Publicystyka - ngo.pl

W Polsce aktywnie działa 70 tysięcy organizacji pozarządowych. W rejestrze REGON znajdziemy dużo więcej stowarzyszeń i fundacji, bo 138 tysięcy (nie wliczając Ochotniczych Straży Pożarnych). Jednak nie wszystkie zarejestrowane organizacje faktycznie prowadzą działalność – według danych GUS działa około 50 procent tych, które widnieją w rejestrze. Przebadaliśmy reprezentatywną próbę stowarzyszeń i fundacji. Dzięki temu wiemy, jaka jest sytuacja organizacji pozarządowych w Polsce i jakie są kluczowe problemy, z jakimi mierzą się organizacje.

Pobierz raport „Kondycja organizacji pozarządowych 2021 – najważniejsze fakty” >>

Zacznijmy od podstawowego pytania – czym zajmują się organizacje pozarządowe? Na to pytanie możemy odpowiedzieć, odnosząc się do tematów, czyli branż, jakimi organizacje się zajmują oraz przyglądając się sposobom ich pracy. Zacznijmy od branż.

Na początku należy zrobić zastrzeżenie, że większość organizacji nie zajmuje się tylko jedną dziedziną, jedna organizacja wskazuje średnio 2,7 obszarów jako tych, w których podejmują jakąś aktywność. Takie łączenie w swoich działaniach kilku obszarów tematycznych jest charakterystyczne dla organizacji pozarządowych i wynika zapewne zarówno ze względów misyjnych, jak i pragmatycznych.

Proporcje między organizacjami zajmującymi się poszczególnymi tematami od lat nie ulegają istotnym zmianom. Najwięcej organizacji, bo ponad połowa (54%), działa w obszarze sportu, turystyki, rekreacji i hobby, np. prowadząc zajęcia sportowe, organizując imprezy rekreacyjne. Tak funkcjonuje wiele przyszkolnych klubów sportowych i lokalnych stowarzyszeń. Ale też wiele organizacji prowadzi działania sportowe dodatkowo, obok innych działań, które są ich priorytetem, np. działań z obszaru ochrony zdrowia.

Ponad połowa organizacji (51%) zajmuje się edukacją – na różnym poziomie: przedszkolnym, szkolnym, ale też zajmując się szkolnictwem wyższym, edukacją dorosłych czy prowadząc zajęcia pozalekcyjne, wychowawcze. W porównaniu do 2018 roku przybyło organizacji, które zajmują się edukacją. Być może jest to spowodowane pandemią, kiedy to wiele organizacji, które do tej pory nie specjalizowały się w tym temacie, zaczęło wspierać edukację zdalną.

Co trzecia organizacja (34%) podejmuje działania z obszaru kultury i sztuki, a co piąta (19%) zajmuje się ochroną zdrowia. Mieści się tu zarówno profilaktyka, edukacja zdrowotna, jak i prowadzenie leczenia, dystrybucja leków i sprzętu medycznego. Co ciekawe, mimo pandemii, nie obserwujemy wzrostu aktywności organizacji w branży zdrowotnej.

Warto zwrócić uwagę jeszcze na kilka zmian. Między 2018 a 2021 rokiem przybyło organizacji, które prowadzą działania w obszarze ekologii i środowiska, np. zajmują się edukacją dotyczącą zrównoważonego rozwoju, działaniami na rzecz zwiększania świadomości zagrożenia związanego z kryzysem klimatycznym.

Nieznacznie, ale też zwiększył się odsetek organizacji działających w obszarze podtrzymywania i upowszechniania tożsamości narodowej. I choć mieszczą się tu zarówno działania na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego, jak i pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, to ta druga kategoria (pielęgnowanie polskości) zdecydowanie przeważa w grupie organizacji działających w tej branży.

Podobny wzrost, jak ten zanotowany w obszarze „podtrzymywanie tożsamości narodowej”, obserwujemy też w branżach „działalność międzynarodowa” oraz „religia”.

Wszystkie branże, w których działają organizacje, oraz zmianę w odniesieniu do aktywności organizacji w poszczególnych branżach na przestrzeni ostatnich trzech lat prezentuje poniższa tabela.

Organizacje pozarządowe działają wielobranżowo. Gdyby jednak zapytać o podstawowy obszar, w którym działa organizacja, wyniki przedstawiają się tak, jak w tabeli poniżej. W odniesieniu do głównego pola działań organizacji obserwujemy raczej niewielkie zmiany w ciągu ostatnich kilku lat.

