Publicystyka - ngo.pl

Mam za sobą niemal 18 lat orzekania jako sędzia Rzeczypospolitej Polskiej. Zajmowałem się tym od lipca 2001 roku do 3 czerwca 2019 roku. Od 4 czerwca 2019 roku jestem członkiem zarządu Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRIS, prawniczego think-tanku. Zupełnie niedawno, rozpocząłem więc nowe życie w trzecim sektorze.

Jako sędzia (i przez cztery lata prezes sądu) chciałem przeprowadzić zmiany w wymiarze sprawiedliwości. Uczynić go bardziej zrozumiałym dla obywatela, dobrze się komunikującym i sprawniejszym. Czułem się bakterią, która może wywołać odpowiedni ferment, skłonić do dyskusji czy refleksji. Kiedy przekonałem się, że moc bakterii nie jest wystarczająca, że sprowadza się do bicia głową w mur, postanowiłem oddziaływać na wymiar sprawiedliwości z zewnątrz.

Jako sędzia musiałem być z istoty rzeczy i na podstawie przepisów apolityczny, neutralny i bezstronny. W treści przepisów wyglądało to dość jasno: „Sędziowie nie mogą być członkami partii politycznej ani należeć do związków zawodowych ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.” Tako rzecze Konstytucja RP w artykule 178 ustępie 3. 

Czy wszystko jest jasne? Bynajmniej. Od kilku lat trwa debata, co wolno a czego nie wolno sędziemu w sferze publicznej. Odwołam się znów do własnego doświadczenia. Jesienią 2018 roku wystartowałem w wyborach samorządowych. Przebywałem na urlopie bezpłatnym. Ubiegałem się o prezydenturę moich rodzinnych Katowic z niezależnym i apolitycznym komitetem wyborczym. Mimo to, rzecznicy dyscyplinarni zainteresowali się moją nietypową aktywnością. Czy przestałem być niezawisły? Czy podjąłem się działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów? Tego się nie dowiem, złożyłem urząd sędziego w 2019 roku. Postępowania dyscyplinarnego, o ile mi wiadomo, nie wszczęto.

Od czerwca 2020 roku z deszczu rozmyślań o tym, co wypada sędziemu, wpadłem pod rynnę NGOsowskich rozterek. Moim pracodawcą jest prawniczy think-tank, członek założyciel Komitetu Obrony Sprawiedliwości, współpracujący z sędziowskimi stowarzyszeniami i działający na pozarządowej scenie od ponad dekady. Organizacja mająca w swoim DNA aktywność na rzecz lepszego prawa dla obywateli. 

Naszą misją jest przede wszystkim działanie na rzecz dobrego prawa, edukacja prawna, zabieranie głosu w debacie publicznej z głosem doradczym, publikowanie raportów oraz rzecznictwo. Tak się złożyło, że obszarem naszych zainteresowań jest przede wszystkim wymiar sprawiedliwości i dostęp do prawa. Nie jesteśmy jedyną taką organizacją. Blisko nam do organizacji strażniczych i tych broniących praw człowieka.  

W polskim wymiarze sprawiedliwości od kilku lat dzieje się bardzo wiele. Z mojej perspektywy, dzieje się też wiele złego.

W swoim tekście Rafał Dymek porównuje organizacje do mediów, które nie są „zupełnie neutralne światopoglądowo – sprzyjają zazwyczaj mniej lub bardziej określonym wartościom” konkludując jednocześnie, że „organizacje społeczne z pewnością powinny być zaangażowane, często nie mogą być neutralne”. 

Dodam, znów opierając się na swoim doświadczeniu, że organizacje powinny przede wszystkim cieszyć się swoją niezależnością, a swoje zaangażowanie opierać głównie o wartości, którym służą. W momencie, w którym organizacja widzi jak władze takim wartościom zaprzeczają czy się sprzeniewierzają, milczeć już nie może. 

W jednym z naszych opracowań dotyczących roli prawniczych think-tanków w debacie publicznej sformułowaliśmy następującą rekomendację:

Naszą zasadą jest właśnie niezależność. Nie jesteśmy rzecznikiem niczyich interesów. Mówimy i piszemy tylko, co uważamy za słuszne, niezależnie z kim współpracujemy lub kto nas wspiera. Tego rodzaju „rachunek sumienia” i opracowanie jasnych zasad działania warto moim zdaniem polecić każdej organizacji społecznej.   

„Neutralność organizacji społecznych jest możliwa tylko w idealnym świecie” napisał Edwin Bendyk i z tą tezą się zgadzam. Zakończę parafrazując to zdanie: „rolą organizacji społecznych jest działać tak, aby do tego idealnego świata dążyć”.

Jarosław Gwizdak – członek zarządu fundacji Instytut Prawa i Społeczeństwa INPRIS w Warszawie, prawniczego think-tanku. Prawnik, zwolennik sprawnych instytucji publicznych i ADR (alternatywnego sposobu rozwiązywania sporów). Felietonista „Rzeczpospolitej". Pierwszy w Polsce laureat nagrody „Obywatelski Sędzia Roku 2015” przyznanej przez Fundację CourtWatch Polska. Od 2003 r. sędzia Sądu Rejonowego w Katowicach; w latach 2013–2017 pełnił funkcję prezesa tego Sądu. W czerwcu 2019 r. złożył urząd sędziego RP. Od tamtej pory jest działaczem trzeciego sektora, gdzie pracuje nad poprawą funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce.

Debata „Organizacje społeczne. Neutralne czy zaangażowane?” jest częścią cyklu portalu ngo.pl i Badań Klon/Jawor POD LUPĄ, w którym bierzemy na warsztat wybrane zagadnienie dotyczące życia organizacji społecznych i przyglądamy mu się z różnych stron.