Jak ma wyglądać i jak działać przedsiębiorstwo społeczne. Poznaj podstawy
Ustawa o ekonomii społecznej wprowadziła do polskiego systemu prawnego pojęcie przedsiębiorstwa społecznego. Ten nowy wyróżnik dla działań społecznych daje podmiotom, które zostają przedsiębiorcami społecznymi, określone korzyści, ale stawia też przed nimi określone wymagania. Wejdź w świat ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych i sprawdź czy ta opcja jest dla Ciebie!
Z końcem listopada chcemy skupić Waszą uwagę na ustawie o ekonomii społecznej i zawartych w niej przepisach dotyczących przedsiębiorstw społecznych. Rozpoczynamy tydzień poświęcony ekonomii społecznej. Zapraszamy👇
Status przedsiębiorstwa społecznego mogą posiadać podmiot ekonomii społecznej, a tymi podmiotami z definicji są również organizacje pozarządowe.
Czy wasza organizacja jest podmiotem ekonomii społecznej - nie przedsiębiorstwem społecznym, o którym piszemy poniżej, ale właśnie PODMIOTEM? Tak! I może zostać PS.
Wszyscy jesteśmy podmiotami ekonomii społecznej! Wszystkie NGO-sy. Tak zadecydowała ustawa, której drugie urodziny obchodziliśmy w sierpniu. Ten fakt nie przebił się chyba jeszcze do świadomości wielu organizacji pozarządowych.
O tym, że NGO-sy są podmiotami ekonomii społecznej pisaliśmy więcej m.in. w artykule: Mija drugi rok od uchwalenia ustawy o ekonomii społecznej. Jeśli po raz pierwszy słyszycie, że jesteście PES, zacznijcie od przeczytania tego właśnie artykułu [KLIKNIJ].
Nowy status dla NGO
Bycie przedsiębiorstwem społecznym z punktu widzenia formalnego może przypominać organizacjom pozarządowym bycie organizacją pożytku publicznego. OPP i PS to status nadawany przez wskazane organy. Status ten może nabyć szerszy krąg podmiotów: w przypadku przedsiębiorstwa są to PES-y, w przypadku OPP - w uproszczeniu organizacje pozarządowe. Żeby uzyskać status trzeba spełnić szereg warunków - te dla PS wskazuje oczywiście ustawa o ekonomii społecznej (te dla OPP zbiera ustawa o pożytku). Przedsiębiorstwa społeczne mają również, podobnie jak OPP, dodatkowe obowiązki. Zarówno OPP jak i PS mają też swoje przywileje - to dla nich postanawiają zarejestrować status. Oba statusy można stracić - w przypadku niewywiązywania się z obowiązków lub w momencie kiedy przestajemy spełniać wymagania opisane w ustawach.
Przedsiębiorstwa społeczne - cechy wyróżniające
W literaturze przedmiotu jako przedsiębiorstwa społeczne wskazuje się podmioty posiadające wyróżniający zestaw cech, takich jak: cele społeczne, ekonomiczny charakter działalności, partycypacja pracownicza, zatrudnianie osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, realizacja usług społecznych. Mogą one działać w różnych formach prawnych. Należy zauważyć, że prawie żadna z osób prawnych działających na gruncie prawa polskiego nie posiada z mocy samego prawa wszystkich tych cech.
(fragment uzasadnienia do projektu ustawy o ekonomii społecznej z 2022 r.)
Ustawa o ekonomii społecznej opisuje przedsiębiorstwo społeczne w Dziale II (Przedsiębiorstwo społeczne) Rozdziale 1 (Organizacja i zasady działania przedsiębiorstwa społecznego).
JAKIE SĄ NAJWAŻNIEJSZE CECHY PRZEDSIĘBIORSTWA SPOŁECZNEGO?
PES
Status przedsiębiorstwa społecznego mogą posiadać podmiot ekonomii społecznej (zdefiniowane w ustawie).
Działalność ekonomiczna
Należy prowadzić działalność ekonomiczną - uzasadnienie do ustawy posługuje się określeniem "jakąś formę działalności odpłatnej". Ustawa wymienia trzy rodzaje działalności:
- działalność odpłatną pożytku publicznego (z ustawy o działalności pożytku),
- działalność gospodarczą (w rozumieniu Prawa przedsiębiorców)
- inną działalność o charakterze odpłatnym (będzie to działalność oświatowa i kulturalna, opisane w odpowiednich ustawach, oraz działalność zarobkowa Kół Gospodyń Wiejskich).
