Pod lupą: Postfilantropia? Jak pomagamy w XXI wieku. Kto i po co dobro czyni? Dane o filantropii
W okresie świątecznym i noworocznym dużo mówi się o radości dawania i dzielenia się z innymi. Dlaczego pomaganie jest tak ważne i pozytywnie wpływa na nasz dobrostan przez cały rok? Przedstawimy Wam garść danych o filantropii i jej mechanizmach na całym świecie. Skupimy się na globalnym ujęciu tematu, ale nie zabraknie też paru faktów o hojności Polek i Polaków.
POD LUPĄ to cykl portalu ngo.pl i Badań Klon/Jawor, w którym bierzemy na warsztat wybrane zagadnienie dotyczące życia organizacji społecznych. Zapraszamy na jego siódmą odsłonę: Postfilantropia? Jak pomagamy w XXI wieku.
Uniwersalność czynienia dobra
Gdy ktoś zapyta nas: „Czy zdajecie sobie sprawę z tego, że dawanie innym ludziom uszczęśliwia”, to powinniśmy odpowiedzieć potakująco. Tak przynajmniej twierdzą naukowcy z Harvard Business School, którzy przeprowadzili szereg badań dotyczących korzyści psychologicznych i fizjologicznych wynikających z dobroczynności. Podczas pomagania aktywują się ośrodki w mózgu i mechanizmy neuronalne, które odpowiadają za odczuwanie przyjemności, więc intuicyjnie i na bazie własnego doświadczenia powinniśmy czuć, że dawanie innym uszczęśliwia też nas samych.
Co więcej, pozytywny wpływ zachowań prospołecznych na zdrowie wykazały badania przeprowadzone na Uniwersytecie w Groningen. Naukowcy i naukowczynie wykorzystali dane z 34 krajów, aby zbadać zależność między częstotliwością i ilością dzielenia się dobrami (np. pieniędzmi, nieruchomościami, czasem czy różnymi formami pomocy) a długością życia poszczególnych osób. Okazało się, że międzypokoleniowa hojność przedłuża życie i jest tym bardziej powszechna im jest silniejsze poczucie wspólnoty oraz więzi społecznych w danym kraju.
Dlatego też filantropia rozumiana jako bezinteresowna pomoc materialna czy rzeczowa, której udzielają firmy, organizacje czy osoby indywidualne występuje na całym świecie. Także motywacje dla takiego zachowania wydają się w dużym stopniu uniwersalne, gdyż wynikają z konstrukcji naszego mózgu czy funkcjonowania w ramach przyjętych norm społecznych.
Wiadomo jednak, że konteksty kulturowe i społeczne wpływają na mechanizmy pomagania i ludzie na całym świecie w różnym stopniu i w różnej formie przejawiają zachowania filantropijne, co pokazują poniższe dane na ten temat.
Filantropia instytucjonalna ciągle młoda
Wszechstronną analizą globalnych praktyk i trendów filantropijnych jest raport The Global Philanthropy Report: Perspectives on the global Foundations, opracowany przez Hauser Institute for Civil Society z Harvard Kennedy School. Zebrano i zestawiono tam dane z 38 krajów i Hong Kongu, z których wynika, że jest w nich ponad 260 tysięcy instytucji filantropijnych. Dodatkowo, zorganizowana dobroczynność jest dosyć młoda i dynamicznie rozwija się z roku na rok. 72% ze zidentyfikowanych fundacji filantropijnych powstała w ciągu ostatnich 25 lat, a ponad 1/3 zajmuje się rozwojem inicjatyw dotyczących edukacji. Autorzy i autorki raportu podkreślają, że „edukacja jest często postrzegana jako klucz zarówno do indywidualnych możliwości czy osiągnięć, a także jako siła napędowa narodowego dobrobytu gospodarczego”.
Znaczna część fundacji jest skoncentrowana w dwóch regionach: 60% w Europie i 35% w Ameryce Północnej. Jednak tak duża reprezentacja organizacji z tych dwóch kontynentów może wynikać z dostępu do większej ilości danych na ich temat, więc warto analizować prezentowane wyniki pod tym kątem.
