W gminie Białe Błota, zamieszkałej głównie przez ludność napływową z Bydgoszczy, aktywność społeczna była dotychczas rozproszona i nieskoordynowana. Niewielkie grono 15 działaczy społecznych rzadko łączyło siły, skupiając się głównie na indywidualnych, przeważnie sportowych, projektach. Nie najlepiej też wyglądała współpraca z urzędem gminy.
– Poprzednie władze[1] nie wykazywały zainteresowania budowaniem ścisłej współpracy z nami, co rodziło nieufność, atmosferę rywalizacji i braku współdziałania. Takie rzeczy raczej hamują, a nie wyzwalają potencjał u aktywnych ludzi – mówi Paulina Wierzgała z Fundacji Równik. – Jeśli chcecie działać, wynajmijcie lokal – powiedziano nam w gminie. I to wszystko. Żadnego wsparcia, żadnego zainteresowania – dodaje.
Fundacja Równik dojrzała do zmiany – do stworzenia platformy dialogu, dzięki której każda organizacja i osoba poczuje się ważna, wysłuchana i zaangażowana. Zbliżały się wybory samorządowe, co dodatkowo budziło nadzieję na nowe rozdanie we władzach lokalnych i współpracę.
– Nie chcieliśmy działać w próżni. Jest w nas potrzeba budowania razem czegoś, co przyniesie realną wartość mieszkańcom
– uzupełnia Paulina Wierzgała.
Wybory samorządowe otworzyły drzwi
Po rozstrzygniętych wyborach, które w gminie Białe Błota zakończyły się zwycięsko dla Magdaleny Maison, wybranej na funkcję wójta, członkowie Fundacji Równik zgłosili się do niej na spotkanie zapoznawcze.
– Potrzebujemy was, ale nie wiemy, od czego zacząć współpracę na rzecz wzmocnienia trzeciego sektora – usłyszeli od wójtki. I odebrali te słowa bardzo pozytywnie. Razem z wójtką i urzędniczkami odpowiedzialnymi za współpracę z organizacjami społecznymi, Renatą Niedźwiecką i Natalią Kuffel, zaczęli się zastanawiać, jak wzmocnić relacje międzysektorowe. O pomoc w tym względzie poprosili akcję Masz Głos.
– Za najważniejsze uznaliśmy rozpoczęcie procesu wzmacniania organizacji społecznych w gminie, integrację i sieciowanie oraz poprawienie jakości współpracy z urzędem gminy
– mówi Krzysztof Ślebioda, koordynator akcji Masz Głos z Pracowni Zrównoważonego Rozwoju.
Koncert plenerowy
Pierwszym krokiem do realizacji tego planu miał być koncert plenerowy. – Chcieliśmy pokazać sobie i urzędowi, że współpraca jest możliwa – mówi Paulina Wierzgała. Wójtce spodobał się ten pomysł i od razu zadeklarowała, że gmina zapewni wsparcie logistyczne – ławki, nagłośnienie, oświetlenie. Fundacja wzięła na siebie sprawy organizacyjne, m.in. zaproszenie lokalnej wokalistki Magdaleny Majchrowicz.
Wydarzenie odbyło się w środku sezonu wakacyjnego, a motywami przewodnimi były muzyka ostatnich trzech dekad XX wieku oraz twórczość Anny German. Zainteresowanie przerosło oczekiwania organizatorów – na koncert przyszło ponad sto osób. Zachęceni sukcesem członkowie Fundacji Równik postanowili razem z Renatą Niedźwiecką i Natalią Kuffel zorganizować serię spotkań dla lokalnych organizacji społecznych. Chcieli rozpoznać potrzeby trzeciego sektora oraz stworzyć okazję do nawiązywania relacji między organizacjami i do planowania wspólnych działań.
Konsultacje programu współpracy
Okazją do spotkań była konieczność przygotowania rocznego programu współpracy z organizacjami społecznymi. – To obowiązkowy dokument, który każda gmina tworzy co roku. Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie projekt programu współpracy musi zostać także poddany konsultacjom społecznym – wyjaśnia Krzysztof Ślebioda.
W poprzednich latach w Białych Błotach odbywały się takie konsultacje, ale elektronicznie, nie były organizowane żadne spotkania dyskusyjne na etapie przygotowywania propozycji do programu współpracy ani bezpośrednie konsultacje samego dokumentu. – Formalny tryb skutecznie zniechęcał organizacje społeczne do dyskusji o programie i do udziału w konsultacjach. Tym razem Fundacja Równik we współpracy z urzędnikami postanowiła inaczej podejść do sprawy – mówi Krzysztof Ślebioda.
