Publicystyka - ngo.pl

Trzy miesiące na lokalny projekt społeczny? Tak właśnie wygląda nowy program rządowy „Moc Małych Społeczności”. I choć jego cel – wsparcie małych organizacji – zasługuje na uznanie, mechanizm realizacji budzi pewne wątpliwości.

Od lat zmagamy się z problemem „cezury budżetowej” – obowiązku kończenia projektów w tym samym roku, w którym przyznano dotację. Dotyczy to nie tylko gmin, ale też ministerstw i niektórych programów Narodowego Instytutu Wolności. Takie podejście pozornie porządkuje system, ale w praktyce paraliżuje wiele organizacji pozarządowych. Brakuje stabilności, czasu na planowanie działań, a często także środków własnych, by wyprzedzić harmonogram. Zdarza się, że dotacja zamiast rozwoju przynosi stres.

Program „Aktywni+”, realizowany przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, dobrze ilustruje ten problem. W 2024 roku wnioski składano od 13 maja do 3 czerwca. Wyniki miały pojawić się do 28 czerwca, ale ogłoszono je dopiero 31 lipca. Organizacja, którą kieruję, znalazła się wśród beneficjentów – mimo sprawnej komunikacji, umowę podpisaliśmy dopiero 15 października, a środki otrzymaliśmy 23 października.

Na realizację całego projektu zostały więc dwa miesiące. Już w sierpniu rozpoczęliśmy pierwsze działania na własne ryzyko, mając ku temu zaplecze organizacyjne i finansowe. Jednak wiele organizacji takiej możliwości nie ma. Projekty teoretycznie mogły ruszyć od 1 maja, ale bez decyzji o dofinansowaniu, bez umowy i pieniędzy –  trudno mówić o odpowiedzialnym planowaniu.

Edycja 2025 dawała nadzieję na poprawę: konkurs ogłoszono już 31 grudnia, a termin składania ofert ustalono na koniec stycznia. Wyniki miały zostać opublikowane 1 marca, jednak termin przesuwano kilkukrotnie – na 31 marca, później na kwiecień, a ostatecznie na koniec maja. Organizacje zamiast oczekiwanych 7–8 miesięcy na działania, znów dostaną znacznie mniej czasu.

Program „Moc Małych Społeczności” od początku przyciągnął uwagę – zarówno budżetem (70 mln zł), jak i grupą docelową. To pierwszy w historii NIW program skierowany bezpośrednio do lokalnych stowarzyszeń i fundacji z najmniejszych miejscowości. Organizacje o niewielkim dorobku, często działające wolontariacko, rzadko miały szansę na takie wsparcie. Pomysł jest więc niezwykle potrzebny.

Tym bardziej niepokoi, że czas realizacji projektów to zaledwie trzy miesiące – od 1 września do 30 listopada. Nawet dla doświadczonych organizacji to napięty harmonogram, a przecież program skierowano do mniej przygotowanych podmiotów, o minimalnym potencjale organizacyjnym i finansowym. W ich przypadku rozpoczęcie działań „na własne ryzyko” jest nierealne.

Warto docenić szeroki proces konsultacji – odbywały się spotkania lokalne, środowisko miało wpływ na niektóre zapisy. Dzięki temu do udziału dopuszczono również młodsze organizacje. Trudno jednak zrozumieć, dlaczego – mimo tak intensywnego dialogu – nie zdecydowano się choćby na wydłużenie realizacji do końca roku.

Choć program zapowiedziano jako jednorazową inicjatywę, liczymy, że będzie początkiem wieloletniego wsparcia lokalnych organizacji. Tylko wtedy możliwe będą trwałe rezultaty, a nie krótkotrwałe efekty akcyjne.

Organizacje pozarządowe w Polsce nie oczekują specjalnego traktowania – oczekują równego partnerstwa i uczciwych warunków działania. Czas to jeden z kluczowych zasobów w projektach społecznych – obok pieniędzy, ludzi i zaufania. Jeśli go brakuje na start, na planowanie, na refleksję – najlepszy pomysł staje się zadaniem do „odhaczenia”. W takich warunkach trudno o trwałe rezultaty i rozwój instytucjonalny.

Dobrze, że NIW realizuje część programów wieloletnich – jak PROO czy NOWEFIO. To sygnał, że można tworzyć mechanizmy wspierające stabilność sektora obywatelskiego. Skoro wiemy, że takie podejście działa – powinno przenikać także do nowych inicjatyw.

Pozostaje mieć nadzieję, że Kancelaria Premiera i NIW dostrzegą wartość czasu jako zasobu publicznego. Że przyszłe edycje „Aktywnych+” czy „Mocy Małych Społeczności” nie będą zmuszały organizacji do działania w pośpiechu i ryzykowania „na kredyt”. Siłę społeczeństwa obywatelskiego buduje się przecież długofalowo, krok po kroku – i w stabilnych warunkach.

Michał Pietrzok – wiceprezydent Fundacji Europejski Instytut Outsourcingu