Publicystyka - ngo.pl

Niedawno wróciłem z Grecji. Grecja jest ojczyzną filozofii, czyli umiłowania mądrości, najwyższej i najważniejszej kompetencji, jaką może posiąść człowiek. Jest ojczyzną pierwszego nauczyciela cywilizacji zachodniej - Sokratesa. W Grecji naprawdę można sobie przypomnieć, co znaczy słowo “szkoła”. Jej nazwa pochodzi od greckiego skholé - najpierw pojęcie to znaczyło spokój i wolny czas, a potem czas przeznaczony na uczenie się - dobrowolne słuchanie wykładów, samodzielną lekturę tekstów, prowadzenie dyskusji. To w Grecji Platon uczył w gaju Akademosa, to w Grecji, w gaju Apollina Likejona, Pogromcy Wilków, Arystoteles stworzył swoją szkołę perypatetycką, w ramach której uczono się… spacerując. To w Grecji Epikur nauczał w ogrodzie. To w duchu Grecji Hypatia utworzyła w Aleksandrii krąg oddanych uczniów, wspólnotę dążącą do wiedzy i poznania natury rzeczywistości.

Wspólnotę. Każde z nich stworzyło WSPÓLNOTĘ. Wspólnotę dążącą do wiedzy i mądrości. Ja właśnie nimi się inspirowałem, tworząc Zakon Feniksa. I mentalnie wciąż siedząc w greckim ogrodzie, i słysząc dźwięczące w moim sercu cykady na Cykladach, pozwolę sobie spytać retorycznie: to wszystko jakby dość radykalnie różni się od uczenia się, edukacji, szkoły i systemu oświaty, które znamy z życia, prawda?

Tymczasem okazuje się, że Grecy - jak w wielu innych przypadkach - byli mądrzejsi od nas.

Nie ma żadnych, podkreślam, żadnych dowodów naukowych, które by pokazywały, że ten tzw. pruski model ma jakikolwiek sens. Zadajcie sobie sami pytanie, kiedy w życiu uczyliście się naprawdę. Weźmy angielskie słówka - dzięki wkuwaniu na sprawdzian czy może dzięki własnemu doświadczaniu języka w klimacie wolności i pasji, dzięki rozmowom, graniu w gry, oglądaniu seriali, czytaniu książek, słuchaniu piosenek w oryginale?

Widzicie, tu nie chodzi tylko o to, że ten tzw. pruski model jest przemocowy, że kontroluje, że przymusza. Tu chodzi także o to, że to wszystko jest nieskuteczne. Mikołaj Marcela, na samym początku swojej najnowszej książki “Selekcje. Jak szkoła niszczy ludzi, społeczeństwa i świat”, cytuje Henry'ego Davida Thoreau: “Który chłopiec zrobiłby przez miesiąc większe postępy: czy ten, który wykonałby scyzoryk z wydobytej przez siebie rudy, przeczytawszy na ten temat, ile byłoby konieczne, czy ten, który w tym samym czasie uczęszczałby na wykłady o metalurgii w instytucie, a scyzoryk firmy Rogersa otrzymałby od ojca? Który by się prędzej skaleczył w palec?”

Wiemy już, że szkoła nie uczy nas tego, co najważniejsze, czyli jak żyć świadomie i radzić sobie z niepowodzeniami, trudnymi emocjami i niepewnością. Ale co teraz z tym zrobić?

Maya Angelou powiedziała, że: “Ludzie zapomną, co im powiedziałeś, czego dokonałeś, ale nigdy nie zapomną, jak dzięki tobie się czuli.” I w tym kryje się metaodpowiedź. Najważniejsze to nie stracić z oczu człowieka i jego emocji, nie być zimnym biurokratą zadającym mnóstwo prac domowych, którego celem jest tylko realizacja podstawy programowej. Edukacja nie polega na ciągłym wymaganiu, ocenianiu i sprawdzaniu wiedzy, a motywowaniu, docenianiu, towarzyszeniu drugiemu człowiekowi w podróży w głąb samego siebie.

Pandemia stała się trampoliną do sprawdzianu z realizowania tych wartości dla nas wszystkich. Sprawdzianu z człowieczeństwa i testem z tego, czy potrafimy wspiąć się na wyżyny odpowiedzialności, empatii i dokonywać słusznych wyborów. Bo to nasze codzienne wybory są kluczowe. Tak jak powiedział Albus Dumbledore: “to nasze wybory ukazują, kim naprawdę jesteśmy, o wiele bardziej niż nasze zdolności”.

Jeżeli chcemy uwrażliwiać i budzić empatię, to musimy się spotkać. Jako człowiek z człowiekiem. Jako żywe, czujące istnienie, z żywym, czującym istnieniem. To właśnie tego nauczali nas Martin Buber czy Józef Tischner, dla których ważna była wspólnota i relacja Ja-Ty, to tego uczył Emmanuel Levinas, który pisał o epifanii twarzy. Jeśli spotykamy Innego - czyli de facto każde inne od nas istnienie - i patrzymy mu w oczy, patrzymy na jego twarz, to całym sobą zaczynamy dostrzegać, jak ta twarz woła: “nie rób mi krzywdy, porozmawiaj ze mną, wysłuchaj mnie”. A wtedy zaczyna się zmiana - zmiana kluczowa - bo zmiana naszego nastawienia, a w końcu - postawy. Widzimy drugie żywe istnienie, wraz z jego emocjami i uczuciami, z jego bólem istnienia, marzeniami i nadzieją na szczęście. 

Wierzę w to, że nadzieja nigdy nie umiera, a światło jest w stanie rozproszyć wszelkie ciemności. W końcu, jak powiedział Dumbledore, a co uczyniłem mottem mojej książki, która nosi tytuł “Szkoła bohaterek i bohaterów”: “Szczęście można znaleźć nawet w najciemniejszych czasach, trzeba tylko pamiętać, aby zapalić światło”. Zapalajmy więc. Bądźmy tylko mądrzy. Bądźmy dobrzy. Bądźmy troskliwi. Bądźmy czuli. Najpierw dla samych siebie, bo jak śpiewa RuPaul: If you can't love yourself / How in the hell you gonna love somebody else?

Czasem musi być naprawdę ciemno, wręcz czarn(k)o, aby móc zobaczyć gwiazdy. A jak pisał Joseph Campbell, twórca koncepcji podróży bohatera: “Chwila, gdy naokoło jest tylko czerń, to chwila zwiastująca rychłe nadejście prawdziwej przemiany. W momencie największego mroku rozbłyskuje światło”.

Przemysław Staroń - psycholog, wykładowca, trener i edukator. Autor książki „Szkoła bohaterek i bohaterów”. Nagrodzony przez KE twórca Zakonu Feniksa, tutor niemal 50 olimpijczyków z filozofii. Twórca #utrzy, wyróżniony w konkursie im. Ireny Sendlerowej „Za naprawianie świata”, nagrodzony LGBT+ Diamond 2019 Polish Business Award, Nauczyciel Roku 2018, finalista Global Teacher Prize 2020, Digital Shaper 2020, Członek Kolegium Ekspertów Instytutu Strategie 2050.

Strona internetowa Przemysława Staronia