Wszyscy jesteśmy podmiotami ekonomii społecznej! Wszystkie NGO-sy. Tak zadecydowała ustawa, której drugie urodziny obchodzimy. Ten fakt nie przebił się chyba jeszcze do świadomości wielu organizacji pozarządowych. W drugie urodziny ustawy przypominamy o rozwiązaniach, które wprowadziła, i o szansie, którą dla III sektora jest obszar ekonomii społecznej.
Dziś mijają dwa lata od uchwalenia ustawy o ekonomii społecznej. Ustawa uchwalona 5 sierpnia 2022 roku i opublikowana 29 sierpnia, weszła w życie dwa miesiące po publikacji - 30 października 2022 roku. Od tego czasu wszystkie organizacje pozarządowe stały się z definicji podmiotami ekonomii społecznej.
Konstytucyjne zasady społecznej gospodarki rynkowej, idee i wartości solidarności społecznej, a także dążenie do pełnego i produktywnego zatrudnienia stoją u podstaw działań, których celem jest łączenie aktywności ekonomicznej z dążeniem do przezwyciężania problemów społecznych oraz do zrównoważonego rozwoju gospodarczego. Działania te w szczególności obejmują aktywizację oraz reintegrację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (w tym rehabilitację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych) oraz zapewnianie obywatelom dostępu do efektywnych i wysokiej jakości usług społecznych. Aktywność ta jest podejmowana i realizowana najczęściej przez podmioty pozarządowe i wytycza ona granice obszaru ekonomii społecznej. Działalność w tym obszarze, dzięki wsparciu władz publicznych, skutecznie integruje wspólnoty lokalne i działa na rzecz ich rozwoju oraz wzrostu spójności społecznej, nie naruszając jednocześnie reguł konkurencji.
(pierwszy akapit uzasadnienia do projektu ustawy o ekonomii społecznej)
Podmioty ekonomii społecznej
(…) mamy grupę podmiotów ekonomii społecznej. W największym skrócie to jest cały sektor obywatelski, pozarządowy i część sektora spółdzielczego, który ma charakter pracowniczy. W sektorze obywatelskim mieszczą się także podmioty kościelne i spółki non-profit, czyli to co mamy zapisane w artykule 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego.
Podmioty ekonomii społecznej (PES) zostały opisane w punkcie 5 artykułu 2 ustawy, który to artykuł zbiera definicje ważne dla obszaru regulowanego przez ten akt prawny. Co oznacza wskazanie, że cały III sektor to podmioty ekonomii społecznej? To rodzaj zaproszenia dla organizacji pozarządowych - wskazania im, że należą do grupy podmiotów, których potencjał może być wykorzystany w obszarze ekonomii społecznej.
Jako PES organizacje mogą korzystać z części oferty zapisanej w ustawie (np. ze wsparcia doradczego czy na działalność gospodarczą). Nie muszą przy tym nigdzie się rejestrować (uzyskiwać potwierdzenie, że są PES). Nie muszą też jako PES realizować jakichś dodatkowych obowiązków.
Przede wszystkim jednak, to że są podmiotami ekonomii społecznej, otwiera przed nimi możliwość zostania PRZEDSIĘBIORSTWEM SPOŁECZNYM (PS). A to właśnie przedsiębiorstwo społeczne, jak wynika chociażby z zacytowanego niżej zakresu regulacji, jest głównym tematem ustawy o ekonomii społecznej.
Zakres ustawy (opisany w artykule 1 ustawy)
Ustawa reguluje:
1) organizację i zasady działania przedsiębiorstwa społecznego;
2) zasady uzyskiwania i utraty statusu przedsiębiorstwa społecznego oraz nadzór nad przedsiębiorstwem społecznym;
3) instrumenty wsparcia przedsiębiorstwa społecznego;
4) zasady i formy wspierania rozwoju ekonomii społecznej przez organy administracji publicznej;
5) ochrona danych osobowych w związku z realizacją celów wynikających z ustawy.
Przedsiębiorstwo społeczne
Przedsiębiorstwo społeczne musi prowadzić działalność ekonomiczną ("jakąś formę działalności odpłatnej", jak wskazuje uzasadnienie do projektu ustawy). Warto więc zwrócić uwagę, że nie oznacza to wyłącznie działalności gospodarczej określonej w przepisach kierowanych do firm (w Prawie przedsiębiorców). Działalnością ekonomiczną jest dla ustawy o ekonomii społecznej m.in. również działalność odpłatna pożytku publicznego, a więc rodzaj działalności stworzony z myślą o organizacjach pozarządowych.
Przedsiębiorstwo nie może prywatyzować zysku (art. 8 i 9 ustawy), co jest wspólną cechą zarówno PS jak i NGO-sów.
Przedsiębiorstwo społeczne musi posiadać organ konsultacyjno-doradczy, w którego skład wchodzą wszystkie osoby zatrudnione w tym przedsiębiorstwie, a jeżeli liczba osób zatrudnionych przekracza 10, organ może składać się z przedstawicieli tych osób w liczbie nie mniejszej niż 3 (art. 7 ustawy).
(…) przedsiębiorstwo [społeczne] ma przynajmniej jakąś formę demokratycznego zarządzania. (…) Zawsze kładliśmy na to największy nacisk, ponieważ to stanowi o różnicy między przedsiębiorstwem i przedsiębiorstwem społecznym: udział pracowników w tym przedsięwzięciu (Cezary Miżejewski, Ekonomia społeczna… wywiad).
