Publicystyka - ngo.pl

(…) Warszawa jest dziś najbardziej różnorodnym społecznie miastem Polski. Jako najliczniej zaludniona metropolia charakteryzuje się też największą w skali kraju możliwością współwystępowania różnych cech i atrybutów w różnych połączeniach⁹. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że nasze miasto – stolica kraju, centrum biznesowe i edukacyjno-akademickie, siedziba licznych instytucji publicznych – jest szczególnie atrakcyjne dla migrantów, zarówno z innych części Polski, jak i z zagranicy. Każdy, kto szuka atrakcyjnych ścieżek rozwoju lub po prostu chce mieszkać w tętniącej życiem metropolii, może postawić właśnie na Warszawę. 

Zbiorowość osób mieszkających w Warszawie jest zróżnicowana niemal pod wszelkimi możliwymi względami – w ujęciu demograficznym, społecznym, kulturowym czy stylów życia. Zobrazujmy to kilkoma istotnymi danymi.

Wśród 1,97 mln osób mieszkających w stolicy jest ok. 54% kobiet i ok. 46% mężczyzn¹⁰. Aż 40% mieszkających tu obecnie osób nie urodziło się w Warszawie – najczęściej są to przyjezdni z małych miejscowości lub wsi. Jak wskazują dane, 75% z nich stanowią osoby urodzone w miejscowościach do 50 tys. mieszkańców. Zwykle przybywają one do stolicy z województw: mazowieckiego, łódzkiego, śląskiego i lubelskiego¹¹. Co więcej, szacuje się, że ok. 230 tys. osób regularnie dojeżdża do Warszawy na dzień, do pracy lub szkoły¹². Osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowią 16%, w wieku produkcyjnym – 59%, a w wieku poprodukcyjnym – 25% mieszkańców¹³. Ponad 1/3 wszystkich warszawianek i warszawiaków stanowią osoby w wieku 30-49 lat, a ok. 1/5 – osoby powyżej 65. roku życia¹⁴.

W co piątym warszawskim gospodarstwie domowym (21,9%) żyją osoby z różnego rodzaju niepełnosprawnościami, m.in. ruchu, wzroku, słuchu lub mowy, niepełnosprawnościami intelektualnymi lub wynikającymi z przewlekłych chorób, np. neurologicznych lub krążeniowooddechowych. Ponad połowa z nich (53%) to osoby powyżej 60. roku życia, 31% – osoby w wieku 30-59 lat, a 16% – osoby w wieku 0-29 lat¹⁵. 

Statystycznie osoby mieszkające w Warszawie mają najlepszą sytuację ekonomiczną w Polsce. Ich siła nabywcza osiąga poziom 187% wartości dla całej Polski i blisko 95% wartości dla średniej europejskiej. Ponad 70% osób mieszkających w stolicy ma wyższe wykształcenie¹⁶. Ogromna większość z nas, bo aż 80%, jest zatrudniona w sektorze usług, 7% – w przemyśle¹⁷. Stopa bezrobocia w Warszawie jest na poziomie zaledwie 1,9%, zaś przeciętne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw na koniec 2019 r. wyniosło 6456,84 zł (w porównaniu do 4434,58 zł w skali kraju)¹⁸. Należy jednak zaznaczyć, że w Warszawie wciąż wyraźne jest zróżnicowanie dochodów – zarówno pomiędzy lewo a prawobrzeżną częścią miasta, jak i pomiędzy obszarami centralnymi a obrzeżami stolicy¹⁹.  

Warszawa jest też miejscem, gdzie przebywa najwięcej osób w kryzysie bezdomności w Polsce. Ich liczba wynosi ponad 2,4 tys. i stanowi ponad 50% osób w kryzysie bezdomności z całego województwa mazowieckiego. Ponad połowa z nich (55%) przybyła do stolicy z innych miejscowości. Wynika to z faktu, że Warszawa jako duża metropolia jest atrakcyjna ze względu na większe niż w innych miejscach możliwości uzyskania wsparcia. Osoby w kryzysie bezdomności mają tu dostęp do jadłodajni, łaźni i schronisk, większą możliwość znalezienia nieformalnego lokum czy dostępu do pomocy medycznej²⁰.