Zysk nie jest prywatyzowany
Ta zasada jest znana i bliska organizacjom pozarządowym, które nawet jeśli prowadzą działalność gospodarczą, to zyski z takiej działalności przeznaczają na działania statutowe. Szczegółowy opis ograniczeń w dysponowaniu majątkiem i zyskiem przedsiębiorstwa społecznego znajdziemy w artykułach 8 i 9 ustawy (poniżej dwa wybrane fragmenty ze wskazanych artykułów).
Przedsiębiorstwo społeczne nie przeznacza zysku albo nadwyżki bilansowej uzyskanych z wykonywanej działalności (…), do podziału między swoich członków, udziałowców, akcjonariuszy i osoby w nim zatrudnione.
Przedsiębiorstwo społeczne nie może (…) udzielać pożyczek osobom prawnym organizacyjnie z nim powiązanym ani swoim członkom, członkom organów tego przedsiębiorstwa, osobom zatrudnionym w tym przedsiębiorstwie ani osobom, z którymi osoby zatrudnione w tym przedsiębiorstwie pozostają w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa (…).
Niezależność
Podmiot który chce uzyskać status przedsiębiorstwa społecznego nie może być zależny od administracji publicznej. Ustawa wskazuje, że Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, państwowa albo samorządowa osoba prawna nie mogą posiadać kontroli nad podmiotem ekonomii społecznej (nie mogą mieć decydującego wpływu na podmiot - ustawa o ES odsyła w tym miejscu do przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów). Wyjątkiem są tu spółdzielnie socjalne zakładane przez jednostki samorządu terytorialnego.
Udział pracowników
Przede wszystkim przedsiębiorstwo musi zatrudniać. Nie ma PS bez ludzi i ich odpłatnej pracy (w odróżnieniu od NGO-sów, które mogą przecież działać wyłącznie w oparciu o zaangażowanie społeczne członków czy wsparcie wolontariuszy). Ustawa nie stawia jednak dużych wymagań w tym zakresie. PS musi mieć co najmniej 3 osoby zatrudnione (każda z nich) na co najmniej 1/2 etatu.
Artykuł 5 ustęp 1 ustawy o ekonomii społecznej
Przedsiębiorstwo społeczne zatrudnia co najmniej 3 osoby na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę. Każda z tych osób jest zatrudniona w wymiarze co najmniej 1/2 pełnego wymiaru czasu pracy.
Nieco inaczej będzie w przypadku przedsiębiorstwa, które prowadzi reintegrację osób zagrożonych wykluczeniem (o czym jeszcze wspomnimy poniżej).
W przedsiębiorstwie społecznym nie wystarczy zatrudniać pracowników - trzeba im też oddać część władzy nad PS. Przedsiębiorstwo społeczne musi posiadać organ konsultacyjno-doradczy, w którego skład wchodzą wszystkie osoby zatrudnione w tym przedsiębiorstwie, a jeżeli liczba osób zatrudnionych przekracza 10, organ może składać się z przedstawicieli tych osób w liczbie nie mniejszej niż 3.
Ustawa wskazuje na kompetencje jakie powinien posiadać taki organ i wymienia w szczególności:
- zapoznawanie się nie rzadziej niż raz w roku z wynikami działalności PS oraz wyrażanie opinii w tym zakresie
- opiniowanie regulaminu pracy lub zasad organizacji pracy oraz proponowanych zmian w tych regulacjach
- opiniowanie planowanych działań przedsiębiorstwa społecznego, w tym na rzecz reintegracji społecznej i zawodowej.
Oczywiście możemy nadać organowi szersze kompetencje niż tego wymaga ustawa.
Lokalnie, dla integracji osób zagrożonych wykluczeniem lub realizując usługi społeczne
Artykuł 4 ustęp 1 ustawy o ekonomii społecznej
Działalność przedsiębiorstwa społecznego służy rozwojowi lokalnemu i ma na celu:
1) reintegrację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym lub
2) realizację usług społecznych.
Zacytowany wyżej artykuł pozwala nam wyróżnić dwa rodzaje przedsiębiorstw społecznych:
- prowadzące reintegrację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym
- realizujące usługi społeczne.
Początki przedsiębiorczości społecznej w Polsce to właśnie reintegracja zawodowa i społeczna. Forsowano model, w którym społeczni przedsiębiorcy mają tworzyć miejsca pracy dla osób, którym z różnych względów trudno było wejść i utrzymać się na otwartym rynku pracy. PS zajmujące się reintegracją będą z dużym prawdopodobieństwem tworzone przez te podmioty, które już pracują z osobami zagrożonymi wykluczeniem: przez centra i kluby integracji społecznej, warsztaty terapii zajęciowej i zakłady aktywności zawodowej, spółdzielnie inwalidów i niewidomych oraz spółdzielnie socjalne. Przedsiębiorstwa te będą musiały spełnić dodatkowe oczekiwania odnośnie zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem.
