Unia Europejska za kolejne 20 lat. Przed jakimi wyzwaniami stoimy?
W dużej mierze udało nam się wykorzystać impuls i narzędzia, jakie dało Polsce wejście do UE. Warto przyjrzeć się, przed jakimi wyzwaniami stajemy dzisiaj, jakie tematy mogą zdominować na kolejne lata europejską (i polską) debatę publiczną.
Jeśli przyjrzymy się rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego w Polsce z perspektywy 20 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej, to widzimy, że udało się nam w dużej mierze wykorzystać impuls i narzędzia, jakie dało wejście do UE. Włączanie się w sieci europejskie, wymiana doświadczeń, wspólne projekty, dostęp, już w pełnym zakresie, do unijnych programów wpłynęły na to, jak myślimy i działamy w sektorze obywatelskim. Uczyły się nie tylko organizacje, ale także administracja publiczna i sami obywatele. Nie był i nie jest to kierunek jednostronny – nasza aktywność, perspektywa, historia i kultura wpływają także na samą Unię. Warto przyjrzeć się przed jakimi wyzwaniami stajemy dzisiaj, jakie tematy mogą zdominować na kolejne lata europejską (i polską) debatę publiczną.
Niska frekwencja w wyborach
Kiedy spojrzymy na wyniki badań [i] dotyczące tematów, które Polki i Polacy uważają za istotne do podjęcia w obecnej kampanii wyborczej do Parlamentu Europejskiego (a tym samym jako znaczące w agendzie na kolejne lata), na czoło wysuwają się: walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym (to priorytet wskazywany także w wielu innych krajach), zdrowie publiczne, wsparcie ekonomii i tworzenia nowych miejsc pracy, kwestie obronności i bezpieczeństwa.
Biorąc pod uwagę ograniczone kompetencje Unii w obszarach polityk socjalnych (kompetencje dzielone z państwami członkowskimi), zdrowia (kompetencje jedynie wspierające), oczekiwania te mogą być w wielu aspektach trudne do spełnienia. Natomiast w obszarze polityki zagranicznej organem decyzyjnym jest Rada Europejska, w skład której wchodzą szefowie państw i rządów krajów UE. Większość decyzji dotyczących polityki zagranicznej i bezpieczeństwa podejmowana jest jednomyślnie – decyzję muszą popierać wszystkie kraje Unii. Zapewne i w tej kwestii czeka nas jeszcze wiele dyskusji i sporów odnośnie zasad głosowania i tego, czy aspekt międzyrządowy będzie się wzmacniał kosztem tego wspólnotowego (PE).
Niestety, niska frekwencja w wyborach europejskich nie tylko osłabia legitymizację samego parlamentu, ale też faworyzuje kandydatów o skrajnych, radykalnych poglądach. To duże wyzwanie, także dla organizacji obywatelskich: jak przekonywać Europejczyków, a w szczególności młodych do udziału w wyborach do PE.[ii]
Jak kształtować tożsamość europejską?
Jak bumerang przy tej okazji powraca dyskusja o niskiej wiedzy na temat kompetencji instytucji unijnych, sposobów podejmowania decyzji, rozkładu odpowiedzialności między Unią a państwami członkowskimi. Oczywiście takie suche fakty można włączać w treść podręczników do WOS, ale nam potrzeba czegoś więcej, a z podstawy programowej nie wynika, aby uczniowie i uczennice mieli w szkole kształtować także tożsamość i obywatelstwo europejskie – więcej na temat w manifeście Fundacji Schumana Dlaczego potrzebujemy edukacji europejskiej i jak powinna wyglądać.
