Publicystyka - ngo.pl

Zamówienia publiczne to odpłatne umowy zawierane między zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane finansowane ze środków publicznych. Zamówień udzielają przede wszystkim instytucje publiczne, w Polsce zamawiającym są najczęściej jednostki samorządu terytorialnego.

Zamówienia publiczne są podstawowym sposobem zlecania realizacji zadań publicznych podmiotom spoza sektora finansów publicznych: osobom fizycznym, firmom, a także organizacjom pozarządowym i innym podmiotom ekonomii społecznej. 

Polskie organizacje pozarządowe, z różnych powodów, wciąż rzadko ubiegają się o zamówienia publiczne, korzystają głównie z innych sposób zlecania zadań określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego. Zamówienia publiczne mogą być istotnym sposobem realizacji zadań publicznych przez podmioty ekonomii społecznej prowadzące odpłatną działalność pożytku publicznego lub działalność gospodarczą, tym bardziej, że pod wieloma względami są prostsze, szybsze i bardziej elastyczne w realizacji niż zadania zlecane w ramach pożytku publicznego. W zamówieniach publicznych można również stosować klauzule społeczne, w tym takie, które ułatwiają dostęp do realizacji zamówień podmiotom ekonomii społecznej.

Udzielanie zamówień publicznych regulują przede wszystkim dyrektywy unijne, do których musi się stosować także Polska. Dyrektywy dotyczą udzielania zamówień, których wartość jest równa lub większa tak zwanym progom unijnym określanym co dwa lata przez Komisję Europejską. Progów jest kilka, w zależności od przedmiotów zamówień, najniższy z nich to obecnie 143 tysiące euro (ok. 663 tys. zł). Udzielanie zamówień o wartości progów unijnych reguluje prawo kraju członkowskiego. W Polsce jest to Prawo zamówień publicznych, które uwzględnia dużą część wymagań określonych w dyrektywach unijnych. Obowiązuje ono przy udzielaniu zamówień o wartości co najmniej 130 tys. zł. Zamówienia poniżej tej wartości udzielane są najczęściej w oparciu o wewnętrzne regulaminy instytucji publicznych.

W stanowisku zaproponowane zostały zmiany, które umożliwią:

• upowszechnianie wykorzystania aspektów społecznych i środowiskowych przy udzielaniu zamówień publicznych, co przełożyłoby się na zwiększeni korzyści dla społeczeństwa i dla środowiska,
• zwiększenie udziału lokalnych wykonawców oraz udziału podmiotów ekonomii społecznej w realizacji zamówień publicznych.

Z wprowadzenia tych zmian będą mogły korzystać wszystkie kraje członkowskie, w szczególności Polska, w której stosowanie dyrektywy rozciągnięto na wszystkie zamówienia o wartości co najmniej 130 tys. zł.

Postulowane zmiany to:

• zastąpienie kryterium ceny przy wyborze wykonawców zamówień publicznych kryterium efektywności, uwzględniającym stosunek ceny do korzyści osiąganych z realizacji zamówienia, w tym korzyści społecznych i środowiskowych,
• możliwość stosowanie przy wyborze wykonawcy preferencji dla podmiotów ekonomii społecznej,
• możliwość preferowania przez samorządy terytorialne wykonawców mających siedzibę na ich terenie,
• uwzględnienie w dyrektywie, na wzór klauzul społecznych, zielonych klauzul, czyli konkretnych rozwiązań pozwalających osiągać korzyści dla środowiska naturalnego,
• wprowadzenie obowiązku analizy zastosowania przy udzieleniu każdego zamówienia klauzul społecznych i środowiskowych,
• adresowanie dotychczasowej możliwości zastrzeżenia zamówienia do podmiotów ekonomii społecznej,
• wprowadzenie systemu potwierdzania przez Komisję Europejską zgodności etykiet społecznych z wymaganiami określonymi w dyrektywie, co ułatwi instytucjom publicznym ich wykorzystanie w udzielanych zamówieniach.

Przyjęcie projektu zmian w dyrektywach przez Komisję Europejską planowane jest w trzecim kwartale 2025 roku, a następnie projekt muszą przyjąć Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej.

Tomasz Schimanek
Ekspert ds. społecznych zamówień publicznych

Stanowisko Stałej Konferencji Ekonomii Społecznej (Polska) i Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych (Polska) w związku z planowanymi zmianami w dyrektywach unijnych dotyczących zamówień publicznych 

Dotyczy: Dyrektywy 2014/24/UE w sprawie zamówień publicznych, uchylającej dyrektywę 2004/18/WE, zwanej dalej Dyrektywą.

Postulujemy uwzględnienie w Dyrektywie następujących zmian:

1. Odejście od ceny jako jedynego kryterium oceny ofert, Dyrektywa nadal dopuszcza taką możliwość. Naszym zdaniem kryterium ceny należy zastąpić kryterium efektywności, czyli stosunkiem kosztów realizacji zamówienia do korzyści z jego realizacji, uwzględniając także korzyści społeczne i środowiskowe. Przyczyni się to do zwiększenia efektywności zamówień publicznych oraz zwiększenia skali korzyści społecznych i środowiskowych osiąganych przy ich realizacji.

