Publicystyka - ngo.pl

Czy zasada subsydiarności to tylko ładnie opakowana teoria? Otóż nie! Istnieją obszary życia społecznego, w których prymat organizacji pozarządowych nad instytucjami publicznymi wynika z prostego rachunku ekonomicznego: zadania publiczne, zwłaszcza te świadczone na rzecz różnych grup zagrożonych wykluczeniem, realizujemy lepiej i w większej skali niż cały aparat państwowy czy samorządowy razem wzięte. Najczęściej jednak robimy to „jadąc na permanentnej rezerwie”, a czasem z zupełnie „wypalonym silnikiem”. 

Jak wykorzystać obecny „nowy start”, żeby efektywniej zadbać o obywateli wymagających szczególnego wsparcia, jednocześnie dając godne warunki funkcjonowania organizacjom pozarządowym? Zróbmy to, o czym mówimy od dekad…

Wśród propozycji zmian istotnych dla III sektora zebranych przez OFOP przy okazji tegorocznych wyborów znalazł się też ten postulujący „reformę i uproszczenie systemu zlecania realizacji zadań publicznych [m.in. poprzez] zapewnienie finansowania wieloletniego dla inicjatyw i usług publicznych bez konieczności corocznego aplikowania o środki oraz wprowadzenie w konkursach rozwiązań gwarantujących środki na rozwój instytucjonalny organizacji pozarządowych”.

Zamykanie regionalnych jednostek organizacji w momencie „merytorycznej prosperity”, zawiedzione nadzieje odbiorców wsparcia, którzy zamiast niezbędnej pomocy mogą co najwyżej „pocałować klamkę”, dziesiątki zwalnianych pracowników (często z budowanym latami eksperckim know how), doroczna, wypalająca perspektywa kilkumiesięcznej niepewności, czy w ogóle „będzie jutro”, „przepalające” potencjał merytoryczny zbieranie wkładów własnych – to tylko wybrane pozycje w typowym menu organizacji realizujących zadania publiczne w Polsce.

Przypomnijmy: zadania, które państwo MUSI realizować wobec ogółu obywateli bądź danych grup społecznych, ale nie jest w stanie (zupełnie lub w wystarczającym stopniu) tego robić, przekazuje  organizacjom pozarządowym. 

Dla zilustrowania podam przykład (bliższa ciału koszula) aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami (zadanie państwa umocowane Konstytucją, ratyfikowaną Konwencją ONZ, dedykowanymi ustawami, a nawet rządową Strategią). Wszystkie Powiatowe Urzędy Pracy razem wzięte (340 szt.) rocznie doprowadzają do zatrudnienia ok. 3 tys. osób z tej grupy. Natomiast tylko w ubiegłym roku Fundacja Aktywizacja wprowadziła na (otwarty!) rynek pracy przeszło 1000 osób z różnymi niepełnosprawnościami. A to tylko jeden z kilkudziesięciu znaczących NGO-sów działających w tym obszarze. A i takich obszarów jest w naszym kraju wiele.

Przejdę od razu do konkretów. Zadania publiczne o charakterze stałym powinny być oparte o 5-letnie kontrakty zawierane z daną organizacją przez instytucje szczebla krajowego, regionalnego lub lokalnego (w zależności od charakteru zadania oraz realizującego je podmiotu). 

Zadanie powinno mieć kilka jasno zdefiniowanych rezultatów (np. doprowadzenie do zatrudnienia osoby z niepełnosprawnością), osiągnięcie każdego z nich powinno być rozliczane najlepiej jednym dokumentem (np. umowa o pracę) i wynagradzane określoną „stawką jednostkową”. Poza standardową zaliczką na poczet realizacji działania (wynikającą ze skali zadeklarowanych rezultatów) instytucja wypłacałaby organizacji kwotę wynikającą z sumy zrealizowanych i rozliczonych stawek jednostkowych w danym roku czy kwartale. Po zakończeniu czwartego roku realizacji negocjowana byłaby kolejna umowa, a na koniec piątego roku rozliczane byłaby zaliczki (tak, żeby budżet zamknął się dokładną kwotą wynikającą ze zrealizowanych rezultatów).

Gdyby istniała obawa, że nie wszystkie organizacje poradzą sobie z „rozliczaniem ryczałtowym” lub znajdą się takie, które poradzą sobie „za dobrze” (niestety, znane są przypadki nadużyć tzw. metod uproszczonych), należy wprowadzić specjalny status specyficzny dla danego rodzaju zadania publicznego (np. status certyfikowanej agencji zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w przypadku działań prozawodowych na rzecz tej grupy). To zabezpieczałoby dyscyplinę finansów publicznych poprzez kierowanie tego typu kontraktów do organizacji sprawdzonych, działających od wielu lat, posiadającej jakościowe standardy realizacji usług, mających za sobą dziesiątki zrealizowanych i skontrolowanych zadań publicznych.

Przemysław Żydok – prezes zarządu Fundacji Aktywizacja. Od 25 lat w sektorze pozarządowym. Współzałożyciel eksperckiej Grupy ON Inclusion 14-20, która przyczyniła się do włączenia zasady dostępności w główny nurt programowania funduszy europejskich w Polsce. Jeden z liderów ruchu Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami. Członek wielu ciał międzysektorowego dialogu takich jak Rada Dostępności, Krajowa Rada Konsultacyjna ds. Osób Niepełnosprawnych czy Komitet Umowy Partnerstwa.