Publicystyka - ngo.pl

Pierwsza na ziemiach polskich organizacja zrzeszająca wiejskie kobiety – "Towarzystwo Gospodyń" – powstała w 1866 roku we wsi Piaseczno na Pomorzu Gdańskim. Jednak za datę narodzin kół gospodyń wiejskich przyjmuje się rok 1877, kiedy to zawiązało się koło gospodyń we wsi Janisławice pod Skierniewicami. Inicjatorką jego powstania była Filipina Płaskowicka, nauczycielka i działaczka socjalistyczna.

Filipina Płaskowicka pochodziła ze zubożałej szlacheckiej rodziny mieszkającej w Guberni Kijowskiej. W wieku 15 lat rozpoczęła naukę w kijowskim gimnazjum, jednak z powodu braku środków finansowych musiała ją przerwać i podjąć pracę domowej nauczycielki. W 1876 roku udało się jej zdać egzamin nauczycielski w Warszawie, po którym została skierowana do pracy we wsi Janisławice. Tam od podstaw stworzyła szkołę dla miejscowych dzieci, a dla młodzieży zorganizowała kursy wieczorowe. Miejscowe kobiety zachęcała nie tylko do nauki czytania i pisania, ale także do wyrażania samodzielnych poglądów i opinii dotyczących wsi czy państwa. Z czasem działalność ta przybrała bardziej sformalizowane ramy, dając pierwowzór nowego typu organizacji społecznej.

Powstające coraz liczniej na terenie wszystkich zaborów organizacje kobiet wiejskich zajmowały się nie tylko samokształceniem. Także wzajemną pomocą w pracach gospodarskich, prowadzeniem wypożyczalni naczyń, organizowaniem wiejskich odpustów i uroczystości czy rozprowadzaniem trudnych do zdobycia w owym czasie produktów codziennej potrzeby.

Kultywowanie polskiego czy regionalnego języka, kultury i zwyczajów przez ówczesne koła gospodyń wiejskich było elementem oporu wobec polityki zaborczej. A sam fakt ich powstawania i działania wpisywał się w nurt emancypacji kobiet. Działalność kół gospodyń była dość wiernym odbiciem sposobu funkcjonowania męskich organizacji na wsi – kółek rolniczych, ale w kobiecym gronie.

Dwudziestolecie międzywojenne sprzyjało umacnianiu samoorganizacji wiejskich kobiet. W 1918 roku koła ujednoliciły nazewnictwo – określenie „Koło Gospodyń Wiejskich” stało się rozpoznawalnym sformułowaniem. Dużo kół podjęło wówczas działalność kształceniową. Na zorganizowanych kursach uczestniczki mogły nauczyć się wielu praktycznych umiejętności: kroju i szycia, robienia przetworów owocowo-warzywnych czy racjonalnego zarządzania gospodarstwem domowym. 

Koła zajmowały się także opieką zdrowotną, prowadzeniem ochronek i ognisk dla wiejskich matek i dzieci, opiekowały się osobami starszymi czy niedołężnymi. Organizowały również liczne konkursy dla swoich członkiń (np. na najpiękniejszy ogródek warzywny). W 1939 roku, tuż przed wybuchem II wojny światowej, w około 4 tysiącach kół gospodyń wiejskich zrzeszonych było blisko 100 tysięcy kobiet.

W PRL-u, wobec powszechnych niedoborów dóbr i usług, koła gospodyń wiejskich starały się łagodzić mieszkańcom i mieszkankom wsi realia centralnie planowanej gospodarki. Wypożyczały sprzęt AGD, organizowały opiekę i wakacje dla dzieci na czas prac polowych, propagowały zdrowie i higienę. Wspierały oddolną przedsiębiorczość wiejską, promowały rękodzieło ludowe. U schyłku PRL-u działało 31 tysięcy kół gospodyń wiejskich, których członkiniami było ponad milion kobiet. W latach 90. XX wieku duża część kół uległa samorozwiązaniu lub zawiesiła działalność.

Obecnie w Krajowym Rejestrze Kół Gospodyń Wiejskich, prowadzonym przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, zarejestrowanych jest 9475 kół. Na czele wszystkich stoi Krajowa Rada Kół Gospodyń Wiejskich, a razem z kółkami rolniczymi i branżowymi organizacjami rolniczymi koła gospodyń wiejskich tworzą Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych.

Współcześnie formuła działania kół jest na tyle otwarta i elastyczna, że w zależności od potrzeb członkiń i warunków panujących w miejscowości, mogą one prowadzić działania w obszarze aktywności społecznej, kulturalnej, edukacyjnej, pomocowej, sportowej albo po prostu towarzyskiej.

Jeśli Wasza organizacja ma długą historię, sięgającą czasów sprzed II wojny światowej lub znaleźliście na jej temat ciekawe materiały w ogólnodostępnych archiwach – napiszcie do nas! Chętnie poświęcimy jeden z odcinków Społecznego wehikułu czasu Waszej organizacji.