Publicystyka - ngo.pl

Wolontariusze wykonujący świadczenia na rzecz organizacji pozarządowych muszą być zawsze ubezpieczeni. Jeśli wolontariat trwał nie dłużej niż 30 dni, organizacja pozarządowa sama powinna zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW) – zgodnie z art. 46 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Oznacza to konieczność wykupienia ubezpieczenia w jednej z firm ubezpieczeniowych (a więc wydatkowania własnych środków na ten cel). W razie wypadku wolontariusza z tego ubezpieczenia pokrywane są np. koszty rehabilitacji.

Natomiast jeśli wolontariat jest świadczony przez okres dłuższy niż 30 dni, wolontariuszowi przysługuje ubezpieczenie na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (zwanej dalej w tekście – ustawą). W takim przypadku organizacja pozarządowa nie musi opłacać ubezpieczenia, co dla wielu NGO wydaje się atrakcyjne.

Odwołując się do przepisów ustawy, teoretycznie można ubiegać się m.in. o odszkodowanie z tytułu wypadku wolontariusza, który świadczył „pracę” dłużej niż 30 dni. Jednak okazuje się, że w praktyce uzyskanie tego świadczenia na podstawie ustawy może bardzo często okazać się niemożliwe.

Przypomnijmy, jakie świadczenia przewiduje ustawa w razie wypadku, który miał miejsce podczas świadczenia wolontariatu lub z powodu choroby zawodowej nabytej w związku ze świadczeniem wolontariatu:

1. jednorazowe odszkodowanie (jeśli osoba wskutek wypadku stała się całkowicie niezdolna do pracy);
2. renta z tytułu niezdolności do pracy;
3. świadczenia opieki zdrowotnej określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w zakresie niezbędnym do leczenia następstw wypadku lub choroby zawodowej, pod warunkiem że osoby te nie są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym;
4. zasiłek pogrzebowy;
5. renta rodzinna.

Dwa ostatnie świadczenia są związane ze śmiercią wolontariusza na skutek wypadku lub na skutek choroby zawodowej związanej z wykonywaniem wolontariatu.

Ustawa przewiduje możliwość uzyskania przez wolontariusza odszkodowania z tytułu wypadku podczas świadczenia wolontariatu, ale pod warunkiem, że wolontariusz stanie się całkowicie niezdolny do pracy. Regulacje dotyczące rozwiązań przyjętych zazwyczaj w ramach ubezpieczenia NNW, a także w przypadku świadczeń z tytułu wypadków przy pracy należnych pracownikom - ustalanych na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - nie są aż tak restrykcyjne i niekorzystne dla osoby, która miała wypadek.

Tak więc wolontariusz, który miał wypadek, będzie miał prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku w szczególnych okolicznościach (tj. przy świadczeniu wolontariatu) tylko wtedy, gdy dozna stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem i stanie się całkowicie niezdolny do pracy.

Nie wystarczy „zwykły” uszczerbek na zdrowiu, wymogiem wypłaty odszkodowania jest powstanie całkowitej niezdolności do pracy. Organem, który przyznaje świadczenia jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych – decyzję ZUS poprzedza orzeczenie lekarza orzecznika ZUS. Dopiero po uzyskaniu takiego orzeczenia ZUS wypłaci odszkodowanie.

Warto wiedzieć, że kryteria do uznania kogoś za niezdolnego do pracy są takie same, jak dla osób ubiegających się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Z tym, że rentę można uzyskać nawet w sytuacji powstania częściowej niezdolności do pracy, natomiast warunkiem przyznania odszkodowania jest powstanie całkowitej niezdolności do pracy (czyli najwyższego stopnia niezdolności do pracy). Całkowita niezdolność do pracy oznacza, że dana osoba utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, czyli że stan danej osoby jest (i będzie) bardzo zły. Uzyskanie takiego orzeczenia jest zatem bardzo trudne.

Może więc zdarzyć się, że nawet gdy wolontariusz dozna poważnego wypadku i poniesie koszty leczenia czy rehabilitacji, to i tak nie otrzyma żadnego odszkodowania. Znaczne pogorszenie stanu zdrowia nie musi spowodować całkowej niezdolności do jakiejkolwiek pracy, a wtedy ZUS nie orzeknie całkowitej niezdolności pracy i wolontariuszowi nie będzie przysługiwało odszkodowanie.

Drugim świadczeniem „wypadkowym”, na jakie wolontariusz mógłby liczyć jest renta. Do przyznania renty też jest konieczne orzeczenie przez ZUS (lekarza orzecznika) niezdolności do pracy. Z tym, że w tej sytuacji wystarczy orzeczenie częściowej niezdolności do pracy.

Wydaje się, że wskazane powyżej zasady w nadmierny sposób ograniczają możliwość uzyskania świadczeń przez wolontariuszy. Poważny wypadek łączący się z koniecznością wydatków związanych z leczeniem i rehabilitacją nie przełoży się na prawo do świadczenia - odszkodowania lub renty.

Podsumowując: regulacje dotyczące świadczeń z tytułu wypadku związanego z wykonywaniem wolontariatu są dużo bardziej restrykcyjne niż zasady przyznawania świadczeń dla pracowników w związku z wypadkiem przy pracy, czy te związane z wypłacaniem odszkodowań z tytułu NNW przez firmy ubezpieczeniowe.

