23 października w liście otwartym do dyrektora Narodowego Instytut Wolności Michał Braun z Instytutu Obywatelskiego zaapelował o pilne zawieszenie trwania konkursów NOWEFIO i PROO do czasu powołania nowej Rady Ministrów. Dziś przedstawiamy odpowiedź Wojciecha Kaczmarczyka, adresata listu.
Wojciech Kaczmarczyk, dyrektor Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego
Szanowny Panie!
Nie rozumiem sensu Pana apelu o „pilne zawieszenie trwania konkursów NOWEFIO i PROO do czasu powołania nowej Rady Ministrów”. Jaką rolę w procedurze dofinansowania organizacji miałaby odegrać nowa Rada Ministrów, jak dobrze czytam Pana apel, stworzona przez koalicję KO-3D-L? Jedynym elementem łączącym rząd z listą organizacji, które otrzymają środki publiczne, wynikającym z Pana apelu, mogłoby być „dopilnowanie” przez nowego przewodniczącego Komitetu ds. Pożytku Publicznego „odpowiedniego” podziału środków. To, co Pan proponuje jest właśnie upolitycznieniem konkursów!
Narodowy Instytut Wolności jest powołaną w drodze ustawy instytucją publiczną, która realizuje programy wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Od 2018 roku rząd Prawa i Sprawiedliwości przyjął 9 takich programów i w 2023 roku przeznaczył na ich realizację ponad 253 mln zł, jednocześnie planując w 2024 r. wzrost budżetu na realizację tych programów o kolejne 18 mln zł oraz uruchomienie kolejnego, dziesiątego już programu skierowanego do organizacji pozarządowych. Do dziś ponad 6300 polskich NGO otrzymało z NIW 1,1 mld zł.
Cechą NIW jest nowatorskie podejście do potrzeb NGO, w tym stawianie na elastyczny system dotacyjny, który dopasowany jest do potrzeb organizacji. W ten sposób poprzez rządowe programy może być wspierany rozwój mniejszych organizacji (można przypomnieć o punktach premiujących dla organizacji z rocznym budżetem do 100 tys. złotych i z małych miejscowości do 50 tys. mieszkańców). Środki pozyskiwanie z programów mogą być wykorzystywane na rozwój instytucjonalny beneficjentów, tak aby tworzyli podstawy dla silnego społeczeństwa obywatelskiego.
Takiej skali i rozległości wsparcia kierowanego na rozwój trzeciego sektora w Polsce jeszcze nie było. Dofinansowanie kierowane jest do wszystkich organizacji w ramach dwóch programów oraz w ramach pozostałych programów do szczególnie ważnych społecznie branż sektora, w tym m.in.: organizacji świadczących usługi poradnictwa, organizacji harcerskich i skautowych, uniwersytetów ludowych, międzynarodowych domów spotkań, cechów rzemieślniczych, organizacji młodzieżowych, samorządów uczniowskich, parlamentów studenckich, młodzieżowych rad przy jednostkach samorządu terytorialnego. Jednym z najbardziej innowacyjnych przedsięwzięć programowych jest wsparcie organizacji wolontariatu w Polsce. Dzięki temu narzędziu w bieżącym roku ponad 160 polskich organizacji otrzymało środki na zatrudnienie koordynatora wolontariatu i doskonalenie systemów rozwoju wolontariatu systematycznego. Warto w tym miejscu dodać, że rząd Platformy Obywatelskiej, który Pan reprezentuje (Instytut Obywatelski jest zapleczem PO) i PSL realizował tylko jeden program o takim charakterze – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich z rocznym budżetem 60 mln zł.
