Publicystyka - ngo.pl

Czytałam niedawno o badaniach prowadzonych przez profesora Romualda Jończego z Katedry Ekonomii i Badań nad Rozwojem Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Zajął się on tematem migracji z małych i średnich miast do wielkich, i tak zwanym drenażem mózgów, czyli odpłynięciem bardzo młodych ludzi z prowincji do większego miasta regionu (lub do kilku największych miast kraju) od razu po maturze, bez ochoty, szans i nadziei na powrót.

Sytuacja nie dotyczy też jedynie peryferyjnych miasteczek o nieprzemijalnym statusie „zadupia”, lecz także miast, wydawałoby się, sporych, oferujących coś więcej niż tylko bilet na pociąg do stolicy – na przykład ośrodków wojewódzkich sprzed reformy w 1999 roku. Liczą one od czterdziestu paru (na przykład Skierniewice) do ponad stu tysięcy mieszkańców (na przykład Legnica i Bielsko-Biała), ale w niczym im to nie pomaga. Od czasu utraty wojewódzkiej powagi nieodmiennie znajdują się na równi pochyłej. Omija je prestiż, inwestycje i środki finansowe. W najlepszym razie stają się miasteczkami, na które orientuje się najbliższa okolica. I dalej pustoszeją.

– W przypadku niektórych małych czy średnich miast od 70 do nawet 93 proc. maturzystów wyjeżdża do dużych ośrodków regionalnych. Ta migracja ma charakter definitywny, a studia są tylko jej pierwszym etapem – mówi profesor Jończy.

To nie fanaberia, tylko walka o byt. W mniejszych ośrodkach nie ma nawet nie tyle tej wymarzonej, wysublimowanej, „porządnej” pracy, ale i zwyczajnego zatrudnienia za polską dominantę (bo o polskiej średniej nikt tu nie marzy). Zniszczono i rozgoniono na cztery wiatry lokalny przemysł ciężki i lekki, jest mniej pracy na kolei, bo wygaszano linie kolejowe i zamykano dworce. Cięto zatrudnienie, gdzie się dało.

Wyjeżdżasz, żeby się uczyć, a potem nie chcesz już ważyć ziemniaków, podawać kebaba w budce pod chińskim centrum czy nawet dodawać cyferek w miejskim urzędzie skarbowym, bo wiesz, że dostaniesz się tam po bezpłatnym stażu, tylko jeśli pani Krysia odejdzie na emeryturę, a na końcu ścieżki zawodowej czeka cię tysiąc siedemset.

– Im większe mamy peryferie, tym mniejszy jest tam udział miejsc pracy dla osób wysoko wykształconych oraz dla kobiet. Upowszechniając studia wyższe, zwiększyliśmy aspiracje, ale zarazem nie stworzyliśmy w miejscu pochodzenia tych ludzi możliwości podjęcia przez nich pracy zawodowej. To powoduje, że jeśli ktoś kończy studia i ma wysokie wykształcenie, to – nawet jeśli początkowo nie zamierzał wyjeżdżać – staje się bardziej skłonny do wyjazdu. Masowy dostęp do kształcenia wyższego jest czynnikiem, który nasilił drenaż ludzi z peryferii do dużych centrów – mówi Jończy.

Otworzyły ci się perspektywy, wchłonęła Warszawa, Kraków, Wrocław. Jasne.

Ale skutki społeczne dla tych małych ośrodków – i nie tylko małych, bo i dla byłych miast wojewódzkich – są opłakane. Mówicie, że wrócicie, gdy „zacznie się tu coś dziać”. Gdy coś się zmieni. Zła wiadomość: nie zmieni się i nie zacznie bez tych, co wyjechali. Retoryka, której używa się do opisu takich przenosin, jest także, gdy się jej przyjrzeć, dość nieprzyjemna. „Mieszkał w Siedlcach, ale udało mu się wyjechać”. Czasem wręcz: udało się uciec.

Uciekamy, przecinamy ostatnie wątłe nitki więzi z babcią, która chodziła na targ w chustce, ze znajomymi ze szkoły, z dawnymi nauczycielami, z osiedlem i z podwórkiem. Czasem wracamy, pachnący wielkim światem, i trochę kręcimy nosem, że w naszym dawnym mieście jest tylko jedna kawiarnia, a w niej nie podają do kawy ulubionego syropu.

Na miejscu zostają starsi ludzie i ci młodzi, których w dokumentach wewnętrznych lokalnych urzędów pracy określa się mianem „niemobilnych”. Niskie płace, puste mieszkania, starzejąca się infrastruktura, mało dzieci, bo nie ma komu rodzić. Czasem teren wolny od presji deweloperskiej i nieustannego nacisku na „rozwój” i rozrost upatrzy sobie klasa średnia z większych ośrodków położonych w okolicy. Wykupi mieszkania w starych blokach, wywinduje ceny wynajmu. Zamieszka, ale jedną nogą – będzie przyjeżdżać na noc i dbać jedynie o to, by w dzielnicy nie brakowało miejsc parkingowych. Po pracę, rozrywkę i zakupy ruszy bardzo często do większych miast.

Takich miast i miasteczek, jak to, z którego piszę te słowa, są dziesiątki i setki. Nie leżą wcale w konkretnym regionie, któremu się „nie udało”. Leżą wszędzie, sieją całą mapę Polski wysypem małych kropek.

Nawet ożywienie gospodarcze na lokalną skalę nie jest w stanie skłonić ich do powrotu, bo trudno wracać do miejsca, gdzie nie ma rzeczy, do jakich przywykli. Błędne koło oczekiwań i możliwości nigdy się nie zatrzymuje.

Przedwczoraj przypadała trzydziesta rocznica wyborów czerwcowych z 1989 roku. Wydawałoby się, że to rocznica triumfu, zwycięstwa. Ale to właśnie decyzje polityczne i gospodarcze podjęte przy Okrągłym Stole i niedługo po zakończeniu jego obrad spowodowały wieloletnie konsekwencje, które wielu z nas widzi każdego dnia z okien.

Jesteśmy tu. Nie chcemy musieć stąd wyjeżdżać do większego miasta, po miraż „lepszej pracy”. Nie wystarczy nam strefa ekonomiczna 60 kilometrów od domu i sklep z chińskimi trampkami. Chcemy autobusów, pociągów, kin i przychodni. Chcemy zakładów pracy, szkół i przedszkoli, kawiarń. Spokoju i godności. Nie przymusowej ucieczki.

Magdalena Okraska – etnografka, nauczycielka, działaczka społeczna. Autorka reportażu o konsekwencjach transformacji gospodarczej „Ziemia jałowa”. Zwykła dziewczyna z prowincji. Mieszka w Zawierciu.