Publicystyka - ngo.pl

Angażowanie osób przybyłych z Ukrainy w różne aktywności, w tym w działalność organizacji pozarządowych, to bardzo dobry pomysł. Zarówno ze względu na to, że aktywizacja i działanie na rzecz innych może pomóc im w zaadaptowaniu się do nowej, trudnej rzeczywistości, ale też wydaje się, że zwłaszcza wtedy, gdy organizacja prowadzi działalność na rzecz określonej grupy osób, dobrze jest włączać w działalność osoby, które do tej grupy należą. Osoby takie najlepiej znają potrzeby oraz rozumieją położenie tych, którym udzielane jest wsparcie – a co za tym idzie, oferta pomocy jest wtedy „szyta na miarę”. 

Ale czy organizacja pozarządowa może korzystać z wolontarystycznej pomocy obywateli Ukrainy czy szerzej - cudzoziemców?

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie angażowania wolontariuszy w działalność organizacji pozarządowych jest ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ustawa ta nie ogranicza w żaden sposób cudzoziemcom możliwości bycia wolontariuszem. Cudzoziemcy nie muszą też wykazywać się jakimś specjalnym „statusem” pobytu w Polsce.

Kolejnym aktem prawnym, który dotyczy wolontariuszy, jest ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach. Na podstawie tej ustawy wolontariusze są objęci „ubezpieczeniem” i mogą otrzymać wypłatę świadczeń na okoliczność wypadku powstałego podczas świadczenia wolontariatu. Jednak w tych regulacjach również nie ma kryterium obywatelstwa, od którego uzależnione byłoby prawo do otrzymania świadczenia.

Tak więc zarówno obywatele Ukrainy, którzy obecnie przybyli do Polski ze względu na wojnę i podlegają „Specustawie” (ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa), jak też wszyscy inni cudzoziemcy mogą być wolontariuszami i wykonywać nieodpłatne świadczenia na rzecz organizacji pozarządowych na takich samych zasadach jak Polacy.

Oczywiście mogą tu być pewne wyjątki, chociażby wynikające z tego, że wolontariusz  powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju oraz zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z innych przepisów (zob. art. 43 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie).

Przy czym, nie można zapominać o tym, że angażując wolontariuszy w działalność organizacji należy przestrzegać wymagań z tym związanych, a tu może się pojawić np. kwestia języka w jakim te obowiązki będą wypełniane. Mowa tu głównie o porozumieniu zawieranym z wolontariuszem oraz o kwestiach BHP wolontariatu.

Zgodnie z przepisami, porozumienie powinno być sporządzone na piśmie, jeśli wolontariat trwa powyżej 30 dni.

Nie  ma więc wymogu sporządzania pisemnego porozumienie, jeśli świadczenia wolontariusza są wykonywane krócej, ale zawsze warto zadbać o to, aby dokument potwierdzający zawarcie umowy był. 

W jakim języku porozumienie powinno być sporządzone? Nie ma regulacji w tym względzie dotyczących wolontariatu, ale dobrą praktyką wydaje się zastosowanie wymogów dotyczących umowy o pracę. 

Jeśli umowa ma być wykonywana na terenie Polski to zgodnie z ustawą o języku polskim, umowy powinny być zawierane w języku polskim, natomiast  w art. 88h ust 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy jest wymóg „zawarcia z cudzoziemcem umowy w formie pisemnej oraz przedstawienia cudzoziemcowi przed podpisaniem umowy jej tłumaczenia na język zrozumiały dla cudzoziemca”. Nie ma tu więc wymogu zastosowania języka ojczystego wolontariusza, a jedynie wymóg "języka zrozumiałego".  Może być więc tak, że jeśli wolontariusz z Ukrainy swobodnie posługuje się językiem angielskim, to porozumienie może być na taki język przetłumaczone.

Kolejnym obowiązkiem jest kwestia zadbania o bezpieczeństwo wolontariuszy.

