Publicystyka - ngo.pl

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają wnioski dotyczące problemu wykluczenia cyfrowego seniorów. Jest to temat coraz bardziej aktualny w związku z postępującymi zmianami technologicznymi.

Seniorzy działający w fundacjach sygnalizują problem sprawozdawczości cyfrowej z działalności fundacji.

Fundacje co roku składają sprawozdanie ze swej działalności. Od 1 stycznia 2023 roku takie sprawozdanie sporządzane jest w postaci elektronicznej, na formularzu udostępnionym w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego Ministra Sprawiedliwości. Powinno być też opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Pomimo relatywnie dobrze rozwiniętej sieci internetowej w Polsce, na tle pozostałych państw Unii Europejskiej, odsetek osób (w szczególności osób starszych), które nigdy nie korzystały z Internetu, jest nadal wysoki. Liczba osób korzystających ze źródeł internetowych administracji publicznej w Polsce nie przekracza średniej wśród państw członkowskich UE. Natomiast jeśli chodzi o osoby starsze, to Polska plasuje się wśród państw, w których seniorzy najrzadziej korzystają z usług e-administracji.

Z badań wynika, że niski poziom wykorzystania nowoczesnych technologii przez seniorów wynika z przywiązania do dawnych przyzwyczajeń, braku zapewnienia odpowiedniego dostępu, a także braku umiejętności korzystania z nich.

Istotnym elementem wskazywanym przez samych seniorów są także problemy zdrowotne (przede wszystkim problemy ze wzrokiem), które utrudniają korzystanie z zasobów internetowych. Identyfikowany jest także problem polskiego prawodawstwa oraz tworzonych programów rządowych, w których brakuje odpowiednich rozwiązań strukturalnych, mogących wspomniane problemy rozwiązać.

W wystąpieniu do minister do spraw polityki senioralnej Rzecznik zaznacza, że automatyczne przekształcanie dotychczasowych obowiązków papierowych w obowiązki cyfrowe, bez zapewniania odpowiednich przepisów przejściowych, a także możliwych wyłączeń uzasadnionych okolicznościami, budzi zastrzeżenia w zakresie nie tylko prawidłowej legislacji, ale także zgodności z konstytucyjnym zakazem dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji RP) oraz właściwym poszanowaniem praw osób w wieku podeszłym do godnego i niezależnego życia (art. 25 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej).

W związku z tym Marcin Wiącek prosi minister Marzenę Okłę-Drewnowicz o zajęcie się tym tematem i rozważenie podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych. Potrzebna jest bowiem dyskusja na temat konieczności wspierania osób starszych w świecie zdominowanym przez cyfryzację oraz wprowadzania takich rozwiązań, które w przypadku braku możliwości nabycia kompetencji cyfrowych, nie będą doprowadzać do wykluczenia tych osób z życia społecznego.

O zmianie formy składania sprawozdań fundacji pisaliśmy na łamach portalu w drugiej połowie 2022 roku. Zwracaliśmy wtedy uwagę, że wbrew charakterowi projektu (projekt powstał "w celu uproszczenia procedur administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców"), zaproponowane przepisy były ułatwieniem głównie dla samych urzędników. Z punktu widzenia obywatela, przepisy były raczej utrudnieniem, ponieważ wymuszały nabycie kompetencji cyfrowych oraz posiadanie odpowiednich narzędzi (jak podpisy elektroniczne), pomijając już sam fakt konieczności zastosowania się do zmiany - poznania i wdrożenia nowych wymogów (zob. m.in. Nowelizacja ustawy o fundacjach – stanowisko OFOP i Forum Darczyńców).  

Warto też przypomnieć, że nie jest to pierwsze działanie Rzecznika Praw Obywatelskich w temacie cyfryzacji bez alternatywy. Poprzednie władze w resorcie zajmującym się seniorami tłumaczyły, że sposobem na poradzenie sobie z kłopotami są oferowane przez rząd szkolenia (zob. Rządzący nie widzą problemów NGO-sów. Są odpowiedzi w sprawach sygnalizowanych przez RPO).