykcją organizacji non-profit do TF. Na bazie tej oceny formułowane są propozycje regulacji mających służyć ochronie tego sektora przed nadużyciami. FATF opublikował ponadto zbiór najlepszych praktyk w organizacjach non-profit ograniczających ryzyko ich wykorzystania przez osoby powiązane z terroryzmem [5]. W dokumencie tym organizacje non-profit znajdą przykłady środków (procedur i mechanizmów), jakie mogą stosować, aby chronić się przed groźbą wykorzystania w celu wspierania terroryzmu.
Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF) zachęca polskie organizacje non-profit do zapoznania się z przywołanymi publikacjami FATF, które wyznaczają międzynarodowe standardy w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. GIIF przedstawia zbiór najważniejszych informacji dotyczących ryzyka TF dotykającego organizacje non-profit, aby wyczulić je na tego rodzaju zagrożenia oraz zachęcić do wdrażania wewnętrznych mechanizmów zwiększających ich bezpieczeństwo.
I. Ocena Ryzyka
Generalny Inspektor Informacji Finansowej opublikował w 2019 roku Krajową Ocenę Ryzyka Prania Pieniędzy oraz Finansowania Terroryzmu[6]. Dokument ten analizuje ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu (ML/TF) w skali państwa oraz wybranych sektorów polskiej gospodarki. Obszary ryzyka na poziomie Unii Europejskiej związane z wykorzystaniem organizacji non-profit do wspierania działalności terrorystycznej wskazano także w Sprawozdaniu Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w Sprawie Oceny Ryzyka Związanego z Praniem Pieniędzy i Finansowaniem Terroryzmu, które ma wpływ na rynek wewnętrzny i dotyczy działalności transgranicznej z 2019 r.[7] i Sprawozdaniu Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w Sprawie Oceny Ryzyka Związanego z Praniem Pieniędzy i Finansowaniem Terroryzmu, które ma wpływ na rynek wewnętrzny i dotyczy działalności transgranicznej z 2017 r. [8].
GIIF rekomenduje organizacjom non-profit w Polsce zapoznanie się z powyższymi dokumentami, zachęcając je również do wykonania analizy własnego ryzyka TF w odniesieniu do działalności, którą prowadzą, oraz środowiska, w którym są aktywne. Analiza taka powinna zidentyfikować słabe punkty w wewnętrznym systemie bezpieczeństwa danej organizacji, które mogłyby zostać wykorzystane przez grupy terrorystyczne chcące użyć jej do pozyskiwania środków finansowych i innych zasobów czy prowadzenia przy jej pomocy rekrutacji nowych członków. Należy podkreślić, że groźba TF nie dotyka wszystkich organizacji non-profit w równym stopniu. Ocena ryzyka właściwego danej organizacji powinna zostać przeprowadzona w sposób, który pozwoli jej na dobór środków ograniczających to ryzyko, proporcjonalnych do jego wielkości.
II. Minimalizowanie ryzyka
Najskuteczniejszym sposobem minimalizowania ryzyka TF jest właściwe zarządzanie (ang. good governance) organizacją (w tym przede wszystkim jej finansami), wspomagane wewnętrznymi audytami finansowymi oraz wdrożeniem procedur zarządzania ryzykiem. Niezmiernie ważne jest także stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego[9] w stosunku do darczyńców oraz beneficjentów.
III. Samoregulacja
Sektor non-profit w wielu krajach posiada swoje organizacje reprezentujące (np. zrzeszające lub parasolowe), które zajmują się m.in. jego samoregulacją. Organizacje reprezentujące rozpowszechniają wśród organizacji non-profit wiedzę dotyczącą dobrych praktyk, opracowują standardy zarządzania, organizują szkolenia oraz ewaluacje. GIIF zachęca polskie organizacje non-profit do współpracy w celu doskonalenia ich metod zarządzania i poprawy standardów bezpieczeństwa w obszarze związanym z przeciwdziałaniem TF. Jednocześnie podkreśla kluczowe znaczenie samodzielnej pracy poszczególnych organizacji na rzecz rozwijania swoich wewnętrznych mechanizmów służących transparentności i ochronie przed nadużyciami, ponieważ to one bezpośrednio stykają się z zagrożeniem.
IV. Dobre zarządzanie
W większości przypadków wykorzystanie organizacji non-profit do wspierania terroryzmu było możliwe ze względu na brak bezpiecznych procedur zarządzania w tych organizacjach oraz brak skutecznego zewnętrznego nadzoru. Najlepszą bronią w walce z nadużyciami ze strony terrorystów jest stosowanie sprawdzonych mechanizmów bezpieczeństwa. Większość z takich mechanizmów nie powstała w celu ochrony przed tego typu zagrożeniem, jednakże dowodzi swojej skuteczności również w tym przypadku.
Zasady dobrego zarządzania w organizacjach non-profit można uporządkować w cztery grupy[10]:
1) Integralność organizacji
Organizacje non-profit powinny posiadać dokument (np. statut) określający ich cele, strukturę, procedury raportowania czy informacje o wymogach miejscowego prawa. Kierownictwo organizacji powinno dbać, aby wszyscy członkowie organizacji przestrzegali zapisów tego dokumentu.