To obowiązki podobne do tych, które mają pracodawcy wobec pracowników. Przepisy nie określają w jaki sposób wywiązać się z tych obowiązków, dużo tu będzie zależało od tego jakie konkretnie świadczenia (jakie działania) ma wykonywać wolontariusz. Często w ogóle nie będą potrzebne jakiekolwiek środki ochrony indywidualnej (np. kaski, okulary) – bo zakres obowiązków wolontariuszy nie będzie tego wymagał.

Jeśli chodzi o informowanie wolontariuszy o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa, to wydaje się, że wywiązanie się z takiego obowiązku można spełnić poprzez „klasyczne” szkolenie BHP (standardowo zapewniane dla pracowników) lub np. przedstawienie takich okoliczności na piśmie (i dołączenie jako załącznik do porozumienia zawieranego z wolontariuszem). Przy czym, jeśli będziemy angażować cudzoziemców, to należy zadbać o zrozumiałość przekazywanych treści, w przeciwnym wypadku organizacja może narazić się na zarzut nienależytego wywiązania się z obowiązku (i np. w razie wypadku/choroby - na odpowiedzialność z tym związaną). Jeśli cudzoziemcy sprawnie posługują się językiem polskim to nie ma problemu aby w takim języku przekazać treści dotyczące bezpieczeństwa, ale w innym przypadku warto zadbać o tłumaczenie.

Zgodnie z zapisem art. 46 ust. ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie: „Wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni, korzystający zobowiązany jest zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków”. 

Natomiast nie ma takiego wymogu, jeśli wolontariusz wykonuje świadczenia dłużej. Zgodnie bowiem z brzmieniem ust. 2 ww. artykułu: „Wolontariuszowi przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń, o których mowa w art. 42, na podstawie odrębnych przepisów, z zastrzeżeniem ust. 3”. Co oznacza, że generalnie wolontariuszom przysługuje prawo do świadczeń przewidzianych w ustawie z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach. 

Jak widać z treści przepisów nie wynika wprost, czy przy porozumieniu o wolontariacie zawieranym na okres dłuższy niż 30 dni organizacja musi przez pierwsze 30 dni zapewnić ubezpieczenie NNW, czy nie musi. Coraz częściej spotykamy się z opiniami, że organizacja zawsze, przez pierwsze 30 dni, powinna wykupić dla wolontariuszy ubezpieczenie NNW i takie podejście wydaje się najbezpieczniejsze. 

Natomiast organizacje i tak powinny mieć świadomość zakresu ochrony wolontariuszy w razie jakiegokolwiek wypadku przy świadczeniu wolontariatu – zarówno w ramach objęcia ich NNW jak i bez niego. Wiele organizacji rezygnuje z objęcia wolontariusz NNW, jeśli nie ma takiego prawnego obowiązku (bo to się wiąże z wykupieniem ubezpieczenia w jakiejś firmie ubezpieczeniowej), licząc na to, że w przypadku wolontariatu trwającego dłużej niż 30 dni funkcję ubezpieczyciela przejmuje na siebie państwo, na mocy wspomnianej już ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków (…), a wolontariusz dostanie świadczenie z ZUS. Jednak organizacje pozarządowe powinny mieć świadomość, że zakres tej ustawowej ochrony jest bardzo ograniczony i może skończyć się z tym, że w razie wypadku wolontariusz nie uzyska żadnego odszkodowania ani świadczenia (więcej na ten temat w tym artykule "Wolontariusz miał wypadek – czy ZUS przyzna mu odszkodowanie?").

Praca z wolontariuszami - czy będą to obywatele RP, czy też obywatele Ukrainy lub inni cudzoziemcy - wymaga odpowiedniej organizacji i przemyślanego podejścia do wolontariuszy. Dobrą praktyką jest stworzenie przez NGO, która korzysta ze wsparcia wolontariuszy i wolontariuszek, specjalnej funkcji - koordynatora wolontariatu.

O tym jak organizować pracę wolontariuszy i jakie korzyści daje posiadanie koordynatora rozmawialiśmy podczas #ngoplLIVE "Jak pracować z wolontariuszami w NGO i dlaczego warto to robić?". Zachęcamy do obejrzenia nagrania!