Zarządzając programami wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, Narodowy Instytut Wolności z roku na rok dochowuje wszelkiej staranności, aby środki w kolejnych edycjach programów przekazywane były organizacjom możliwie jak najwcześniej. Nie zawsze jest to możliwe i najczęściej opóźnienia wynikają z przyczyn niezależnych od NIW. Doskonaląc zatem procedury zarządzania programami NIW w 2023 r. rozpoczął działania przygotowawcze do uruchomienia konkursów wcześniej. W czerwcu Rada NIW wstępnie zaopiniowała regulaminy konkursów w edycji 2024, następnie odbyły się konsultacje społeczne, którym poddano wszystkie regulaminy konkursów w tej edycji. Zwieńczeniem procesu było zatwierdzenie regulaminów przez Radę Instytutu w dniu 28 lipca br. i następnie ogłoszenie 3 sierpnia harmonogramu naborów i pierwszych konkursów. W każdym konkursie przyszłorocznej edycji nabory trwają dłużej niż wymagane ustawą 21 dni (3 tygodnie), aby dać jak największej grupie organizacji możliwość złożenia oferty w otwartym konkursie ofert. Dla przykładu nabory w Priorytecie 1 NOWEFIO, Funduszu Młodzieżowym i Programie Rozwoju Organizacji Poradnictwa trwały 53 dni, tj. 7,5 tygodnia, a nabór w priorytetach tematycznych NOWEFIO oraz w PROO trwa 42 dni, tj. 6 tygodni.
Odnosząc się do Pana zarzutów:
Decyzję o dofinansowaniu ofert złożonych w otwartym konkursie ofert zgodnie z art. 15 ust. 2a-2f ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie podejmuje komisja konkursowa. Dodam, że w NIW obowiązuje wyższy niż wymagany ustawą standard, ponieważ decyzja komisji jest ostateczna, a nie tylko opiniodawcza dla organu administracji publicznej. Jeśli uważa Pan, że jest to polityczne gremium decyzyjne, to pragnę Pana poinformować, że w ten właśnie sposób wybierano projekty do dofinansowania za czasów rządu PO-PSL.
Tezę o rzekomo fasadowych konsultacjach zechce Pan zweryfikować osobiście, przeglądając szczegółowo zestawienia uwag, które wpływają w ramach konsultacji. Wszystkie zestawienia są dostępne na stronach NIW. Tylko w konsultacjach w konkursie w ramach NOWEFIO, edycja 2024 wpłynęło 37 uwag, z czego 22 zostały przyjęte. Wszystkie regulaminy zostały także zaopiniowane (pozytywnie) przez Radę Działalności Pożytku Publicznego oraz Radę Dialogu z Młodym Pokoleniem.
Nie wiem, co ma Pan na myśli twierdząc, że procedury w NIW nie są transparentne. Cały proces oceny ofert przebiega z udziałem ekspertów zewnętrznych i gremiów społecznych, jakimi są komisje konkursowe. Informacje o naborze, wynikach konkursu są publikowane na stronie NIW i w naszych mediach społecznościowych. Ocena merytoryczna odbywa się w odniesieniu do pięciu kryteriów oceny określonych w art. 30 ust. 4 ustawy o NIW. Takie same reguły obowiązują przykładowo w konkursach zarządzanych przez EACEA w Brukseli oraz FRSE – Narodową Agencję Programu Erasmusplus. Dla porządku dodam, że polska NA jest jedną z najlepiej ocenianych agencji narodowych przez wszystkie audyty KE.
Twierdzi Pan, że dotychczasowe konkursy były powszechnie krytykowane. Owszem, były krytykowane przez posłów opozycji oraz TVN, Onet, GW i oko.press. Kontrole posłów opozycji panów Dariusza Jońskiego i Michała Szczerby nie zaowocowały jakimikolwiek zarzutami naruszenia procedur przyznawania środków publicznych w ramach otwartych konkursów ofert. Sens krytyki wymierzonej w NIW miał zawsze wydźwięk publicystyczny, a krytyka odnosiła się wyłącznie do kilkunastu decyzji o dofinansowaniu, które nie podobały się Pana środowisku.
