Publicystyka - ngo.pl

Stowarzyszenia zwykłe przez długi czas mocno różniły się od stowarzyszeń rejestrowych - miały dość ograniczone możliwości działania (szczególnie zdobywania środków). Wiele zmieniło się po nowelizacji ustawy - Prawo o stowarzyszeniach. Od tego czasu minęło już kilka lat, ale wciąż pojawiają się wątpliwości dotyczące stowarzyszeń zwykłych. Co prawda nie potrafimy odpowiedzieć na wszystkie pytania i ostatecznie rozwikłać wszystkich wątpliwości, które pojawiają się w kontaktach z prawem, sądami i instytucjami, ale liczymy, że po przeczytaniu poniższych odpowiedzi, kilka spraw przy zakładaniu stowarzyszeń zwykłych nie będzie już dla Was problemem.

Warto zobaczyć na początek: 

• Jak rozpocząć działalność społeczną? Stowarzyszenie „rejestrowe”, stowarzyszenie zwykłe czy fundacja?
• Stowarzyszenie rejestrowe a zwykłe. Różnice i podobieństwa [film]
• Jak założyć stowarzyszenie zwykłe [INFOGRAFIKA]
• Czy stowarzyszenie zwykłe może być stroną w postępowaniu sądowym?

Trudno zrobić ogólny wykład na temat osobowości prawnej i chyba nie jest on w tym miejscu potrzebny. 

Odpowiadając skrótowo - stowarzyszenia zwykłe mają tzw. ułomną osobowość prawną. To znaczy, że co prawda ustawa - Prawo o stowarzyszeniach nie przyznaje stowarzyszeniom zwykłym osobowości prawnej, ale przyznaje im pewne cechy charakterystyczne dla podmiotów z osobowością prawną. Stowarzyszenia zwykłe mogą więc mieć majątek, zaciągać zobowiązania, być podmiotem praw i obowiązków, mają zdolność sądową.

Brak osobowości prawnej stowarzyszenia zwykłego przejawia się m.in innym zakresem odpowiedzialności za zobowiązania - w przypadku stowarzyszenia zwykłego odpowiedzialność mogą ponosić wszyscy członkowie stowarzyszenia, w wielu kwestiach przedstawiciel (lub zarząd), aby móc coś zrobić w imieniu stowarzyszenia (czynności przekraczające tzw. zarząd zwykły), musi najpierw uzyskać pełnomocnictwo od wszystkich członków.

Trudno natomiast jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy stowarzyszenie zwykłe może, czy nie pozyskiwać środki unijne. Zgodnie z art. 42 ust. 3 Prawa o stowarzyszeniach: "Stowarzyszenie zwykłe może otrzymywać dotacje na zasadach określonych w odrębnych przepisach". Środki te przyznawane są w różnych konkursach i na różnych zasadach. Każdy konkurs ma określone reguły i kryteria przyznawania dotacji - dotyczy to zresztą nie tylko środków unijnych, ale konkursów w ogóle. Jeśli w dokumentacji konkursowej wprost jest napisane, że środki są tylko dla podmiotów z osobowością prawną, to faktycznie stowarzyszenie zwykłe nie może ich pozyskiwać. Ale jeśli środki są kierowane np. po prostu dla organizacji pozarządowych (bez zastrzeżenia, że trzeba mieć osobowością prawną), to stowarzyszenie zwykłe jest organizacją pozarządową i środki może pozyskiwać.

Nie ma takiej reguły, która wskazuje wysokość (czy górny limit) środków, którą może dostać stowarzyszenie zwykłe w formie grantu.

Warto jednak samodzielnie ocenić na ile nasze stowarzyszenie będzie (jest) przygotowane do sięgnięcia po duże pieniądze. Stowarzyszenie zwykłe jest z założenia podmiotem mniejszym i działającym na mniejszą skalę niż stowarzyszenie rejestrowe (taka konstrukcja teoretyczna wyłania się z ustawy - Prawo o stowarzyszeniach, choć nie zawsze jest ona realizowana w praktyce). W każdym razie duża dotacja to duże i skomplikowane działania, a te wymagają odpowiedniego zespołu, organizacji pracy, kompetencji i bardzo często doświadczenia. 

Trzeba być więc ostrożnym i "mierzyć siły na zamiary" - jednak ta ostrożność będzie (powinna) dotyczyć w tym samym stopniu stowarzyszenia zwykłego jak i młodego i niewielkiego stowarzyszenia rejestrowego czy fundacji.

Ponadto, podpisanie umowy na kwoty przekraczające 10 tys zł, to czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu, co oznacza, że przedstawiciel (lub zarząd) stowarzyszenia zwykłego przed podpisaniem umowy musi uzyskać zgodę i pełnomocnictwo wszystkich członków na dokonanie takiej czynności.

Tak, małżeństwo może być członkami stowarzyszenia.

Nie ma zakazu otrzymywania wynagrodzenia za pracę na rzecz stowarzyszenia zwykłego. Do stowarzyszeń zwykłych zastosowanie ma również artykuł 2 ustawy - Prawo o stowarzyszeniach:

Art.  2
1. Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych.
2. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności.
3. Stowarzyszenie opiera działalność na pracy społecznej swoich członków. Do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może zatrudniać pracowników, w tym swoich członków.

Trudno jest ocenić co się dzieje w poszczególnych miastach. Pod względem prawnym nie ma różnicy, czy stowarzyszenie jest zarejestrowane w małej miejscowości, czy w mieście wojewódzkim. Czasem natomiast ma to znaczenie do pozyskiwania grantów. Niektóre konkursy będą dedykowane specjalnie dla organizacji działających lub mających siedzibę w małych miejscowościach. A drugiej strony czasem łatwiej jest o grant w dużym mieście, bo często dysponuje ono większymi środkami na wspieranie działań organizacji społecznych (ale też w większym mieście będziemy konkurować z większą liczbą startujących w konkursie organizacji). Nie ma tu jednak ogólnej reguły i każdy konkurs ma swoje zasady.

Nie można powiedzieć, że stowarzyszenie zwykłe ma mniej obowiązków niż stowarzyszenie rejestrowe. Z pewnością inne jest miejsce rejestracji stowarzyszenie zwykłego i jest ona prostsza. Zarówno stowarzyszenia zwykłe, jak i rejestrowe, mogą prowadzić uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów (pod warunkiem spełniania określonych kryteriów) albo księgowość tzw. pełną (czyli są pod tym względem w takiej samej sytuacji). Ilość "papierkowej roboty" w mniejszym stopniu będzie zależeć od samej formy stowarzyszenia, a w większym od zakresu naszych działań (a te wybieramy i kształtujemy sami). 

Osobiście uważam, że tam gdzie planujemy pozyskiwanie środków, działalność na większą skalę (a nie działalność społeczną czy hobbystyczną na niewielką skalę, opartą o składki), bardziej odpowiednią formą jest stowarzyszenie rejestrowe, a nie stowarzyszenie zwykłe. Regulacje dotyczące stowarzyszeń rejestrowych są bardziej kompleksowe - mniej lakoniczne niż w przypadku stowarzyszeń zwykłych.