Co ważne, zdecydowana większość (prawie 90%) fundacji identyfikuje się jako organizacje niezależne, choć pod tym względem również występuje spore zróżnicowanie regionalne. Na przykład w Ameryce Południowej prawie co druga organizacja to fundacja korporacyjna, w Afryce są dosyć powszechne fundacje rodzinne (35 %), podczas gdy w Chinach czy niektórych krajach arabskich jest sporo fundacji opisywanych jako rządowe.
W Europie dane na temat dobroczynności zbierały głównie dwie duże organizacje: The European Foundation Centre (EFC) oraz Donors and Foundations Network in Europe (Dafne), które parę miesięcy temu połączył się w Philanthropy Europe Association (Philea). Z ich szacunków wynika, że w Europie jest 147 tysięcy instytucji, które zajmują się filantropią. Zarządzają one aktywami i darowiznami o wartości 511 miliardów euro i rozdają mniejszym podmiotom czy jednostkom około 60 miliardów euro rocznie.
Członkowie i członkinie Philei podkreślają jednak, że ze względu na zróżnicowany kontekst podatkowy, prawny czy społeczny w krajach Unii Europejskiej trudno jest zbierać dane na temat całego sektora pomocowego. Przede wszystkim zajmują się tym stowarzyszenia darczyńców na poziomie krajowym, a organizacje takie jak Philea podpowiadają sprawdzające się w tym zakresie rozwiązania dla organizacji, firm czy administracji państwowej, m.in. w publikacji Comparative Highlights of Foundation Laws.
Światowy ranking dobroczynności
Jeśli zaś chodzi o filantropię indywidualną, czyli przekazywanie prywatnych środków czy zasobów na potrzebujących, to najbardziej aktualnych informacji dostarcza co roku World Giving Index (WGI) autorstwa CAF (Charities Aid Foundation). WGI raportuje o trzech wymiarach dobroczynności, są to: pomaganie potrzebującym, których się osobiście nie zna; przekazywanie pieniędzy na cele charytatywne oraz wolontariat na rzecz organizacji.
Wyniki badań prowadzonych przez Charities Aid Foundation w 2020 rokuwykazują, że ponad połowa ludzi na świecie (55%) pomogła komuś, kogo nie znała.
Więcej osób niż w poprzednich latach, czyli ponad trzy osoby na dziesięć dorosłych, przekazało też pieniądze na cele charytatywne.
Pierwsze miejsce na świecie pod względem hojności finansowej zajmuje Indonezja, co w dużej mierze jest napędzane względami religijnymi oraz kulturowymi. Drugie miejsce zajmuje Birma (badanie było wykonywane przed zamachem stanu), a czwarte Tajlandia. Większość mieszkańców i mieszkanek tych dwóch krajów (Birmy i Tajlandii) praktykuje szkołę buddyjską w tradycji Therawada, w której bardzo istotne jest dzielenie się pieniędzmi z innymi.
Oprócz tego w czołówce krajów, gdzie najwięcej ludzi przekazuje darowizny są: Australia (trzecie miejsce), Wielka Brytania, Kosovo, Islandia i Holandia. Zaraz zaś przyjrzymy się, jak na tle innych krajów wypada Polska.
Wykres 1: 10 najbardziej hojnych krajów na świecie w 2020 roku. Grafika prezentuje ranking krajów uwzględniający wszystkie trzy wymiary dobroczynności: pomaganie potrzebującym, których się osobiście nie zna; przekazywanie pieniędzy na cele charytatywne oraz wolontariat na rzecz organizacji. Źródło: World Giving Index 2021, CAF.
Filantropia po polsku
Z niedawno opublikowanego raportu Dobroczynność. Zdaniem Polek i Polaków, co zachęca, a co jest barierą?wynika, że aż 76% Polek i Polaków angażowało się w pomoc i działania dobroczynne podczas pandemii (pytano o taką aktywność między czerwcem 2020 a 2021 roku).
Jest to bardzo budujący wynik, który pokazuje dużą mobilizację osób w naszym kraju do pomagania podczas trudnej i niestabilnej sytuacji.