W gronie ekspertów trzeciego sektora oceny są zdecydowanie bardziej wyważone. Dla przykładu: Łukasz Gorczyński z OFOP 29 sierpnia br. napisał na ngo.pl: „Patrząc ogólnie w dokumentację realizowanych przez NIW programów oraz ideę, która przyświecała ich uruchomieniu i realizacji (w szczególności programów PROO) oraz oceniając warstwę komunikacyjną (materiały pomocnicze, kontakt z pracownikami, webinaria, generator, wizualizacje, itp.) są to według mnie jedne z lepszych centralnie zarządzanych programów dedykowanych organizacjom pozarządowym”. Podobnie pozytywną opinię o programach zarządzanych przez NIW formułuje Katarzyna Sadło w najnowszym raporcie Klubu Jagiellońskiego „Rząd pod lupą. Ranking polityk publicznych 2019-2023” (str. 131-132). Bartłomiej Włodkowski, wieloletni członek Warszawskiej i Mazowieckiej RDPP na ngo.pl 28 września dostrzega coraz bardziej skuteczną politykę państwa wspierającego rozwój trzeciego sektora: „…coraz częściej na stronach internetowych bardzo wielu organizacji, reprezentujących bardzo różne światopoglądy – od prawa do lewa – pojawiają się loga NIW. A to ktoś dzięki programowi NOWEFIO zmodernizował stronę www, ktoś inny w ramach PROO doposażył placówkę dla dzieciaków, gdzie indziej wzmocniono kompetencyjnie zespół organizacji (…)”. A contrario poproszona przeze mnie Róża Rzeplińska o udokumentowanie kłamstwa opublikowanego przez oko.press o tym, że 40% dotacji NIW otrzymują organizacje powiązane z władzą, milczy do dnia dzisiejszego.
Oprócz funkcji politycznych w Radzie Miasta Kielce, Instytucie Obywatelskim i tzw. gabinecie cieni PO jest Pan także działaczem pozarządowym. Dlatego szczególnie dziwi, smuci i budzi protest dzielenie i stygmatyzacja organizacji, której Pan dokonuje pisząc o organizacjach stanowiących „bezpośrednie zaplecze polityczne Zjednoczonej Prawicy”. Jakie są kryteria takiego podziału? Jeśli takim kryterium jest udział polityków w zakładaniu organizacji, to do katalogu decyzji politycznych NIW proszę dopisać dofinansowanie zakładanego przez Pana Regionalnego Centrum Wolontariatu w Kielcach, które jest partnerem regionalnym NIW w Korpusie Solidarności.
Odnosząc się do samej prośby, czy wręcz apelu: zawieszenie trwania konkursów NOWEFIO i PROO do czasu powołania nowej Rady Ministrów jest całkowitym zaprzeczeniem idei funkcjonowania dojrzałej demokracji i państwa prawa, gdzie instytucje publiczne, a taką jest Narodowy Instytut Wolności, funkcjonują bez przeszkód i efektywnie realizują swoje zadania, pomimo toczonego procesu wyborczego w systemie parlamentarnym. W przeciwnym razie państwo i wyzwania stawiane przed jego organami powinny być ,,zamrożone” aż do ukonstytuowania się nowego rządu, co prowadziłoby przecież do absurdalnej sytuacji niefunkcjonowania sfery publicznej.
Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności ma ustawowy obowiązek realizacji programów wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i konkretne zadania wyznaczone uchwałami Rady Ministrów powołującymi do istnienia powyższe programy. Wykonując polecenia ustawy, działając w interesie dobra publicznego, a także mając na uwadze rozwój dziś już tysięcy NGO, które są beneficjentami programów zarządzanych przez NIW, odrzucam jakiekolwiek próby politycznego zablokowania bądź opóźniania realizacji programów. Konkursy będą realizowane zgodnie z przyjętym harmonogramem. Jednocześnie gorąco zachęcam wszystkie NGO do polemiki z próbami dzielenia i stygmatyzacji środowiska sektora pozarządowego!
Z poważaniem,
Wojciech Kaczmarczyk
Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności
Wojciech Kaczmarczyk – od 2017 r. Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego i Sekretarz Komitetu ds. Pożytku Publicznego. W 2016 r. Sekretarz Stanu w KPRM i Pełnomocnik Rządu ds. Społeczeństwa Obywatelskiego i Równego Traktowania, a następnie Dyrektor Departamentu Społeczeństwa Obywatelskiego w KPRM. W latach 2012-2015 w Radzie Programowej PiS wspólnie z prof. P. Glińskim przygotował koncepcję programu wspierania społeczeństwa obywatelskiego.
