Publicystyka - ngo.pl

Opisujemy jakie problemy organizacji pozarządowych zgłaszał Rzecznik Praw Obywatelskich i prezentujemy odpowiedzi, które otrzymał od Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej oraz Ministerstwa Finansów.

Na skutek braku kompetencji cyfrowych, koniecznych przy składaniu sprawozdania finansowego NGO oraz przy innych obowiązkach spoczywających na organizacjach społecznych, osoby starsze rezygnują z pełnienia funkcji w zarządach organizacji. To przejaw wykluczenia, który zaniepokoił Rzecznika Praw Obywatelskich. Marcin Wiącek zaapelował więc do minister rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg o wprowadzenie rozwiązań, które nie będą prowadzić do wykluczenia osób starszych.

"Automatyczne przekształcanie dotychczasowych obowiązków „papierowych” w obowiązki cyfrowe bez odpowiednich przepisów przejściowych, a także możliwych wyłączeń uzasadnionych okolicznościami  - wiekiem i brakiem kompetencji cyfrowych - budzi zastrzeżenia nie tylko co do prawidłowej legislacji, ale także zgodności z zasadą niedyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji RP) oraz właściwym poszanowaniem praw osób w wieku podeszłym do godnego i niezależnego życia (art. 25 Karty Praw Podstawowych UE)" - tłumaczył w swoim wystąpieniu Marcin Wiącek.

4/5 odpowiedzi Ministerstwa Rodziny stanowi opis programów, w ramach których resort prowadzi różnorodne działania na rzecz seniorów.

Ministerstwo przedstawia też dane statystyczne dotyczące wykorzystania internetu przez osoby starsze. Trudno zrozumieć logikę zaprezentowanego wywodu. Resort wskazuje np. że 61% seniorów korzysta z internetu. Prawdopodobnie ma to przekonać Rzecznika, że seniorzy sobie radzą. Tymczasem oznacza to, że więcej niż co 3 senior jest wykluczony cyfrowo! Ponadto przedstawione statystyki w ogóle nie dotyczą grupy, na którą wskazał RPO (osoby 80-letnie). 

Wydaje się również, że "szkoleniowa" strategia ministerstwa tylko zwiększa dyskryminację osób starszych. Faworyzuje tych aktywnych, którym uda się zdobyć nowe kompetencje. Jednak działanie niedyskryminacyjne nie polega na przeszkoleniu osób i wyposażeniu ich w określone kompetencje. Polega na stworzeniu takich warunków, które pozwalają określonej grupie działać w oparciu o kompetencje, możliwości i potencjał, które już posiadają. Władze nie są w stanie zrozumieć, że to nie obywatele powinni dostosować się do wymogów urzędników, ale odwrotnie: urzędnicy mają stworzyć obywatelowi odpowiednie, dostosowane do jego możliwości i kompetencji warunki i procedury.

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w odpowiedzi do RPO w ogóle nie odnosi się do problemów seniorów zasiadających w zarządach NGO i mających kłopot z elektroniczną formą realizacji obowiązków sprawozdawczych. Nie komentuje również zarzutu Rzecznika, że brak alternatywy dla elektronicznych form kontaktu z urzędami może być niezgodny z zasadami prawidłowej legislacji, Konstytucją i Kartą Praw Podstawowych UE. 

Rzecznik Praw Obywatelskich zwracał się do Minister Finansów Magdaleny Rzeczkowskiej o zajęcie stanowiska wobec problemu braku precyzyjnych przepisów, jednoznacznie określający zakres odpowiedzialności członków zarządów organizacji społecznych. Chodzi przede wszystkim o odpowiedzialność podatkową, ale również zasady, które stosowane są np. przy zwrocie dotacji. 

Istotą problemu, na który zwraca uwagę Rzecznik, jest kwestia upadłości i jej wpływu na kształt odpowiedzialności. Podmioty prowadzące działalność gospodarczą mogą ogłosić upadłość. Kiedy ją ogłoszą zaległe należności takiego podmiotu nie mogą być egzekwowane z osobistego majątku osób zarządzających organizacją - majątek tych osób jest chroniony. 

Inaczej jest w przypadku podmiotów, które działalności gospodarczej nie prowadzą, czyli w przypadku większości organizacji pozarządowych. Nie mogą one ogłosić upadłości, a wtedy ściągając należności można sięgnąć do majątku osób zarządzających (np. zająć mieszkanie czy samochód członka zarządu). Mamy tu więc do czynienia z nierównym traktowaniem podmiotów. 

Dodatkowo przepis regulujący powyższe kwestie (art. 116a Ordynacji podatkowej) jest różnie interpretowany przez sądy, co pogłębia niepewność i ryzyko związane z piastowaniem funkcji w zarządach organizacji społecznych.

RPO apeluje więc o zmianę zasad odpowiedzialności członków zarządów organizacji pozarządowych bez działalności gospodarczej.

To właściwie już standard. NGO-sy od dawna zwracają uwagę, że pomija się je (a przez to stawia w gorszej sytuacji), przy konstruowaniu rozwiązań prawnych ułatwiających działania firmom (zwykle małym i średnim). Państwo uznaje, że wkład podmiotów gospodarczych w rozwój kraju jest na tyle cenny, że należy przedsiębiorcom ułatwiać życie. Słusznie. Ale czy organizacje pozarządowe nie dostarczają równie cennego wkładu w dobro wspólne, ale o innym charakterze? Na poziomie ogólnych deklaracji prawodawcy dostrzegają rolę NGO-sów, ale na poziomie konkretnych regulacji już nie. Powstaje nierówność między sektorami. Nierówność powstaje również wśród samych organizacji, bo inaczej traktowane są takie, które prowadzą działalność gospodarczą i takie, które jej nie prowadzą. W praktyce takie dwie organizacje często niczym się od siebie nie różnią (na pewno jeśli chodzi o wartość ich działań i ich społeczne znaczenie). Przykładem takiej nierówności jest np. konstrukcja przepisów o pracowniczych planach kapitałowych (zob. Mikroprzedsiębiorcy bez obowiązków związanych z PPK. A dlaczego nie NGO-sy? oraz Zwolnienie z obowiązków dla małych NGO, jak dla mikroprzedsiębiorców).      

Z odpowiedzi Ministerstwa Finansów wynika, że opisana nierówność w zasadach odpowiedzialności członków zarządów jest przez resort akceptowana. Można wręcz odnieść wrażenie, że nie dostrzega się tej nierówności albo zakłada, że firmy, NGO z działalnością gospodarczą i NGO bez działalności, wcale nie muszą być traktowane równo - choć w piśmie nie ma śladu wskazania co taką nierówność uzasadnia.

Minister tłumaczy przepisy, powtarzając w gruncie rzeczy opis z pisma RPO, z tym, że opisany stan uważa za prawidłowy i celowy. Przyznaje więc, że ochrona majątku osobistego osób z zarządów dotyczy tylko podmiotów mogących ogłosić upadłość. Pozostałe podmioty - organizacje bez działalności gospodarczej - nie ogłoszą upadłości i nie ochronią majątku członków zarządów. I tak powinno być, bo gdyby było inaczej (tak jak w firmach), to mogłoby to doprowadzić do nadużyć.