Publicystyka - ngo.pl

O wojnie w Ukrainie powiedziano już niemal wszystko. W debacie publicznej wciąż jednak mało uwagi zwraca się na kwestię utraty kapitału ludzkiego. Nie jest to zresztą dziwne w obliczu ogromu tragedii z jakimi mierzą się nasi wschodni sąsiedzi: terroru, tysięcy ofiar brutalnej napaści wojsk Putina i spowodowanej nią ponad dziesięciomilionowej migracji wewnątrz kraju i do państw ościennych.

Tymczasem wojny poza oczywistymi tragediami ludzkimi, zniszczoną infrastrukturą, szpitalami, szkołami, drogami i gospodarczymi katastrofami ciągną za sobą również utratę możliwości nauki. A to obija się przez dekady zarówno na poziomie całych społeczeństwach i gospodarek, jak i na poziomie indywidualnym.

Sprawie przyjrzeli się badacze Noam Angrist z Uniwesytetu Oksfordzkiego, Simeon Djankov z Londol School of Economics, Pinelopi Goldberg z Uniwerystetu Yale i Harry Patrinos z Banku Światowego. Przytaczają oni badania nad negatywnym wpływem II Wojny Światowej na poziom edukacji. Okazuje się, że austriackie i niemieckie dzieci, które miały dziesięć lat, gdy wybuchła wojna i których rodzice byli zaangażowani w konflikt, otrzymywały w ciągu całego życia niższe wykształcenie niż porównywalne osoby z krajów nieobjętych konfliktem takich jak Szwajcaria, czy Szwecja. To z kolei przełożyło się na utratę zarobków w przyszłości.

Naukowcy przytaczają również badania, z których wynika, że uczniowie dorastający z momencie konfliktu w byłej Jugosławii jako dorośli byli w pracy mniej wydajni.

Z kolei badacze Tilman Brück, Michele Di Maio i Sami Miaari zaobserwowali dewastujący wpływ wojny na zdawalność matur. Przyglądali się oni wpływowi konfliktu w Zachodnim Brzegu Jordanu w latach 2000-2005 na wyniki w nauce.

Co powodowało gorsze wyniki? Po pierwsze zwiększenie się liczebności klas. W wyniku ataków część infrastruktury została zniszczona, to z kolei wymusiło „komasowanie” uczniów w większych klasach. Po drugie – i tu nie powinno być zaskoczenia – konflikt ma po prostu niszczący wpływ na psychikę młodych ludzi. Świadkom tego typu wydarzeń trudniej jest się skupić, gorzej pracuje również ich pamięć.

Na wyniki w nauce w oczywisty sposób przekładają się również przerwy w edukacji. Wspomniana już wyżej grupa naukowców pod wodzą Noama Angrista podkreśla, że Ukraińskie szkoły w wyniku wojny zostały zamknięte na dodatkowe co najmniej dwa miesiące. Dodatkowe, ponieważ należy pamiętać o pandemicznej nauce zdalnej. 

Przez ostanie dwa lata w wyniku pandemii koronawirusa szkoły w Ukrainie funkcjonowały w trybie zdalnym przez niemal 8 miesięcy. A wiemy, że nauka zdalna pogarsza wyniki.

Aby porównać w jaki sposób wojna i pandemia wpłynęła na wyniki szkolne ukraińskich uczniów badacze przyjrzeli się zbiorczemu wskaźnikowi, tak zwanemu Harmonized Learning Outcomes (HLO). Został on stworzony w celu porównywania postępu w nauce uczniów na całym świecie. HLO kompiluje wyniki siedmiu różnych testów i agreguje je na poziomie różnych poziomów szkół (podstawowa i liceum), przedmiotów (matematyka, nauka [science] i czytanie) oraz dla płci. Wskaźnik jest używany do tworzenia Indeksu Kapitału Ludzkiego Banku Światowego.

Uśredniony wynik dla Ukrainy w 2019 roku wynosiły 481 punktów. Dla porównania dla Polski wskaźnik HLO w tym samym czasie wynosił około 520 punktów. Warto zaznaczyć, że wskaźnik koreluje z PKB per capita – im wyższe PKB tym wyższe HLO. Co ciekawe Polska ma się pod tym względem lepiej niż Austria i tylko nieco gorzej niż Niemcy. Badacze szacują, że wskaźnik ten w wyniku pandemii i wojny spadnie w Ukrainie do poziomu 451 punktów.

Na co to się przełoży? Między innymi na niższe zarobki obecnych uczniów w przyszłości.

Czy istnieje jakiś sposób, żeby zapobiec tym negatywnym konsekwencjom? Nie da się w pełni zrekompensować tygodni utraconej nauki, ale – na co zwracają uwagę badacze - możliwe jest ograniczenie strat. 

Jednym ze sposobów na polepszenie jakości edukacji jest otwieranie ukraińskich klas w krajach, do których napłynęli ukraińscy uchodźcy wojenni. Można rozbudowywać również szkoły wewnątrz Ukrainy, w tych miejscach, które nie były dotknięte wojną, a do których spłynęła duża część migracji (pamiętajmy, że większość migracji wojennej miała miejsce wewnątrz samej Ukrainy). Kolejnym pomysłem jest wdrażanie korepetycji online. Ten model sprawdził się choćby we Włoszech, gdzie wolontariusze z uniwersytetów udzielali wsparcia uczniom szkół średnich podczas zdalnego nauczania spowodowanego pandemią koronawirusa. Pomysł w trakcie zadziałał również w Hiszpanii i Stanach Zjednoczonych. Ostatnim rozwiązaniem proponowanym przez ekspertów jest drukowanie podręczników w języku ukraińskim w państwach-destynacjach uchodźców. Konkludują, że to już – między innymi w Polsce – się dzieje.

Kamil Fejfer – publicysta piszący o pracy, nierównościach społecznych i gospodarce, autor książek: "Zawód. Opowieści o pracy w Polsce" oraz "O kobiecie pracującej". Obecnie pracuje nad książką na temat przejawów zmiany klimatu w Polsce.