Wszystkie zasady działania przedsiębiorstwa społecznego (w tym m.in. ważne wymogi dotyczące ilości zatrudnionych w PS) znajdziemy w dziale II ustawy o ekonomii społecznej.
Status przedsiębiorstwa społecznego potwierdza wojewoda.
Dwa lata od uchwalenia ustawy o ekonomii społecznej mamy pierwszy tysiąc działających zgodnie z wymogami ustawy przedsiębiorstw społecznych.
Co robi przedsiębiorstwo społeczne
Ustawa pozwala wyróżnić dwa typy przedsiębiorstw społecznych. Pierwszy ma na celu "reintegrację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym", drugi realizację usług społecznych. Oczywiście możliwe jest również, że to samo przedsiębiorstwo prowadzi jednocześnie reintegrację oraz świadczy usługi. Ustawa wskazuje również, że działalność przedsiębiorstwa społecznego "służy rozwojowi lokalnemu".
Reintegracja i usługi społeczne
Ustawa o ekonomii społecznej podaje nam oczywiście definicję ekonomii społecznej. W definicji znajdziemy dwa hasła (trafiliśmy już na nie przy omawianiu czym ma się zajmować PS): reintegrację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz usługi społeczne. Omówienie definicji warto więc połączyć ze wskazaniem co mieści się w określeniach reintegracja i usługi.
artykuł 2 pkt 1 ustawy o ekonomii społecznej
Ilekroć w niniejszej ustawie jest mowa o:
1) ekonomii społecznej - należy przez to rozumieć działalność podmiotów ekonomii społecznej na rzecz społeczności lokalnej w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej, tworzenia miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz świadczenia usług społecznych, realizowaną w formie działalności gospodarczej, działalności pożytku publicznego i innej działalności o charakterze odpłatnym;
Początki ekonomii społecznej w Polsce to właśnie głównie reintegracja osób zagrożonych wykluczeniem i tworzenie dla nich miejsc pracy. Realizacja usług społecznych - włączenie ich w obszar ekonomii społecznej - pojawia się wraz z ustawą o ekonomii społecznej.
Wydaje się, że jest to duże "otwarcie" systemu ekonomii społecznej na podmioty pozarządowe, którym to częstokroć bliżej jest właśnie do formuły świadczenia określonych usług, a niekoniecznie do zatrudniania określonej kategorii osób.
(fragment artykułu Łukasza Gorczyńskiego, Ustawa o ekonomii społecznej. Co i dlaczego powinny widzieć NGO-sy?)
Opisując reintegrację ustawa podaje trzy definicje (art. 2): definicję reintegracji społecznej, reintegracji zawodowej oraz definicję (katalog) osób zagrożonych wykluczeniem. W katalogu znalazły się m.in. osoby bezrobotne i poszukujące pracy, niepełnosprawne, opuszczające zakłady karne czy osoby starsze. Niemal każda z wymienionych w ustawie kategorii osób zagrożonych wykluczeniem jest wskazana z odesłaniem do własnej definicji w innych ustawach (czyli np. kim jest bezrobotny szukamy w ustawie o promocji zatrudnienia, a kim osoba starsza w ustawie o osobach starszych).
W przedsiębiorstwie społecznym, którego celem jest reintegracja "co najmniej 30% ogółu osób zatrudnionych stanowią osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę. Każda z tych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest zatrudniona w wymiarze co najmniej 1/2 pełnego wymiaru czasu pracy." (art. 5 ust. 2).
Wymogu dotyczącego zatrudniania osób zagrożonych wykluczeniem nie ma PS, które realizuje usługi społeczne. Katalogu usług społecznych nie znajdziemy w ustawie o ekonomii społecznej. Należy go szukać w ustawie o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych. Katalog wymienia 14 obszarów działań i uzupełniony jest listą 17 ustaw. Usługami będą więc np. działania z zakresu wspierania rodziny, pomocy społecznej, ochrony zdrowia czy edukacji, ale znajdziemy tu również działania z zakresu kultury, kultury fizycznej i turystyki, ochrony środowiska czy nawet pobudzania aktywności obywatelskiej!
Przez lata próbowaliśmy się przebić z szerszym myśleniem, żeby iść w stronę usług społecznych. To bardzo powoli szło, bo przypomnę, że do roku 2019 nie mieliśmy legalnej definicji usług społecznych w Polsce. Znalazła się dopiero w ustawie o realizowaniu usług społecznych przez centra usług społecznych. Poza tym temat zaczął budzić większe zainteresowanie z uwagi na procesy demograficzne i społeczne. Nagle się okazało, że usługi też są ważne.
(fragment wywiadu z Cezarym Miżejewskim)
Tekst ustawy o ekonomii społecznej
Projekt "SAMO-ES – Samoorganizacja jako odpowiedź na wyzwania społeczne" jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027.
![Loga: [żółta, czerwona i biała gwiazdka na niebieskim tle] Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego, [flaga PL] Rezczpospolita Polska, Dofinansowane przez Unie Europejską [flaga UE], SAMO ES [fioletowe kropki - trzy rzędy układające się razem z napisem w prostokąt]](https://api.ngo.pl/media/get/237451?w=1820&h=191)
Źródło: inf. własna poradnik.ngo.pl
Redakcja www.ngo.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy.