Dlatego, jeśli NGO chce zadbać o swoich stałych wolontariuszy, nie powinna liczyć na ustawowe odszkodowania,  gdyż przysługują one tylko wtedy, gdy zdrowie wolontariusza zostało naprawdę bardzo poważnie i trwale zniszczone – do tego stopnia, że nie jest on w stanie wykonywać żadnej pracy.

Z powodu tych restrykcyjnych zapisów i możliwych trudności w uzyskaniu odszkodowania czy renty przez wolontariusza organizacje pozarządowe powinny rozważyć objęcie wolontariuszy ubezpieczeniem NNW (od następstw nieszczęśliwych wypadków), nawet jeśli nie są do tego zobowiązane, gdyż zawierają z wolontariuszami porozumienie na okres dłuższy niż 30 dni. Co prawda oznacza to dodatkowy koszt dla organizacji, ale jest to wskazane, zwłaszcza gdy wolontariusz wykonuje prace niebezpieczne, powodujące duże ryzyko urazu czy wypadku. Wskazane jest ponieść dodatkowe koszty ubezpieczenia przede wszystkim ze względu na troskę o wolontariusza. Ale też ze względu na organizację – na jej reputację oraz odpowiedzialność odszkodowawczą. Można bowiem wyobrazić sobie też taką sytuację, kiedy to wolontariusz, który doznał wypadku, wystąpi do NGO o odszkodowanie.

W ubezpieczeniach NNW wykupowanych w firmach ubezpieczeniowych zazwyczaj nie ma wymogu, aby warunkiem wypłaty odszkodowania było powstanie całkowitej niezdolności do pracy. Najczęściej odszkodowanie jest wypłacane w związku z wypadkiem i powstaniem jakiegoś urazu. Konkretne warunki wypłaty odszkodowania są ujęte w umowie i ogólnych warunkach ubezpieczenia. Oczywiście dokonując wyboru ubezpieczenia, należy z tymi dokumentami się zapoznać, aby wiedzieć, jakie świadczenie, w jakich okolicznościach i w jakiej wysokości może być wypłacone.

• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 450 z późn. zm.)

Art. 46
(...)
2.  Wolontariuszowi przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń, o których mowa w art. 42, na podstawie odrębnych przepisów, z zastrzeżeniem ust. 3.
3.  Wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni, korzystający zobowiązany jest zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków.
(...)

• Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (tj. Dz.U. z 2013 r. poz. 737)

Art.  2 
1. Za wypadek uzasadniający przyznanie świadczeń uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło:

(…)

12) przy wykonywaniu świadczeń przez wolontariusza, o którym mowa w art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;

(…)

Art. 3 
1. Osobom, które stały się niezdolne do pracy wskutek wypadku w szczególnych okolicznościach, o których mowa w art. 2 ust. 1, przysługuje:

1) renta z tytułu niezdolności do pracy;

2) jednorazowe odszkodowanie;

(…)

Art. 4 
1. Osobie, która stała się niezdolna do pracy całkowicie lub częściowo wskutek wypadku w szczególnych okolicznościach, o których mowa w art. 2 ust. 1, przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy: na stałe - jeżeli niezdolność do pracy jest trwała, lub na okres wskazany w decyzji organu rentowego - jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa.
2. Osobie, która doznała stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem w szczególnych okolicznościach, o których mowa w art. 2 ust. 1, przysługuje jednorazowe odszkodowanie z tytułu tego uszczerbku, jeżeli osoba ta wskutek wypadku stała się całkowicie niezdolna do pracy.
3. Renta i jednorazowe odszkodowanie, na warunkach, o których mowa w ust. 1 i 2, przysługuje również osobie, która zachorowała na chorobę zawodową w związku z wykonywaniem zajęć lub pracy, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 7 i 8.
4. W sprawach nieuregulowanych w ustawie do jednorazowego odszkodowania przysługującego osobie, która uległa wypadkowi w szczególnych okolicznościach lub zachorowała na chorobę zawodową, albo członkom rodziny pozostałym po osobie, która zmarła wskutek wypadku lub choroby zawodowej, stosuje się przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

• Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tj. Dz.U. z 2017 r. poz. 1773 z późn. zm.)

Art. 11
1. Ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie.
2. Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy.
3. Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.
4. Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.
(…)

Art. 12
1. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z zastrzeżeniem art. 55 ust. 1.
2. Jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu będący następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co najmniej o 10 punktów procentowych, jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższający procent, według którego ustalone było to odszkodowanie, z zastrzeżeniem art. 55 ust. 2.
3. Jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli w stosunku do ubezpieczonego została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
4. Przepis ust. 3 stosuje się odpowiednio, jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w stosunku do rencisty została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji.
5. Do ustalenia wysokości jednorazowego odszkodowania, o którym mowa w ust. 1-4, przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie obowiązujące w dniu wydania decyzji, o której mowa w art. 15.
6. Kwoty jednorazowych odszkodowań zaokrągla się do pełnych złotych.

Jak przestrzegać prawa w NGO, jakie przepisy są ważne dla NGO – dowiesz się w serwisie poradnik.ngo.pl.