Publicystyka - ngo.pl

Estera Flieger: Jaką cenę za wyrażenie sprzeciwu wobec wojny może w Rosji zapłacić obywatel albo organizacja społeczna?

Anna Łabuszewska: Dwa lata temu, przyjęto w Rosji przepisy likwidujące wolność zgromadzeń. Żadna organizacja pozarządowa, inicjatywa obywatelska ani struktura opozycyjna nie otrzyma zgody na manifestację. Kiedy obywatele się gromadzą i wyrażają sprzeciw, policja reaguje natychmiast. Mimo to ludzie wychodzą na ulice i protestują – w grupie lub indywidulanie, trzymając w rękach plakaty, które sami zrobili.

Jaka jest skala protestów?

– Nieduża. To lokalne flash moby. Ale organizowane są codziennie, przede wszystkim w Petersburgu i Moskwie. Największe miały miejsce w czwartek 24 lutego, kiedy Putin wydał rozkaz ataku na Ukrainę.

Policja przetrzymuje ludzi na komisariatach, bo nie nadąża transportować ich do aresztu. 

Nie ma żadnego ośrodka, który koordynowałby protesty. Wyjście na ulicę w Rosji i zaprotestowanie przeciw Putinowi jeSt heroizmem. A wkrótce zostaną przyjęte jeszcze ostrzejsze przepisy. Penalizowany ma być udział nie tylko w protestach ulicznych, ale również wyrażanie sprzeciwu w Internecie, co może być uznane za zdradę ojczyzny, za co grozić będzie 20 lat łagru. Ma zostać również przyjęty przepis, na mocy którego możliwe stanie się karanie za szerzenie fejków, czyli informowanie o tym, że Rosja dokonała inwazji, podczas której giną ukraińscy cywile i rosyjscy żołnierze, co nie jest zgodne z oficjalnym przekazem. Celem władzy jest wywołanie efektu mrożącego.

W państwowych mediach i narracji Kremla nie występuje słowo „wojna”?

A polega on na tym, by pokazać, że Rosja nie jest agresorem, tylko broni rosyjskojęzycznych mieszkańców Ukrainy, którym zagraża ukraińska armia, mająca zamiar dokonać ludobójstwa. Buduje się opowieść o tym, że rosyjskie państwo wykazywało się do tej pory cierpliwością wobec banderowców i nazistów, a teraz musi bronić przed nimi ludzi.

Propaganda sączy się od rana do wieczora. W programach publicystycznych, tych, którzy krytykują „operację specjalną”, wyzywa się od zdrajców. 

Zagraniczne i społecznościowe media, obiegło zdjęcie 76-letniej Jeleny Osipowej, która przeżyła oblężenie Lenigradu, a teraz protestuje przeciwko rosyjskiej agresji na Ukrainie. Kto wychodzi protestować?

– Jej głos jest niewygodny dla Putina i armii jego trolli oraz prokremlowskich mediów. Ale informacja o proteście Jeleny Osipowej nie dotarła do większości rosyjskiego społeczeństwa. Protesty nie są pokazywane w telewizji. 

Protestować wychodzą przeważnie młodzi ludzie, ale nie tylko. To osoby, które uodporniły się na propagandę. Formy protestów są różne. Bardzo ważne jest to, co dzieje się na ulicy, ale również w mediach społecznościowych: Kreml polecił szkołom przeprowadzenie lekcji poglądowej na temat tego, czym jest prowadzona przez Rosję „operacja specjalna” i jakie są jej cele – zaobserwowałam, że nie wszyscy uczniowie chętnie przyjęli oficjalny przekaz, bo wiele osób wyraża dystans wobec niego np. na Instagramie. Czy wyrażający w ten sposób zdanie internauci będą ścigani? Putinowski wymiar sprawiedliwości działa punktowo – mogą być więc ukarane konkretne osoby i w ten sposób odstraszy się innych. Duma i prokuratura generalna przygotowują się do wdrażania nowych przepisów. 

Jaką barierę napotykają informacje o przebiegu wojny?

– Trzeba pamiętać, że wielu Rosjan i Ukraińców łączą więzy rodzinne, kontaktują się więc ze sobą. Kreml chce to uniemożliwić.

Niektórzy artyści, aktorzy i pisarze mówią o tym, że nie popierają wojny, Kreml zmierza więc do tego, aby nie istniało żadne miejsce, w którym ich opinia zaistnieje. Zamyka ostatnie niezależne media, w tym „Echo Moskwy” oraz internetową telewizję Dożd’ (TV Rain), która zaprasza niezależnych komentatorów.

Większość Rosjan popiera Putina i jego decyzję o rozpoczęciu inwazji. Czy istnieje szansa, że to się zmieni?

– Zbliżony do Kremla ośrodek WCIOM podaje – choć należy podchodzić do tego sondażu z pewną ostrożnością, że decyzję o rozpoczęciu „operacji specjalnej” popiera 68 procent Rosjan. Warto mieć na uwadze fakt, że dla większości rosyjskiego społeczeństwa głównym źródłem informacji pozostaje telewizja, a przekaz który z niej płynie jest zwarty i nastawiający pozytywnie do działań podjętych przez Putina. Widzowie telewizji nie mają więc poczucia, że dzieje się coś, przeciwko czemu mieliby protestować.

Czy władzy uda się zagłuszyć doniesienia o tym, że na froncie giną rosyjscy żołnierze, a Zachód się zjednoczył i zdecydowanie odpowiada Rosji, nakładając sankcje, których skutki odczują obywatele, a zwłaszcza przedsiębiorcy? Z drugiej strony, Kreml może wmawiać im, że to wina Zachodu i należy w obliczu zagrożenia konsolidować się wokół władcy.

Rosjanie, żyjący w bańce, nie zmienią zdania z dnia na dzień, ale wojna może ich przerazić, jeśli dotrą do nich – dziś mocno filtrowane – obrazy z frontu. W mediach nie mówi się o śmierci cywilów.

Mówimy więc o początkach pewnego procesu, który może okazać się bardzo długi, ale dziś nie ma zbyt wielu powodów do optymizmu.