W stolicy mieszka, pracuje i studiuje znaczna grupa cudzoziemców i cudzoziemek. Według danych urzędowych liczba osób nieposiadających polskiego obywatelstwa, zameldowanych w Warszawie na pobyt stały lub czasowy, to 42 tys., choć w rzeczywistości jest ich prawdopodobnie o wiele więcej. Osoby te pochodzą z ponad 110 krajów²¹. Najliczniejszą grupę stanowią osoby z Ukrainy (ponad 15 tys. zameldowanych osób), następnie z Białorusi, Wietnamu, Federacji Rosyjskiej, Indii, Francji i Chin2². W 2020 r. w warszawskich szkołach uczyło się w sumie ponad 6,1 tys. uczniów cudzoziemskich, co stanowi blisko 3% wszystkich uczniów i uczennic. Z drugiej strony, ponad 3/4 mieszkańców i mieszkanek stolicy z polskim obywatelstwem deklaruje, że zna żyjącego tu cudzoziemca lub cudzoziemkę²³. Ponad 2% cudzoziemców i cudzoziemek mieszkających w Warszawie w ogóle nie zna języka polskiego w mowie, a 9% w piśmie. Ponad 1/4 deklaruje, że zna język polski słabo lub bardzo słabo²⁴. 

Na różnorodność społeczną składa się również różnorodność wyznaniowa. W Warszawie zarejestrowanych jest łącznie 55 kościołów i związków wyznaniowych²⁵. Najwięcej z nich reprezentuje tradycję chrześcijańską, choć występuje też wiele innych nurtów religijnych. Jednocześnie m.st. Warszawa jest powiatem o najwyższym w Polsce odsetku osób deklarujących brak przynależności wyznaniowej. Liczba ta wynosi ok. 8,8% mieszkańców²⁶.

Trudno oszacować, ile osób mieszkających w Warszawie identyfikuje się jako osoby LGBTQIA (lub LGBT+). Jednak w świetle szacunków organizacji, które działają na rzecz tej społeczności, przywoływanych w „Warszawskiej polityce miejskiej na rzecz społeczności LGBT+” (tzw. Deklaracji LGBT+), może to być nawet ok. 200 tys. osób. Większość warszawianek i warszawiaków, bo aż 57%, pytanych o to w reprezentatywnym badaniu ilościowym deklaruje, że osobiście zna osoby, które mieszkają w stolicy i są homoseksualne lub biseksualne²⁷ .

Jak każda metropolia, Warszawa przyciąga osoby z różnych grup mniejszościowych. Zakładają one, że łatwiej będzie im funkcjonować w dużej, zróżnicowanej zbiorowości wielkomiejskiej, gdzie “nienormatywność”²⁸ jest mniej widoczna na tle innych grup. Jednocześnie wydaje się, że warszawianki i warszawiacy są bardziej przyzwyczajeni do różnorodności, w tym także do mniejszości, które w polskich warunkach wciąż spotykają się z niechęcią czy wręcz ostracyzmem. Niestety, przekonanie to nie zawsze znajduje potwierdzenie w rzeczywistości. W Warszawie wciąż zdarzają się przypadki dyskryminacji i agresji, które płyną z nienawiści oraz uprzedzeń. Blisko połowa, bo aż 44% cudzoziemców i cudzoziemek mieszkających w stolicy deklaruje, że spotkało się z obrażaniem lub znieważaniem ze względu na swoje pochodzenie (najczęściej dotyczy to osób z Afryki i Azji)²⁹ . Z kolei w rankingu ILGA-Europe Polska zajmuje ostatnie miejsce w UE pod względem poziomu równouprawnienia osób LGBTQIA³⁰ . Badania Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej wskazują również na bardzo wysoki poziom lęku i dyskryminacji tych osób w naszym kraju³¹ . 