2) Relacje z partnerami
Osoby i organizacje, które są darczyńcami, beneficjentami lub kontrahentami organizacji non-profit, powinny być przez te organizacje sprawdzane z dochowaniem należytej staranności przed nawiązaniem współpracy. Organizacje non-profit mogą weryfikować swoich partnerów korzystając z publicznych źródeł, w tym m.in. z list sankcyjnych publikowanych przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej[11]. Relacje między organizacją i jej partnerami mogą być regulowane przez umowy określające szczegółowo wymogi w zakresie korzystania z pomocy, sprawozdawczości, audytów i kontroli na miejscu.
3) Rozliczalność finansowa i transparentność
Organizacje non-profit mogą zabezpieczać się przed sprzeniewierzeniem swoich środków wdrażając bezpieczne procedury zarządzania oraz przeprowadzając kontrole finansowe. Zarząd organizacji powinien zatwierdzać jej roczny budżet oraz monitorować wydatkowanie środków. Organizacja powinna prowadzić zapisy przychodów, wydatków i innych transakcji finansowych. Powinna jasno określić cele, na jakie prowadzi zbiórkę, oraz upewnić się, że pomoc, którą przekazuje beneficjentom, jest wykorzystywana zgodnie z założeniami. Informacja o realizowanych przez organizację projektach powinna być publicznie dostępna. Wskazane jest także opracowanie jawnych, ogólnych kryteriów akceptowania darowizn, wykluczających przyjmowanie środków o niejasnym pochodzeniu.
4) Planowanie i monitoring
Zaleca się organizacjom wdrożenie wewnętrznych systemów kontroli i monitoringu wydawanych środków. Przed rozpoczęciem projektu organizacja powinna jasno zdefiniować jego cel, zakres i grupę beneficjentów, jak również ocenić ryzyko finansowania terroryzmu oraz rozważyć zastosowanie określonych środków prewencyjnych. Każdy projekt powinien posiadać szczegółowo rozpisany budżet, a projektowe wydatki powinny zostać spisane w sprawozdaniach. Pożądane jest, aby organizacja posiadała mechanizmy pozwalające jej na śledzenie swoich środków finansowych, usług i sprzętu. Transakcje organizacji należy przeprowadzać za pośrednictwem systemu bankowego. Projekty realizowane przez organizacje powinny być na bieżąco monitorowane, a tożsamość ich beneficjentów sprawdzana.
[1] W dokumencie zastosowano pojęcie organizacji non-profit w ślad za definicją Financial Action Task Force, sformułowaną w międzynarodowych standardach zwalczania prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu i proliferacji. Zgodnie z tą definicją przez organizację non-profit należy rozumieć osobę prawną lub porozumienie prawne, lub też organizację, która zaangażowana jest przede wszystkim w gromadzenie, dystrybucję funduszy dla celów charytatywnych, religijnych, kulturalnych, edukacyjnych, społecznych lub braterskich albo też, aby realizować innego rodzaju „dobrą robotę” (International Standards on Combating Money Laundering and the Financing of Terrorism & Proliferation, 2019, s. 52). W Polsce organizacjami tego typu organizacjami są fundacje i stowarzyszenia, których działalność uregulowana jest przepisami ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach oraz ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego.
[2] Risk of Terrorist Abuse in Non-Profit Organisations, 2014, http://www.fatf-gafi.org/publications/methodsandtrends/documents/risk-terrorist-abuse-non-profits.html (dostęp 22.04.2020).
[3] Tamże, s. 6.
[4] The FATF Recommendations, 2019, s. 11,http://www.fatf-gafi.org/media/fatf/documents/recommendations/pdfs/FATF%20Recommendations%202012.pdf (05.03.2020).
[5] Combating the Abuse of Non-Profit Organisations (Recommendation 8), 2015, https://www.fatf-gafi.org/media/fatf/documents/reports/BPP-combating-abuse-non-profit-organisations.pdf (dostęp 22.04.2020).
[6] Krajowa Ocena Ryzyka Prania Pieniędzy oraz Finansowania Terroryzmu, 2019, https://www.gov.pl/web/finanse/krajowa-ocena-ryzyka-prania-pieniedzy-oraz-finansowania-terroryzmu (dostęp 22.04.2020).
[7] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1583160221569&uri=CELEX:52019DC0370
[8] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52017DC0340
[9] ang. customer due dilligence (CDD).
[10] Przykłady działań organizacji non-profit podjętych w celu poprawy jakości zarządzania i bezpieczeństwa zawiera aneks 2 do wspomnianego raportu Combating the Abuse of Non-Profit Organisations (Recommendation 8) (s. 44-58).
[11] https://www.gov.pl/web/finanse/lista-osob-i-podmiotow-wobec-ktorych-stosuje-sie-szczegolne-srodki-ograniczajace-na-podstawie-art-118-ustawy-z-dnia-1-marca-2018-r-o-przeciwdzialaniu-praniu-pieniedzy-i-finansowaniu-terroryzmu
Źródło: Ministerstwo Finansów