35% organizacji określa, że ich główną branżą jest „sport, turystyka, rekreacja, hobby”, 15% specjalizuje się w kulturze i sztuce, a 14% w edukacji i wychowaniu.

Poniższe zestawienie przedstawia kilka największych obszarów działania organizacji, pozostałe mają wskazania na poziomie 2% lub mniej.

Niezależnie od obszaru, czyli branży, w jakiej działa organizacja, może ona realizować swoje cele na różne sposoby, w różnych formach. Najpopularniejszą formą działania organizacji jest organizowanie wydarzeń: np. koncertów, festynów, zawodów itp., robi to 71% organizacji (o 4 punkty procentowe więcej niż w 2018 roku). Ten wzrost może zastanawiać w kontekście obostrzeń związanych z pandemią utrudniających organizację wydarzeń „na żywo”. Z drugiej strony dzięki pandemii rozpowszechniły się różnego rodzaju wydarzenia online i być może to właśnie jest przyczyną większej popularności takiej formy działania organizacji.

Dwie na trzy organizacje (66%) bezpośrednio świadczy usługi członkom, podopiecznym lub klientom organizacji, a połowa organizacji (48%) prowadzi działalność informacyjną.

Kolejne formy działań stowarzyszeń i fundacji to animowanie współpracy między organizacjami, instytucjami w Polsce, np. inicjowanie wspólnych akcji, spotkań (37%), organizowanie debat, seminariów i konferencji (35%), mobilizowanie i edukowanie opinii publicznej dla poparcia działań organizacji, prowadzenie kampanii społecznych (34%) oraz finansowe lub rzeczowe wspieranie osób indywidualnych (29%).

Około co czwarta organizacja deklaruje, że reprezentuje i prowadzi rzecznictwo interesów swoich członków, podopiecznych lub uczestniczy w debatach z administracją publiczną i samorządem, np. poprzez udział w konsultacjach społecznych, kampaniach, protestach. Te dwie formy działań zanotowały spadek o 7 punktów procentowych w porównaniu do 2018 roku, kiedy około co trzecia prowadziła tego rodzaju aktywności.

Z kolei co ósma organizacja prowadzi rzecznictwo, działania lobbingowe, wpływa na zmiany o charakterze systemowym, np. pracuje na rzecz zmiany prawa. Ten rodzaj działań również zanotował spadek, choć mniejszy, bo dwupunktowy.

Można się zastanawiać, na ile zmiana sposobów działań organizacji pozarządowych jest świadoma i celowa. Z danych wynika, że jedynymi formami działań, które zanotowały wzrost w ciągu ostatnich trzech lat z listy 17 różnych form są tylko te trzy: organizowanie wydarzeń, bezpośrednie świadczenie usługi odbiorcom oraz organizowanie wzajemnej pomocy/wsparcia członków organizacji.

Organizacje częściej skupiają się zatem na bezpośrednim działaniu dla członkiń i członków czy odbiorczyń i odbiorców swoich działań. Wycofują się z kolei z działań o charakterze rzeczniczym, rzadziej wchodzą w dyskusję z samorządami czy administracją publiczną lub podejmują działania na rzecz systemowych zmian.

Trudno określić, na ile ta zmiana jest trwała. Być może jest związana z bieżącą sytuacją społeczno-polityczną, a także stałym zmniejszaniem się możliwości dialogu między organizacjami a władzą czy dostępności procesów decyzyjnych. W konsekwencji organizacje skupiają się na swoim najbliższym otoczeniu, działaniu bezpośrednim z odbiorcami i świadomie rezygnują z działań systemowych, nie widząc obecnie możliwości ich wprowadzenia.

„Kondycja organizacji pozarządowych” to projekt badawczy, który Stowarzyszenie Klon/Jawor prowadzi cyklicznie od 2002 roku i jest największym, niezależnym badaniem stowarzyszeń i fundacji w Polsce.

Badanie „Kondycja organizacji pozarządowych 2021” zostało przeprowadzone na ogólnopolskiej, losowej próbie 1200 stowarzyszeń i fundacji w terminie październik 2021-styczeń 2022.

Wejdź na stronę https://kondycja.ngo.pl i pobierz raport z wynikami badania „Kondycja organizacji pozarządowych 2021 – najważniejsze fakty”.

Badanie „Kondycja organizacji pozarządowych 2021” zostało sfinansowane ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, Fundacji im. Stefana Batorego oraz Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020.