Wokół bezpieczeństwa
Podobne kwestie, skoncentrowane wokół bezpieczeństwa, podnoszone są przez młodych. Tutaj w czołówce, obok bezpieczeństwa socjalnego, znajduje się także bezpieczeństwo klimatyczne, transformacja cyfrowa (w tym bezpieczeństwo w sieci) oraz regulacje dotyczące sztucznej inteligencji (AI)[iii]. To właśnie UE wymogła na państwach członkowskich tworzenie narodowych strategii cyberbezpieczeństwa. Unia przoduje nie tylko w kwestiach regulacji rynku cyfrowego, ale tworzy też ramy prawne dla wykorzystania AI i zabezpieczenia obywateli przed możliwymi nadużyciami w tej sferze.
Z drugiej strony widzimy, jak zdecydowanie więcej inwestują w badania i rozwój nowych technologii np. Chiny, jak wykorzystują wpływy ekonomiczne do budowania swojego wizerunku, czy bezkrytycznych postaw, co sprawia, że chińska propaganda i dezinformacja jest dla nas wciąż trudniejsza do analizowania niż rosyjska. W sferze cyfrowej rewolucji będziemy coraz bardziej wystawiani na działanie narzędzi mających wpływać także na nasze wybory polityczne.
Organizacje zajmujące się walką z dezinformacją, fact-checkingiem czy walką z mową nienawiści w sieci dobrze wiedzą, jak nierówna to walka – bez systemowego podejścia, finansowego wsparcia i współpracy na poziomie europejskim działalność tych organizacji i ich działaczy będzie nie tyle utrudniona, co coraz bardziej ryzykowna.
Odporność na populizm
W ostatnich badaniach zwraca uwagę fakt, że w elektoracie Prawa i Sprawiedliwości aż 51% badanych jest przekonanych, że Polska lepiej radziłaby sobie poza Unią Europejską[iv]. Do tego widzimy, jak radykalizuje się przekaz w obozie partii prawicowych, a przy okazji rozkręcania wyborczych emocji, po takie narracje sięgają także politycy innych partyjnych ugrupowań. Polityków i osoby publiczne z takich głosów trzeba rozliczać.
Gra na polaryzację czy populistyczne narracje są przecież atrakcyjne i efektywne politycznie, nawet jeśli tylko krótkoterminowo – nie znikną zbyt szybko z naszej europejskiej przestrzeni. Trzeba zatem budować odporność i tutaj znaczącą rolę odgrywają, jak i będą odgrywać organizacje społeczeństwa obywatelskiego.
Co więcej, nie unikniemy zapewne w najbliższej przyszłości także coraz śmielszych głosów o Polexit. Warto więc przyjrzeć się bliżej kwestii prawnego zabezpieczenia, więcej na ten temat w Umocnienie legitymacji demokratycznej członkostwa Polski w Unii Europejskiej – apel Konferencji Ambasadorów RP i Fundacji Schumana
Wartości europejskie
Mimo to, polskie społeczeństwo, na tle średniej europejskiej, wciąż wykazuje jedno z najwyższych wskaźników poparcia dla UE. Przed Polską jednak perspektywa stania się płatnikiem netto i chociaż największą korzyścią jest możliwość uczestnictwa w Jednolitym Rynku Europejskim, to jednak na naszą wyobraźnię działały i działają unijne fundusze i finansowe transfery[v]. To one najczęściej były też podstawą pro-europejskich kampanii. O wartościach unijnych mówiło się też rzadziej niż o gospodarce, a przecież nawet tym, którzy potrzebują konkretów można także wskazać, że u podstaw projektów realizowanych z funduszy leży każda wartość wymieniona w artykule drugim Traktatu o UE[vi].
CZYTAJ więcej o wartościach zapisanych w Karcie Praw Podstawowych >
Komunikowanie unijnych polityk
Zresztą kwestia komunikacji unijnych polityk to osobny temat, wart zapewne szerszej analizy. Na na przykładzie Europejskiego Zielonego Ładu widzimy, jak wiele błędów w tej materii popełniono. W Polsce wciąż mało korzystamy z takich narzędzi, jak np. panele obywatelskie (działania takie podejmowane są właśnie poprzez organizacje obywatelskie, ale nie zawsze znajdują zainteresowanie instytucji państwowych czy decydentów), a mogłyby one być sporym wzmocnieniem dla społecznego zrozumienia w takich obszarach, jak np. zielona transformacja czy migracje.