Tym pomysłem było zrobienie trzech spotkań, aby organizacje społeczne mogły się poznać, porozmawiać o wyzwaniach i problemach, a następnie zaproponować konkretne rozwiązania do programu współpracy i finalnie przedyskutować projekt dokumentu. Renata Niedźwiecka i Natalia Kuffel wysłały zaproszenie na spotkania do organizacji społecznych pocztą tradycyjną oraz mailową. Pojawiło się też ono w mediach społecznościowych urzędu, Fundacji Równik i Gminnego Centrum Kultury. To była skuteczna metoda. Na spotkaniach pojawili się przedstawiciele zarówno znanych, jak i nowo powstałych organizacji społecznych. Miejscem pracy było Gminne Centrum Kultury.
Uczestnicy spotkań wspólnie analizowali sytuację trzeciego sektora pod kątem współpracy finansowej i niefinansowej z urzędem gminy oraz współpracy między sobą. Dwa pierwsze spotkania, które odbyły się we wrześniu i w październiku, poprowadziła samodzielnie Fundacja Równik, to drugie – z pomocą Krzysztofa Ślebiody.
– Organizacje zaczęły ze sobą rozmawiać – z satysfakcją opowiada Paulina Wierzgała. Uczestnicy łatwo dostrzegli, czego im brakuje w dotychczasowym programie współpracy i co należałoby zmienić. Propozycje dotyczyły m.in. zwiększenia budżetu na działania organizacji społecznych i wprowadzenia nowych narzędzi wspierających, a także stworzenia i zaktualizowania bazy organizacji społecznych. Wszystkie te propozycje trafiły do projektu programu współpracy, który opracowały Renata Niedźwiecka i Natalia Kuffel.
Projekt został przedyskutowany i jeszcze dopracowany na ostatnim, trzecim spotkaniu. Wielu jego uczestników twierdziło, że wcześniej nie wiedziało, że taki dokument w ogóle w gminie istnieje, i jak bardzo jest przydatny. Po spotkaniu konsultacyjnym jeszcze przez kilka tygodni można było pisemnie składać uwagi do programu.
Ostateczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi został przyjęty przez Radę Gminy Białe Błota w listopadzie 2024 roku. Kilka zmian w nim jest kluczowych. Budżet na realizację programu zwiększył się z 517 tys. zł w 2024 roku do 760 tys. zł w 2025 roku. Program bardziej szczegółowo precyzuje zadania w zakresie pomocy społecznej, w tym integracji osób z niepełnosprawnością i przeciwdziałania uzależnieniom. Wprowadza nowe priorytety, takie jak rozwijanie sportu osób z niepełnosprawnością i działania na rzecz turystyki oraz krajoznawstwa. Znajdują się w nim treści dotyczące współpracy pozafinansowej ze szczególnym zaakcentowaniem działań informacyjnych, organizacyjnych, szkoleniowych i pozyskiwania pieniędzy z zewnątrz. Zawiera bardziej szczegółowe wskaźniki efektywności, takie jak liczba organizacji działających pro bono czy liczba przekazanych informacji o projektach uchwał do zaopiniowania przez organizacje społeczne.
W spotkania konsultacyjne programu współpracy zaangażowało się kilkadziesiąt osób, na ostatnim było ich ponad czterdzieści. Miały one okazję poznać innych działaczy z gminy i przekonać się, że współpraca może przynieść większe korzyści niż działanie w pojedynkę.
– Szczerze mówiąc, pierwszy raz spotkaliśmy ludzi, którzy działają po sąsiedzku. To ważne, bo razem na pewno możemy więcej
– powiedziała uczestniczka jednego ze spotkań.
Zmiana
W Białych Błotach ludzie zainteresowani działalnością lokalną przełamali pierwsze lody. Połączyły ich wspólne inicjatywy: koncert poświęcony twórczości końca XX wieku i konsultacje programu współpracy z organizacjami pozarządowymi. Dzięki temu mieszkańcy zapewnili sobie budżet na działania społeczne o ponad 250 tys. zł większy niż w 2024 roku i nowe narzędzia wsparcia dla organizacji.
Relacje między gminą a stroną społeczną dobrze rokują na przyszłość – Fundacja Równik, Urząd Gminy i członkowie innych organizacji już zaczęli rozmowy o nowych wspólnych projektach. Nie chcą na razie zapeszać i zdradzać szczegółów.
