Publicystyka - ngo.pl

Związek zawodowy to organizacja opierająca się na zasadach dobrowolności i samorządności powoływana przez ludzi pracy, aby nas reprezentować, bronić naszej godności, chronić interesy zawodowe i socjalne. Może powstać, gdy zbierze się grupa przynajmniej 10 osób mających prawo do stworzenia związku. 

Co ważne, kiedy mówimy o tym, że związek zawodowy powołują ludzie pracy, mamy na myśli, że związek możemy założyć i do związku wstępować jeśli jesteśmy pracownikami, czyli mamy zatrudnienie na etacie (zatrudnienie na podstawie umowy o pracę), ale też w sytuacji kiedy osobiście świadczymy pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy (np. w oparciu o umowy cywilnoprawne) lub gdy jesteśmy samozatrudnieni (tzn. prowadzimy jednoosobowo działalność gospodarczą) – o ile mamy takie interesy zawodowe, które mogą̨ być́ reprezentowane i bronione przez związek zawodowy. Ponadto do związku możemy też wstępować będąc wolontariuszkami i wolontariuszami, osobami na stażach, osobami bezrobotnymi – jeśli tylko zezwala na to statut danego związku, czyli główny dokument określający zasady działania.

Związki zawodowe w sprawach indywidualnych dotyczących wykonywania pracy zarobkowej reprezentują i bronią godności swoich członków, a w zakresie praw i interesów zbiorowych reprezentują wszystkie osoby, które według prawa mogą tworzyć i wstępować do związków, niezależnie od ich przynależności związkowej. Związki zawodowe mogą też podejmować się obrony praw i interesów wobec pracodawcy na wniosek niezrzeszonych w nich osób.

Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej, samorządu terytorialnego oraz innych organizacji.

Działalność związków zawodowych określa i reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 23 maja 1991 r. O związkach zawodowych.

Założyć związek zawodowy mają prawo osoby, w liczbie przynajmniej 10, wykonujące pracę zarobkową, to znaczy:

pracownicy – osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (przejście na emeryturę̨ lub rentę̨, utrata pracy i stanie się osobą bezrobotną w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu, nie pozbawia byłych pracowników prawa przynależności do związku);

osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż̇ stosunek pracy – osoby zatrudnione w oparciu o umowy prawa cywilnego: umowę o dzieło, umowę zlecenia, umowę o świadczeniu usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu, umowę agencyjną; osoby prowadzące jednoosobowo działalność gospodarczą na własny rachunek i we własnym imieniu (tzw. samozatrudnione);

Warunkiem, abyśmy jako niezatrudnione/-ni na etacie (nie pracownicy), ale wykonujące/-cy pracę zarobkową mogły/-li tworzyć (i wstępować do związków zawodowych) jest wykonywanie zadań osobiście – niezatrudnianie innych osób w ramach wykonywanej przez siebie pracy, niezależnie od podstawy zatrudnienia oraz posiadanie takich interesów zawodowych, które mogą̨ być́ reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.

Do związku zawodowego mogą przystąpić zarówno osoby z grup, które mają prawo związek zawodowy założyć (wymienione już powyżej), jak i osoby spoza tych grup. 

Jakie osoby mogą przystąpić do już istniejącego związku, choć nie mają prawa samodzielnie go założyć? O ile statut danego związku zawodowego, czyli główny dokument określający zasady działania konkretnego związku, na to pozwala, do związku zawodowego mogą wstąpić: 

• osoby bezrobotne – osoby bezrobotne w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu (osoby te zachowują̨ też prawo przynależności do związków zawodowych, jeśli należały do związku zanim utraciły pracę);
• wolontariusze, stażyści i inne osoby, które świadczą osobiście pracę bez wynagrodzenia.

Zasady członkostwa oraz pełnienia funkcji w związku zawodowym określamy w statucie oraz uchwałach statutowych organów związku.

Stowarzyszenie czy fundacja, o ile zatrudnia pracowników lub osoby wykonujące pracę zarobkową na innej podstawie niż stosunek pracy, jest pracodawcą. I jeśli tylko w danym stowarzyszeniu czy fundacji mamy chociaż 10 osób wykonujących pracę zarobkową: pracujących na etatach, na umowę o dzieło; na umowę zlecenia; na umowę o świadczeniu usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu; na umowę agencyjną lub też osoby prowadzące jednoosobowo działalność gospodarczą – to jak najbardziej mamy prawo założyć związek zawodowy.

Obecność związków zawodowych w stowarzyszeniu czy fundacji może przynieść wiele korzyści, przezwyciężając podziały między zarządzającymi a zarządzanymi, członkami (w przypadku stowarzyszeń) a pracownikami i wolontariuszami, przez włączenie się formalne grupy wykonujących pracę zarobkową oraz pracę bez wynagrodzenia w proces współodpowiedzialności za organizację i świadome współtworzenie jej kultury organizacyjnej.

