Publicystyka - ngo.pl

Pierwsze formy ubezpieczeń wzajemnych pojawiły się w Polsce w XVI wieku. Były to kasy ogniowe, których celem było udzielanie finansowej pomocy pogorzelcom oraz kasy brackie, które wspierały finansowo chorych i okaleczonych górników. Z czasem zaczęły także funkcjonować instytucje ubezpieczeń wzajemnych, pozwalające zabezpieczyć koszty pogrzebu: kasy pogrzebowe i pośmiertne.

Celem kas pogrzebowych i pośmiertnych było sfinansowanie pogrzebu osoby zmarłej, będącej członkiem kasy lub wypłacenie zapomogi pośmiertnej rodzinie zmarłego członka kasy. Kasy takie zakładane były oddolnie w dużych zakładach pracy – kopalniach czy hutach, przez towarzystwa zrzeszające grupy zawodowe – lekarzy czy urzędników, cechy rzemieślnicze, związki zawodowe, a nawet parafie. Działały na podstawie odrębnych statutów i regulaminów.

Uzyskanie członkostwa w kasie wiązało się z zawarciem umowy ubezpieczenia, a jego utrata – z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia. Zazwyczaj pobierana była opłata na wejście – "wpisowe" oraz regularne składki. Fundusze kasy lokowane były w banku, co gwarantowało dodatkowe przychody.

Funkcjonowały różne mechanizmy płacenia składek. Zazwyczaj uiszczało się je co miesiąc, ale bywały i inne praktyki. Np. statut Kasy Pogrzebowej przy Radomskim Oddziale Związku Zawodowego Leśników w Rzeczypospolitej Polskiej w taki oto sposób przedstawiał regułę uzupełniania zasobów kasy:

Kwota wypłacanej zapomogi mogła być określona w statucie lub każdorazowo ustalana lub obliczana przez Zarząd kasy. W okresie międzywojennym zazwyczaj było to 200 – 400 zł i wystarczało na pokrycie kosztów pogrzebu.

Najstarszy dokument dotyczący kas pogrzebowych, który można znaleźć w cyfrowych zasobach Biblioteki Narodowej, pochodzi z 1882 roku. Jest to projekt Jakuba Ignacego Rogowicza, lekarza, członka Towarzystwa Lekarskiego w Warszawie, proponujący zreformowanie i rozszerzenie działalności funkcjonującej "Kassy wsparcia podupadłych lekarzy oraz wdów i sierot po lekarzach pozostałych" w taki sposób, aby zapewnić lepsze zabezpieczenie finansowe rodzinom zmarłych lekarzy.

Zaproponowany system ubezpieczeń warszawskich lekarzy na okoliczność śmierci, Rogowicz określił mianem "koleżeńskiej filantropii". Zasady funkcjonowania kasy i wysokość składek były przez niego tak obmyślone, aby oferta była atrakcyjniejsza niż funkcjonujących wówczas dużych, komercyjnie nastawionych towarzystw ubezpieczeniowych. Tym zarzucał, że kryteria członkostwa i proponowane składki są małoduszne:

Co oferowały kasy pogrzebowe i pośmiertne? Przede wszystkim pomoc materialną w postaci jednorazowych zapomóg bezzwrotnych, służących sfinansowaniu kosztów pogrzebu. Ale nie tylko. Statuty niektórych kas przewidywały dla swoich obumarłych członków dodatkowe świadczenia.

Bractwo Trzeźwości w Chełmży deklarowało, że celem Kasy Pogrzebowej Bractwa jest nie tylko pokrycie kosztów pogrzebu, ale także

Kasy pogrzebowe i pośmiertne w zakładach pracy, w których funkcjonowały zakładowe orkiestry, mogły zaoferować oprawę muzyczną ostatniej drogi. Jako jeden z przykładów zacytować można Statut Kasy Pogrzebowej Związku Zawodowego Drużyn Konduktorskich P.K.P. Koła Wilno:

Z kolei kasy funkcjonujące przy parafiach, mogły zaoferować cały wachlarz świadczeń, związanych z kościelnym rytuałem pogrzebowym. I tak Kasa Pogrzebowa przy Arcybractwie Pocieszenia w parafii N.M.P. w Zduńskiej Woli deklarowała:

Mimo że celem kas pogrzebowych i pośmiertnych była pomoc w godnym odprawieniu w podróż na tamten świat, to – na swój sposób – dbały one także o doczesne morale swoich członków. Statuty kas przewidywały różne sytuacje, skutkujące wykluczeniem z grona uczestników kasy i przepadkiem wpłaconych pieniędzy.

Bractwo Trzeźwości w Chełmży przewidywało wykluczenie ze swojej kasy pogrzebowej, jeśli członek

a Statut Kasy Pogrzebowej Robotników i Podmajstrów przy firmie Zakłady Włókiennicze Karol T. Buhle w Łodzi, Sp. Akc. pozbawiał członkostwa

Z kolei Statut Kasy Zapomogowej w Wypadkach Śmierci dla Mistrzów Piekarskich i Właścicieli Piekarń Cechu Piekarskiego w Wejherowie wymuszał lojalność zawodową. Kupowanie drożdży z innego cechu niż wejherowski skutkowało wykluczeniem członka z kasy zapomogowej i przepadkiem wpłaconych składek.

Natomiast Statut Robotniczej Kasy Pośmiertnej Kopalni “Łagiewniki” w Łagiewnikach Śląskich wykluczał udzielanie zapomóg dzieciom adoptowanym i nieślubnym, nawet jeśli były pod opieką zmarłego członka.

Trudno podać dokładne dane na temat liczebności kas pogrzebowych i pośmiertnych, które funkcjonowały w przedwojennej Polsce ani liczby ich członków. W cyfrowych zasobach Biblioteki Narodowej zachowanych jest około 30 dokumentów i statutów regulujących zasady działania takich kas, ale to z pewnością tylko mała część ich rzeczywistej liczby.

Źródła cytatów:

Statut Kasy Pogrzebowej przy Radomskim Oddziale Związku Zawodowego Leśników w Rzeczypospolitej Polskiej w zbiorach Biblioteki Narodowej

Kassa wzajemnego zabezpieczenia kapitału pośmiertnego dla wdów i sierot po lekarzach pozostałych w zbiorach Biblioteki Narodowej

Statut Kasy Pogrzebowej Bractwa Trzeźwości w Chełmży w zbiorach Biblioteki Narodowej

Statut Kasy Pogrzebowej Związku Zawodowego Drużyn Konduktorskich P.K.P. Koła Wilno w zbiorach Biblioteki Narodowej

Statut Kasy Pogrzebowej przy Arcybractwie Pocieszenia N.M.P. w Zduńskiej Woli w zbiorach Biblioteki Narodowej

Statut Kasy Pogrzebowej Robotników i Podmajstrów przy firmie Zakłady Włókiennicze Karol T. Buhle w Łodzi, Sp. Akc. w zbiorach Biblioteki Narodowej