W badaniu pytano o różne formy działalności filantropijnej m.in. wsparcie finansowe, przekazywanie darów rzeczowych, nieodpłatną pracę. Co ciekawe, rozdzielono te aktywności na pomoc za pośrednictwem organizacji społecznych lub taką mniej formalną i oddolną, gdzie druga również cieszyła się powodzeniem (między 9 a 32% odpowiedzi, w zależności od formy). Dominowało jednak wsparcie finansowe organizacji społecznych (53%), a także przekazywanie przy ich pomocy darów rzeczowych (37%).
Warto dodać, że 40% respondentów i respondentek łączyło różne formy dobroczynności, a jedynie 1/4 badanych zadeklarowała poprzestanie tylko na wsparciu finansowym.
Jeśli chodzi o wielkość przekazywanych kwot to większość osób (56%) pomagających finansowo przekazała na cele dobroczynne więcej niż 100 zł przez rok. Można też zauważyć, że kobiety częściej przeznaczały na cele dobroczynne większe kwoty niż mężczyźni.
Wykres 2: Odsetek Polek i Polaków deklarujących poszczególne aktywności w 2020 roku. Żródło: Aktywności i doświadczenia Polaków w 2020 roku, CBOS.
Trochę inny obraz polskiej dobroczynności wyłania się z badania CBOS Aktywności i doświadczenia Polaków w 2020 roku. Ze względu na to, że jest ono przeprowadzane corocznie, to daje możliwość obserwowania zmian w deklaracjach zachowań filantropijnych Polek i Polaków. Widać wyraźne spadki w stosunku do 2019 roku, gdyż liczba osób, które przekazały pieniądze na cele dobroczynne zmalała o 14 punktów procentowych (z 73% do 59%). Mniej osób pracowało też w charakterze wolontariusza/wolontariuszki, przeznaczyło swoją pracę czy usługi na cele dobroczynne i udzieliło potrzebującym wsparcia materialnego np. w postaci przekazania ubrań, książek.
Natomiast w wspomnianym już wcześniej raporcie World Giving Index 2021 (WGI) Polska zajęła 37 miejsce na 114 uwzględnionych w publikacji krajów. Pozycja poszczególnych krajów w WGI zależy od odpowiedzi respondentów na trzy pytania – czy w ciągu ostatniego miesiąca pomogli nieznajomej osobie, czy przekazali pieniądze na cele charytatywne, a także czy poświęcili swój czas na dobrowolną pracę na rzecz organizacji.
Jeśli chodzi o wsparcie finansowe celów charytatywnych, to według raportu WGI 36% osób w Polsce takiego wsparcia udziela. Można więc zaobserwować duże różnice w odsetkach pomagających finansowo pomiędzy badaniami CBOS (59%), zeszłorocznego raportu o dobroczynności (53%) oraz sondażu WGI (36%). W dużej mierze wynikają one z przyjętych definicji czy form dobroczynności, a także z różnic w metodologiach poszczególnych badań.
Wyzwania w hojności
Ciekawe spostrzeżenia dotyczące filantropii na świecie prezentuje Paul Vallely w swojej książce „Philanthropy: From Aristotle to Zuckerberg” (jej fragmenty przetłumaczone na język polski można przeczytać w Magazynie Pismo). Brytyjski pisarz zadaje ważne pytanie: „Na świecie jest dziś więcej filantropów niż kiedykolwiek wcześniej. Każdego roku przeznaczają dziesiątki miliardów dolarów na rozmaite szczytne cele. Dlaczego zatem nierówności ciągle rosną?”.
Próbując na nie odpowiedzieć, warto pomyśleć o własnych wyborach filantropijnych i może postarać się podejmować je w 2022 roku bardziej regularnie i świadomie?
My zaś podejmiemy refleksję na poziomie sektorowym i w kolejnych tekstach cyklu „Pod lupą ngo.pl” zastanowimy się nad przyszłością filantropii w Polsce z uwzględnieniem ważnego kontekstu dla dobroczynności: kondycji polskiego społeczeństwa. Zastanowimy się, jak stan więzi społecznych, a także postępująca polaryzacja wpływają na zachowania filantropijne Polek i Polaków oraz na organizacje społeczne.
Poznaj wcześniejsze odsłony cyklu „Pod lupą”
Źródło: informacja własna fakty.ngo.pl