2. W wielu krajach Unii Europejskiej rozwija się dynamicznie ekonomia społeczna, wspierana m.in. przez Europejski Fundusz Społeczny. Powinno mieć to odzwierciedlenie także na gruncie zamówień publicznych. Dlatego postulujemy, aby Dyrektywa przewidywała możliwość wprowadzania przez zamawiających w kryteriach oceny ofert preferencji dla wykonawców oraz podwykonawców będących podmiotami ekonomii społecznej w rozumieniu prawa krajowego.

3. Uważamy, że Unia Europejska powinna wzmacniać rozwój społeczeństwa obywatelskiego oraz wspólnot lokalnych m.in. poprzez wzmacnianie małych, lokalnych wykonawców, którzy dostarczają produkty i usługi istotne dla mieszkańców społeczności lokalnych, a także tworzą lokalne miejsca pracy. Wśród nich są także podmioty ekonomii społecznej czy też zrównoważone gospodarstwa rolne. Dlatego postulujemy wprowadzenie w Dyrektywie możliwości stosowania przez samorządy terytorialne, w szczególności przy zlecaniu usług społecznych, zdrowotnych i kulturalnych, zastrzeżenia zamówienia dla małych wykonawców mających siedzibę na terenie tych samorządów lub przynajmniej preferencji dla małych, lokalnych wykonawców w kryteriach oceny ofert.

4. Dyrektywa w przypadku aspektów społecznych obok ogólnych zapisów dotyczących możliwości ich uwzględniania przy udzielaniu zamówień przewiduje także konkretne rozwiązania, tak zwane klauzule społeczne (np. zamówienia zastrzeżone w art. 20). W przypadku aspektów środowiskowych takich konkretnych rozwiązań obecnie nie ma w Dyrektywie, co powoduje, że są one, na przykład w Polsce, o wiele rzadziej stosowane niż aspekty społeczne. Dlatego uważamy, że dyrektywa powinna także uwzględniać przynajmniej kilka zielonych klauzul społecznych odnoszących się na przykład do efektywności energetycznej produktów czy systemu ekozarządzania „EMAS”.

5. W krajach Unii Europejskiej, zmawiający wciąż nie wykorzystują w pełni możliwości stosowania aspektów społecznych, a zwłaszcza środowiskowych. Aby to zmienić proponujemy wprowadzenie w Dyrektywie rozwiązania, które od 2021 roku jest obecne w polskim Prawie zamówień publicznych. Jest to obowiązek, aby w ramach każdego postępowania powyżej progów unijnych zamawiający przeanalizował możliwość zastosowania aspektów społecznych i środowiskowych. Zwiększy to skalę stosowania społecznych i zielonych zamówień publicznych.

6. Dyrektywa przewiduje obecnie możliwość wykorzystania tak zwanych zamówień zastrzeżonych w odniesieniu do usług społecznych, zdrowotnych i kulturalnych (art. 74). Warunki, które musi spełnić wykonawca, aby skorzystać z zastrzeżenia są rozbudowane, mało klarowne i mogą, tak jak w przypadku Polski, sprawiać problemy interpretacyjne w kontekście prawa krajowego. Dlatego proponujemy, aby obecne warunki zastąpić dwoma: (1) celem działalności podmiotu jest świadczenie zlecanych usług, (2) podmiot jest podmiotem ekonomii społecznej w rozumieniu prawa krajowego.

7. Dyrektywa przewiduje możliwość stosowania etykiet społecznych i środowiskowych (art. 43). Przy czym wymagania dotyczące tych etykiet są rozbudowane, mało klarowne i pozostawiają duże pole do interpretacji. Powoduje to, że zamawiający obawiają się, czy ich decyzje o wyborze etykiety nie zostaną podważone na gruncie jej zgodności z Dyrektywą. Postulujemy, aby Komisja Europejska, wprowadziła prosty system certyfikacji dostępnych na rynku etykiet społecznych i środowiskowych pod względem ich zgodności z warunkami określonymi w Dyrektywie, co będzie zwalniać zamawiających z konieczności indywidualnej interpretacji tych warunków. O certyfikaty zgodności z Dyrektywą występowałyby firmy w zakresie świadczonych przez siebie usług czy oferowanych produktów. To zachęciłoby zamawiających do wykorzystywania etykiet w udzielanych zamówieniach, a firmy do ubiegania się o uzyskanie etykiet dla swoich produktów czy usług.

Projekt „SAMO-ES. Samoorganizacja przedsiębiorstw społecznych jako odpowiedź na wyzwania społeczne” realizowany jest w partnerstwie, które tworzą Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych (lider), Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej „Być Razem” z Cieszyna, Stowarzyszenie na rzecz Spółdzielni Socjalnych, Stowarzyszenie Klon/Jawor.

ℹ️ Odwiedź nas: www.samo-es.pl