W przypadku gdy dane stowarzyszenie czy fundacja, w którym chcielibyśmy założyć związek zawodowy, nie zatrudnia wystarczającej liczby osób, które mają prawo założyć związek zawodowy, możemy powołać tzw. komisję międzyzakładową istniejącego już związku zawodowego.

Chcąc powołać związek zawodowy, powinniśmy zebrać co najmniej 10 osób uprawnionych do jego założenia i zorganizować spotkanie założycielskie, podczas którego podejmiemy uchwałę o utworzeniu związku.

Kolejnym krokiem do wykonania podczas spotkania założycielskiego jest podjęcie uchwały o przyjęciu statutu. 

Statut związku zawodowego musi określać przede wszystkim:

1. Nazwę związku;
2. Siedzibę związku;
3. Terytorialny i podmiotowy zakres działania;
4. Cele i zadania związku oraz sposoby i formy ich realizacji;
5. Zasady nabywania i utraty członkostwa;
6. Prawa i obowiązki członków;
7. Strukturę organizacyjną związku ze wskazaniem, które z jednostek organizacyjnych związku mają osobowość prawną;
8. Sposób reprezentowania związku oraz osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu związku;
9. Organy związku, tryb ich wyboru i odwołania, zakres ich kompetencji oraz kadencji;
10. Źródła finansowania działalności związkowej oraz sposób ustanawiania składek członkowskich;
11. Zasady uchwalania i zmian statutu;
12. Sposób rozwiązania związku i likwidacji majątku.

Po przyjęciu uchwały o przyjęciu statutu podejmujemy decyzje, również w formie uchwały, o wybraniu tzw. komitetu założycielskiego, czyli osób w liczbie od 3 do 7, które w naszym imieniu dokonają rejestracji związku. 

Związek zawodowy musimy zarejestrować w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) właściwym ze względu na siedzibę związku zawodowego. Postępowanie w sprawach rejestracji jest wolne od opłat sądowych. Komitet na złożenie wniosku o rejestrację związku zawodowego w KRS ma 30 dni od daty podjęcia uchwały o założeniu związku. Jeśli tego nie dopatrzymy (przekroczymy termin), uchwała straci moc.

Związek zawodowy oraz jednostki organizacyjne związku wskazane w statucie nabywają osobowość prawną z dniem zarejestrowania.

Założenie nowego związku zawodowego w stowarzyszeniu czy fundacji (szerzej – w naszym zakładzie pracy) jest jedną z form powołania organizacji związkowej. Inną jest założenie komisji zakładowej w ramach już istniejącego związku. Warunek jest jednak taki, że związek zawodowy, którego komisję chciałybyśmy/-libyśmy powołać, dopuszcza taką możliwość w swoim statucie i że mamy co najmniej 10 osób w danej organizacji mających prawo powołać komisję.

Założenie komisji zakładowej przy istniejącym już związku zawodowym jest łatwiejsze od strony formalnej i wymaga od nas jedynie zorganizowania zebrania założycielskiego, przyjęcia odpowiednich uchwał: o powołaniu komisji zakładowej, o wybraniu władz (zarządu i komisji rewizyjnej) i przesłaniu kopii tych dokumentów do centrali związku zawodowego, w ramach którego powołujemy naszą komisję. Każdy związek zawodowy, mający zgodnie ze statutem możliwość powoływania w swoich strukturach komisji zakładowych i międzyzakładowych, na pewno ma na swoich stronach lub przekaże nam przez swoich przedstawicieli informacje i potrzebne dokumenty.

Jeśli w naszym stowarzyszeniu czy fundacji (szerzej – w naszym zakładzie pracy) nie ma wystarczającej liczby osób, aby założyć nowy związek zawodowy lub powołać komisję zakładową istniejącego związku zawodowego, to możemy przystąpić do komisji międzyzakładowych lub środowiskowych wybranego związku zawodowego, które zrzeszają osoby z różnych zakładów pracy. 

Możemy też indywidualnie wstąpić do wybranego związku zawodowego (wypełniamy wówczas odpowiednią deklarację, a najlepiej sprawdzić na stronie wybranego związku lub kontaktując się z przedstawicielami, jak wygląda proces przystępowania), choć wówczas nie mamy m.in. takiej siły oddziaływania na swoje miejsce pracy, jak przystępując poprzez komisję zakładową, międzyzakładową lub środowiskową. 

Listę komisji znajdziemy na stronach związków zawodowych lub poprzez centralne związkowe.