– Gmina Białe Błota z dumą włączyła się w działania organizowane przez Fundację Równik i ogólnopolską akcję Masz Głos, realizowaną przez Fundację im. Stefana Batorego. Moja decyzja o udziale wynika z głębokiego przekonania, że budowanie silnej, zaangażowanej społeczności lokalnej to klucz do wspólnego sukcesu. Cel akcji Masz Głos idealnie wpisuje się w nasze wartości i politykę transparentności – podsumowuje Magdalena Maison, wójtka gminy Białe Błota.
– Działalność organizacji pozarządowych nie tylko wzbogaca ofertę społeczno-kulturalną gminy, ale także podnosi jakość funkcjonowania sektora publicznego, sprzyjając budowie społeczności zaangażowanej i współodpowiedzialnej za lokalny rozwój – dodaje Agnieszka Czarnolewska, sekretarz gminy.
Nagroda Super Samorząd
Fundacja Równik i władze gminy Białe Błota zostały finalistami nagrody Super Samorząd, przyznawanej co roku w ramach akcji Masz Głos Fundacji Batorego. Otrzymują ją grupy społeczne – formalne i nieformalne, które wprowadziły pozytywne zmiany w swojej społeczności dzięki współpracy z władzami samorządowymi.
Pytanie do eksperta
Na jakich etapach tworzenia programu współpracy z organizacjami pozarządowymi może włączyć się strona społeczna?
Odpowiada Sylwia Żulewska z Pracowni Zrównoważonego Rozwoju:
Ustawa[2] nakłada obowiązek konsultacji programu na etapie projektu, ale organizacje społeczne mogą być włączone do pracy właściwie od początku, czyli od chwili ewaluacji ubiegłorocznego programu. To na jego zrębach powstanie projekt kolejnego. Program należy uchwalić do 30 listopada, więc prace powinny ruszyć wiosną lub w wakacje.
Po przeprowadzonych konsultacjach wydział odpowiedzialny za tworzenie programu współpracy z organizacjami pozarządowymi powinien uwzględnić uwagi, a przed oddaniem go pod głosowanie radnym może jeszcze raz przekazać dokument do wglądu i konsultacji stronie społecznej.
W mniej optymistycznych okolicznościach, w których samorząd samodzielnie tworzy program i nie ma ochoty na konsultowanie go szeroko ze stroną społeczną, musi zwrócić się przynajmniej do Rady Działalności Pożytku Publicznego (jeśli w gminie istnieje) i organizacji społecznych. Ogłoszenie o konsultacjach najczęściej ogranicza się do opublikowania go w Biuletynie Informacji Publicznej. Generalna zasada jest taka, że konsultacje muszą zostać zorganizowane według regulaminu konsultacji ustalonych przez samorząd.
Jeżeli w Twojej gminie istnieją mniej optymistyczne warunki, możesz zawnioskować do rady miasta lub gminy o powołanie zespołu roboczego do pracy nad przygotowaniem programu współpracy. Zaproponuj urzędnikom bardziej partycypacyjne podejście do sprawy.
Materiały dodatkowe na stronie maszglos.pl:
Poznaj historie lokalne
„Atlas dobrych praktyk” to 25 historii działań lokalnych z całej Polski, zrealizowanych w ramach akcji Masz Głos Fundacji Batorego w 2024 roku. To swoiste kompendium wiedzy o tym, jak w praktyce działa społeczeństwo obywatelskie w Polsce. Opisane inicjatywy dotyczą m.in. integracji społeczności wiejskich, aktywizacji młodzieży, ochrony środowiska, dostępności przestrzeni publicznej i wsparcia osób potrzebujących. Pod każdą z nich są komentarze ekspertów, materiały dodatkowe, a na końcu indeks rzeczowy. „Atlas” można czytać tematycznie lub geograficznie, odnajdując inicjatywy z własnego regionu. Edycja 2024 to także przegląd laureatów i finalistów nagród Super Samorząd i Super Głos, wyróżniających najbardziej udane przykłady współpracy między w społecznościach lokalnych.
Akcja Masz Głos to prowadzony od 2006 roku ogólnopolski projekt Fundacji im. Stefana Batorego, który ma na celu budowanie dialogu i współpracy pomiędzy społecznościami lokalnymi a władzami samorządowymi. Patroni medialni: ngo.pl, Onet.
[1] Mowa o poprzednikach osób wybranych w wyborach samorządowych w kwietniu 2024 roku.
[2] Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003 nr 96, poz. 873, z późn. zm.), art. 5 a ust 4 pkt 10.
Źródło: akcja Masz Głos