W tym miejscu warto zatrzymać się przy pytaniu o to, czy osoby mieszkające w Warszawie rzeczywiście są przyzwyczajone do różnorodności. Większość z nas (62%) deklaruje, że ma wiele wspólnego z innymi osobami w swoim miejscu zamieszkania. Jednocześnie niemal tyle samo (60%) chciałoby, aby ich sąsiedzi byli bardziej podobni do nich. Na pytanie, czy chcielibyśmy, by osoby mieszkające w okolicy były bardziej różnorodne, 49% odpowiada przecząco, 43% – twierdząco, 7% nie ma zdania³² . Jednocześnie deklarujemy, że jesteśmy otwarci na obecność osób różnych od nas samych w najbliższym sąsiedztwie – chodzi zarówno o osoby z innych miast (93%) lub wsi (92%), przedstawicieli innej narodowości (85%), osoby o innym kolorze skóry (84%) i wyznaniu (82%), jak i o ludzi w odmiennej sytuacji materialnej (94%) oraz wieku (92%)³³. I choć deklaracje te mogą napawać optymizmem, nietolerancja, stereotypizacja i zagrożenia dyskryminacją, zwłaszcza wobec grup mniejszościowych, niestety nie omijają Warszawy. Mają one przy tym charakter horyzontalny, co oznacza, że dotyczą osób niezależnie od ich wykształcenia, wieku, statusu materialnego czy kapitału kulturowego. (…)

9. W dokumencie tym określenie „atrybut” odnosi się do takich aspektów charakteryzujących daną osobę, które nie mają charakteru przyrodzonej lub nabytej cechy indywidualnej, ale są czasową właściwością związaną z sytuacją, w jakiej znalazła się dana osoba, jak np. bycie osobą rozwiedzioną czy pozostającą bez pracy

10. Raport z planowania Warszawy nr 1 „Ilu nas jest, a ilu będzie?”, Miejska Pracownia Planowania Przestrzennego i Strategii Rozwoju Miasta, Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy, 2021. Dane na temat rzeczywistej liczby mieszkańców Warszawy pochodzą z pilotażowego badania przeprowadzonego na zlecenie Urzędu m.st. Warszawy przez Centrum Badań i Edukacji Statystycznej GUS. Rozkład wg płci za: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na dzień 31.12.2020 r. 

11. „Badanie tożsamości Warszawy i jej mieszkańców 2015”, s. 10. Badanie było realizowane na reprezentatywnej próbie losowo-kwotowej mieszkańców Warszawy w wieku powyżej 15 lat. 

12. Szacunek mobilności ludności w Warszawie na podstawie danych mobilnych, badanie własne Urzędu m.st. Warszawy. Dane te oczywiście jedynie częściowo uwzględniają zmiany, do których doszło od początku 2020 r. na skutek pandemii SARS-CoV-2, która znacząco wpłynęła przede wszystkim na liczbę osób przejeżdżających codziennie do Warszawy do pracy lub placówek edukacyjnych, ale też na liczbę osób mieszkających wcześniej w Warszawie, które w czasie pandemii zmieniły miejsce zamieszkania – np. studentów pochodzących spoza stolicy, osób, które podjęły decyzję o przeprowadzce w związku z możliwością pracy zdalnej itp. 

13. Bank Danych Lokalnych GUS, stan na dzień 31.12.2020 r. 

14. Dokładne liczby to 376 882, czyli 21% osób w wieku 65 i więcej lat oraz 622 604, czyli ok. 35% osób w wieku 30-49 lat. Za: Bank Danych Lokalnych GUS, ibidem. 

15. „Skala i struktura zjawiska niepełnosprawności w m.st. Warszawie”, PBS Sp. z o.o., Warszawa/Sopot 2018. 

