Publicystyka - ngo.pl

W ostatnich latach na uczelniach stawia się przede wszystkim na naukę, od której zależy również poziom finansowania. Jednak coraz wyraźniej widać, że przyrost publikacji nie jest tożsamy z przyrostem wiedzy. Co powoduje taką sytuację?

Nigdy wcześniej nie prowadzono w tym samym czasie tak dużo badań, nie powstawało tak wiele artykułów naukowych, publikowanych w tak licznych czasopismach. Dla przykładu, jeszcze w latach 70. XX wieku publikowano mniej niż milion publikacji rocznie, podczas gdy pod koniec drugiej dekady XXI wieku ich liczba sięgnęła prawie 8 milionów rocznie (Fire i Guestrin, 2019).*

Tworzenie nowej wiedzy jest trudne i nigdy nie było proste. Dziś jednak, odnalezienie się w zalewie publikacji i doniesień naukowych wydaje się szczególnym wyzwaniem. I tu mamy paradoks, bo jednocześnie pojawiają się niesamowite możliwości, które otworzyła przed nami technologia, sztuczna inteligencja, big data. Spójrzmy choćby na astrofizykę i bogate informacje o wszechświecie uzyskane dzięki teleskopowi Webba. Wchodzimy na nowy poziom wnioskowania i mamy szansę zrozumieć świat lepiej. To nie nauka jako taka ma więc problem, tylko osobom pracującym na uczelni trudno jest odnaleźć się w niejednoznacznym świecie publikowania.

Akademicy nauczyli się postrzegać naukę przez pryzmat przede wszystkim własnej kariery i awansu naukowego. Ważne jest by napisać określoną liczbę publikacji o określonej liczbie punktów, by sprostać ocenie pracowniczej, zdobyć grant badawczy, kolejny stopień czy tytuł a nawet otrzymać nagrodę. Założenie jest następujące: by coś uzyskać musimy coś napisać ibyć lepsi, niż nasi koledzy i koleżanki. Formularze dedykowane naukowcom w dużej mierze sprowadzają się do opisu własnych osiągnięć i sukcesów, a w przypadku prac zbiorowych precyzyjnego określenia własnego wkładu. A w nauce nie o to chodzi. Chodzi o przyrost wiedzy, zaproponowanie społeczeństwu nowych rozwiązań, a nie sukces pojedynczego badacza. Rozmowy o nauce nie sprowadzajmy więc do wskaźników bibliometrycznych, ale dyskutujmy nad treścią i wartością dokonań naukowych i ich społecznym znaczeniem. Dość buńczuczne i egoistyczne wydaje się patrzenie na naukę przez pryzmat jednostki. Za przełomowe dla nauki odkrycia często odpowiadają dziś duże zespoły osób pracujących w różnym tempie i przy różnych zadaniach, najczęściej przez wiele lat. Zaszczyty naukowe nie powinny być w akademii traktowane jako cel sam w sobie, ale zdarzać się „przy okazji”.

Tymczasem rzeczywistość jest inna. Wyznacznikiem nauki stają się same publikacje, a nie praca przy nich i ich wkład w postęp i przyrost wiedzy.

Dodatkowo pojawiają się kontrowersyjne etycznie czasopisma (które czasami trudno od razu jako takie sklasyfikować) i idące za tym nieetyczne zachowania badaczy, którzy działają pod presją publikowania.

Odpowiedź na opisane zjawisko jest prosta: publikujmy mniej, ale odpowiedzialniej, poświęćmy więcej czasu jednej publikacji, planujmy długofalowo, twórzmy duże i trwałe międzynarodowe konsorcja badawcze. Zmniejszenie liczby publikacji pozwoli na bardziej racjonalny przebieg procesu recenzji, ograniczy lub nawet wyeliminuje z rynku wydawniczego drapieżne czasopisma, a także pomoże ograniczyć napięcie i frustrację wielu pracowników. W rezultacie przyrost wiedzy będzie lepiej definiowalny i widoczny. Przestańmy też rozpatrywać naukę przede wszystkim przez pryzmat sukcesu karier naukowych pojedynczych osób, a skupmy się na ocenie przyrostu wiedzy i pracy zespołów. Potrzebna do tego jest popularyzacja idei nauki jako dobra wspólnego, czyli zasobu potrzebnego dla społeczeństwa i jego rozwoju. Bo akademia to nie „ja”, ale „my”, a nauka to nowa wiedza i postęp a nie masowe publikacje dla samych publikacji.

Tekst ten odzwierciedla wyłącznie moje przemyślenia, które nie muszą być stanowiskiem instytucji, z którymi jestem związana.

*Fire, M., & Guestrin, C. (2019). Over-optimization of academic publishing metrics: observing Goodhart’s Law in action. GigaScience, 8(6), giz053.

Agnieszka Kurczewska – specjalizuje się w tematyce przedsiębiorczości i edukacji z zakresu przedsiębiorczości. Pracuje na stanowisku profesora uczelni na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Na Uniwersytecie Łódzkim pełni funkcję prorektora ds. współpracy z otoczeniem. Jest również prezydentką-elektką European Council for Small Business and Entrepreneurship (ECSB).