Artykuł 4 ustęp 2 ustawy o ekonomii społecznej
W przedsiębiorstwie społecznym działającym w celu, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 [czyli w przypadku PS działającego w celu reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym], co najmniej 30% ogółu osób zatrudnionych stanowią osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę. Każda z tych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest zatrudniona w wymiarze co najmniej 1/2 pełnego wymiaru czasu pracy.
Przedsiębiorstwa społeczne tworzone przez NGO-sy też oczywiście będą mogły działać w celu reintegracji osób zagrożonych wykluczeniem. Wydaje się jednak, że atrakcyjną i znacznie bardziej dostępną propozycją dla organizacji będzie przedsiębiorstwo realizujące usługi społeczne. Wiele organizacji już dziś, a nawet od lat, realizuje takie usługi, choć nie mają statusu przedsiębiorstwa społecznego (może nawet o nim nie słyszały!). Do usług społecznych zaliczymy np. pobudzanie aktywności obywatelskiej. Usługi społeczne świadczą np. uczniowskie kluby sportowe. NGO-sy wspierające niepełnosprawnych, seniorów, organizujące zajęcia dla dzieci i młodzieży - to także potencjalni przedsiębiorcy z usługami społecznymi.
Ponieważ katalog działań będących usługami społecznymi jest naprawdę szeroki, a przy tym wydaje się bardzo bliski wielu organizacjom społecznym, tematowi temu poświęcimy kolejny artykuł listopadowego tygodnia o ekonomii społecznej - już w czwartek! Zachęcamy do śledzenia NGO.pl!
Rejestracja statusu i obowiązki PS
Status przedsiębiorstwa społecznego (podobnie jak wspomniany na samym początku status pożytku) musi zostać zarejestrowany. Rejestrację PS prowadzą urzędy wojewódzkie. Podmiot ekonomii społecznej musi wystąpić z wnioskiem o uzyskanie statusu przedsiębiorstwa społecznego.
Zarejestrowane przedsiębiorstwo społeczne będzie musiało "zgłaszać wojewodzie zmiany powodujące naruszenie warunków", które musiało spełnić przy rejestracji. Podlega również kontroli wojewody. Musi także co roku (do 31 marca) złożyć wojewodzie specjalne sprawozdanie.
warto odwiedzić: Przedsiębiorstwa Społeczne, strona prowadzona przez Departament Ekonomii Społecznej, MRPiPS
Przedsiębiorstwo społeczne nie jest przedsiębiorstwem w rozumieniu kodeksu cywilnego. Kodeks cywilny stanowi, że przedsiębiorstwo to zespół składników majątkowych i niemajątkowych służących prowadzeniu działalności gospodarczej. W ustawie przedsiębiorstwem społecznym jest zaś podmiot posiadający określony formalnoprawny status. Znaczenie słowa „przedsiębiorstwo” użyte w ustawie jest różne od pojęcia „przedsiębiorstwo” ugruntowanego w prawie cywilnym. Jednakże niezasadne byłoby poszukiwanie w związku z tą różnicą znaczeniową innego określenia, bowiem pojęcie „przedsiębiorstwa społecznego” utrwaliło się już w literaturze dotyczącej gospodarki społecznej.
(Ustawa o ekonomii społecznej. Komentarz (stan prawny na dzień 1 czerwca 2023 r.). Aneta Stachowicz, Jakub Szewczyk, Paweł Wiśniewski, Departament Ekonomii Społecznej, Warszawa, 2023 (PDF)
Tekst ustawy o ekonomii społecznej
Projekt „SAMO-ES. Samoorganizacja przedsiębiorstw społecznych jako odpowiedź na wyzwania społeczne” realizowany jest w partnerstwie, które tworzą Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych (lider), Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej „Być Razem” z Cieszyna, Stowarzyszenie na rzecz Spółdzielni Socjalnych, Stowarzyszenie Klon/Jawor.
ℹ️ Odwiedź nas: www.samo-es.pl
Projekt „SAMO-ES. Samoorganizacja przedsiębiorstw społecznych jako odpowiedź na wyzwania społeczne” jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027.
![Loga: [żółta, czerwona i biała gwiazdka na niebieskim tle] Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego, [flaga PL] Rezczpospolita Polska, Dofinansowane przez Unie Europejską [flaga UE], SAMO ES [fioletowe kropki - trzy rzędy układające się razem z napisem w prostokąt]](https://api.ngo.pl/media/get/237451?w=1820&h=191)
Redakcja www.ngo.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy.