16. „Kapitał ludzki w Warszawie, 2019”. Raport opracowany na zlecenie Urzędu m.st. Warszawy przez Grupę ANTAL. 

17. Raport z planowania Warszawy nr 1…, op. cit. 

18. Urząd Statystyczny w Warszawie, stan na dzień 31.07.2021 r. 

19. Raport z planowania Warszawy nr 1…, op. cit.

20.„Ogólnopolskie badanie liczby osób bezdomnych – Edycja 2019”, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 

21. Dane Urzędu m.st. Warszawy. Stan na dzień 31.10.2019 r. 

22. Dane meldunkowe Urzędu m.st. Warszawy. Stan na dzień 31.10.2019 r. 

23. P. Kuczyński, „Grupy mniejszościowe (wrażliwe) najbardziej zagrożone dyskryminacją. Opracowanie na zlecenie Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy” – wersja robocza na podstawie badania na zlecenie Urzędu m.st. Warszawy przeprowadzonego w listopadzie 2019 r. Badanie zrealizowane przez Kantar Polska S.A. na reprezentatywnej próbie 2 tys. osób. Dane nt. liczby uczniów cudzoziemskich pochodzą z Systemu Informacji Oświatowej (SIO) i są oparte o arkusze organizacyjne jednostek oświatowych prowadzonych przez m.st. Warszawę za rok szkolny 2020/2021 [dostęp: 20.08.2021 r.]. 

24. „Cudzoziemcy w Warszawie 2019”, International Organization for Migration, s. 15 i 37-39. 

25. https://www.gov.pl/web/mswia/rejestr-kosciolow-i-innych-zwiazkow-wyznaniowych [dostęp: 10.05.2021 r.]. 

26. „Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018”, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2019, s. 33. 

27. P. Kuczyński, „Grupy mniejszościowe…”, op. cit. LGBTQIA (lub LGBT+) - skrótowiec pochodzący z języka angielskiego i odnoszący się do lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych, queer, interpłciowych i aseksualnych – ang. Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, Queer, Intersexual, Asexual. W polskim kontekście często używana jest również forma LGBT+, w której „+” oznacza otwarty katalog różnych orientacji seksualnych i tożsamości płciowych z szerokiego spektrum nieheteronormatywności i niecisnormatywności. 9 

28. Nienormatywność oznacza niestosowanie się do, wykraczanie poza lub odbieganie od norm społecznych w jakimś aspekcie funkcjonowania. Zwykle odnosi się do charakterystyki, atrybutów czy sposobów działania osób z grup mniejszościowych względem norm grupy większościowej. 

29. „Cudzoziemcy w Warszawie 2019”, op. cit., s. 16 i 19-20. 

30. https://www.ilga-europe.org/rainboweurope/2021 [dostęp: 20.01.2022 r.]. 

31. „Second European Union Minorities and Discrimination Survey”, za: https://fra.europa.eu/en/data-andmaps/2020/lgbti-survey-dataexplorer?fbclid=IwAR2_XiEv0mB8FT6K0_h_DTLNxihL8tXM6K35he4yTJ1l3KmKbnps0aTJhMs [dostęp: 20.01.2022 r.]. 

32. Opracowane na podstawie badań prowadzonych na zlecenie Urzędu m.st. Warszawy w listopadzie 2018 i 2019 r. Dane na poziomie miasta. 

33. Pytanie brzmiało: „Czy zaakceptował(a)by Pan(i) gdyby w Pana(i) najbliższym sąsiedztwie zamieszkała…”. Opracowane na podstawie badań prowadzonych na zlecenie Urzędu m.st. Warszawy w listopadzie 2018 i 2019 r. Dane na poziomie miasta.

Tekst jest fragmentem Polityki różnorodności społecznej m.st. Warszawy: 2.3. Diagnoza: podejście do różnorodności w skali globalnej i różnorodność społeczna w Warszawie. 

Skróty i śródtytuły pochodzą od Redakcji warszawa.ngo.pl.