Koszty transformacji energetycznej czy unijny pakt migracyjny dotykają wrażliwych społecznie wątków. Bez odpowiedniej komunikacji, opartej także na krytycznej analizie, jak i bez szerszej, publicznej debaty wpadają one w sferę dezinformacji i naszych krajowych, politycznych rozgrywek.
Rozszerzenie UE
A przed nami też rozszerzenie UE o państwa Bałkanów Zachodnich i Ukrainę. Państwo, jak i polskie społeczeństwo musi także przygotowywać się na to rozszerzenie i udział w negocjacjach akcesyjnych, zaczynając od identyfikacji potencjalnych, niekoniecznie krytycznych, konfliktów w różnych obszarach przemysłu, gospodarki, czy kwestii społecznych – konsekwencje zaniechania widzieliśmy już w przypadku strajku rolników na granicy.
Więcej na ten temat w publikacji Fundacji Schumana i Konferencji Ambasadorów RP Ukraina w UE do 2030 roku. Czy to realne?
Wciąż spore zaufanie do Unii
Pomimo kryzysów, komunikacyjnych błędów, czy polaryzacyjnej narracji wciąż pokładamy spore zaufanie w Unii Europejskiej (53% wobec 47% ogółu Europejczyków)[vii].
To przecież unijne instytucje były w ostatnich latach instancją, do której zwracały się organizacje w kwestiach związanych z ochroną praworządności i praw obywatelskich w Polsce, w tym w kwestii praw kobiet. Znaczące jest, jak aktywiści, działacze społeczni i ich organizacje w Polsce potrafią coraz sprawniej włączać swoje postulaty w debatę na europejskim forum.
Od czasu akcesji zmieniły się nasze aspiracje, oczekiwania, ale także postrzeganie siebie jako członków wspólnoty. Dojrzewanie to przecież proces uczenia się, radzenia sobie z kryzysami, nabierania odporności i tworzenia zasobów. Dla wielu to może właśnie ten początkowy euroentuzjazm pozwala dzisiaj, w obliczu kolejnych wyzwań znajdować realistyczne rozwiązania.
Ewelina Górecka – dyrektorka Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana, członkini Zarządu. Od 18 lat związana zawodowo z sektorem pozarządowym. Wieloletnia koordynatorka regionalnych i międzynarodowych projektów z zakresu integracji europejskiej, edukacji obywatelskiej, działań rzeczniczych oraz wspierania krajowych i europejskich sieci organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Ekspertka ds. planowania i koordynacji działań w obszarze projektów międzynarodowych oraz współpracy z partnerami instytucjonalnymi, w tym instytucjami UE. Absolwentka psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, specjalizuje się w tematyce związanej z psychologią społeczną. Języki obce: angielski i francuski.
[i] https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/3272
[ii] Szczegółowo na ten temat rozmawialiśmy 14 maja podczas debaty w „Super Express”: DEBATA: MŁODZI POLACY PRZED WYBORAMI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO [NA ŻYWO] - YouTube
[iii] Instytut Badań Pollster na zlecenie „Super Express” (2024)
[iv] „Dojrzali i asertywni | Polki i Polacy o Unii Europejskiej”, Raport z badań, More in Common Polska, 2024
[v] „Gdzie naprawdę są konfitury? Najważniejsze gospodarcze korzyścią członkostwa Polski w Unii Europejskiej” , red. Witold .M. Orłowski, Wyd. UW, 2021
[vi] „KONKRETY W SŁUŻBIE WARTOŚCI Jak fundusze polityki spójności wzmacniają wartości unijne w Polsce”, Raport dla Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana (2021)
[vii] Standard Eurobarometr 100 - Jesień 2023
Ten artykuł ukazał się w cyklu „UE – Polska – organizacje”.
Źródło: inf. własna ngo.pl
Redakcja www.ngo.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy.
