Publicystyka - ngo.pl

Działalność stowarzyszenia jest nadzorowana przez organy samorządu terytorialnego właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia - czyli przez starostę powiatu (lub prezydenta miasta na prawach powiatu). Działalność terenowych jednostek organizacyjnych stowarzyszenia (oddziałów) jest nadzorowana przez starostę właściwego ze względu na siedzibę tej jednostki.

Również fundacje podlegają nadzorowi starosty powiatu. Starosta powiatu, właściwy ze względu na siedzibę fundacji, jest zawiadamiany przez sąd o rejestracji fundacji. Sąd przesyła mu statut zarejestrowanej fundacji (z art. 9 ust. 2 ustawy o fundacjach). Starosta posiada uprawnienia analogiczne do uprawnień właściwego ministra, z tym, że fundacje nie mają obowiązku składania starostom sprawozdań ze swojej działalności.

Na czym polega kontrola ministra wobec fundacji? >

Starosta sprawuje także nadzór nad fundacjami korzystającymi ze środków publicznych i prowadzącymi działalność na obszarze całego kraju, w zakresie działalności prowadzonej przez nie na obszarze danego samorządu powiatowego (art. 15a ustawy o fundacjach).

Starosta (lub prezydent miasta na prawach powiatu) może przeprowadzić kontrolę działalności stowarzyszenia. Podczas kontroli sprawdza zgodność działania stowarzyszenia z obowiązującymi przepisami prawa i tymi postanowieniami statutu, które są wymienione w art.10 ustawy - Prawo o stowarzyszeniach, czyli:

• czy nazwa stowarzyszenia odróżnia się od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji;
• czy teren działania i siedziba stowarzyszenia odpowiada rzeczywistości;
• cele i sposoby ich realizacji;
• sposób nabywania i utraty członkostwa,
• przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków;
• władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje;
• możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją;
• sposób reprezentowania stowarzyszenia, w szczególności sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, a także warunki ważności uchwał władz stowarzyszenia;
• sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich;
• zasady dokonywania zmian statutu;
• sposób rozwiązania się stowarzyszenia.

Jednak nie tylko statut i Prawo o stowarzyszeniach są brane pod uwagę przy kontroli zgodności działalności z przepisami prawa. Urzędnicy badają także zgodność działalności stowarzyszenia z innymi obowiązującymi aktami prawa, np. Konstytucją, innymi ustawami polskimi i międzynarodowymi, różnymi rozporządzeniami.

Jeśli organ administracji publicznej stwierdzi nieprawidłowości (naruszenia tych przepisów) może zastosować przewidziane prawem środki nadzorcze. W pierwszej kolejności udziela organizacji ostrzeżenia i występuje do niej o usunięcie tych nieprawidłowości (art. 28 ustawy - Prawo o stowarzyszeniach). Jeśli to nie podziała – wówczas urząd wchodzi w procedurę cywilnoprawną i składa do sądu wniosek: 

1. o udzielenie upomnienia władzom stowarzyszenia;
2. o uchylenie niezgodnej z prawem lub statutem uchwały stowarzyszenia
3. lub nawet o rozwiązanie stowarzyszenie, jeżeli jego działalność wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem 
   ( art. 29 ustawy Prawo o stowarzyszeniach).

Starosta może żądać dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia w wyznaczonym terminie odpisów uchwał walnego zgromadzenia oraz żądać od władz stowarzyszenia niezbędnych wyjaśnień. Zakres wyjaśnień, jakie zobowiązane są udzielić władze stowarzyszenia, nie został bliżej sprecyzowany. Należy przyjąć, iż żądanie wyjaśnień musi dotyczyć kwestii, które podlegają kontroli starosty, a więc zgodności działalności stowarzyszenia ze statutem i przepisami prawa.

W wypadku nieudzielania wyjaśnień lub nienadesłania odpisów uchwał walnego zgromadzenia starosta może zwrócić się do sądu o ukaranie stowarzyszenia grzywną do 5000 złotych. Sąd może ukarać grzywną stowarzyszenie, a nie członków władz stowarzyszenia.

Starosta może żądać dostarczenia odpisów uchwał walnego zebrania członków. Przepis ten nie dotyczy uchwał innych władz stowarzyszenia. Żądanie to może zostać skierowane wyłącznie do zarządu stowarzyszenia. Natomiast niezbędnych wyjaśnień starosta może żądać od wszystkich władz stowarzyszenia. Oczywiście starosta może zwrócić się o dostarczenie odpisów uchwał innych władz niż walne zgromadzenie, ale nie jest to żądanie wiążące dla stowarzyszenia i niedostarczenie tych uchwał nie może skutkować nałożeniem grzywny na stowarzyszenie.

Przepisy Ustawy o fundacjach nie przewidują obowiązku udzielania starostom wyjaśnień czy też informacji. Oczywiście nie dotyczy to sytuacji, gdy fundacja realizuje zlecone jej zadania publiczne. Wówczas prawo do kontrolowania fundacji i żądania złożenia sprawozdania z realizacji zadania ma organ, który udzielił dotacji i może nim być również starosta.

CZYTAJ TAKŻE w Poradniku ngo.pl: Starosta powiatu - kogo i kiedy może skontrolować starosta? >

To zależy od specyfiki przyjętej w danym samorządzie. Są starostwa i miasta, w których współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych oraz nadzór nad organizacjami znajdują się w kompetencjach jednego biura, wydziału lub innej jednostki samorządu. W takich przypadkach środki nadzorcze mogą być stosowane z urzędu. Takie rozwiązanie może być także stosowane w tych urzędach, gdzie organizacji jest stosunkowo mało.

W Warszawie (która jest miastem na prawach powiatu) funkcję nadzorczą starosty wypełnia Prezydent m.st. Warszawy, czyli jego urzędnicy. W stolicy przyjęto, że za współpracę z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych odpowiada Centrum Komunikacji Społecznej oraz poszczególne biura i dzielnice m.st. Warszawy. Natomiast nadzór nad organizacjami (na podstawie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach i ustawy o fundacjach) sprawuje Biuro Administracji i Spraw Obywatelskich Urzędy m.st. Warszawy (BAiSO).

Warszawa jest specyficzna także dlatego, że swoje siedziby ma tutaj wiele organizacji ogólnopolskich. Liczba podmiotów, które podlegają nadzorowi starosty warszawskiego jest ogromna. Z tego powodu (ale nie jest on decydujący) w stolicy postępowanie nadzorcze wszczyna się tylko na wniosek. Nie ma sytuacji, gdy urzędnik starosty bez wcześniejszego wniosku rozpocznie kontrolę w organizacji.

Wniosek o podjęcie czynności nadzorczych może złożyć każda osoba, według której dane stowarzyszenie działa niezgodnie z prawem. W praktyce najczęściej takie wnioski składają sami członkowie i członkinie stowarzyszenia lub – rzadziej - osoby, które współpracują z organizacjami bądź są beneficjentami ich działalności. BAiSO podejmuje czynności także na podstawie wniosków anonimowych. Są one rozpatrywane pod kątem tego, czy istnieją przesłanki, że w stowarzyszeniu czy fundacji doszło do nieprawidłowości.