Strategia Rozwoju Polski: Społeczeństwo obywatelskie na marginesie [komentarz]
Organizacje pozarządowe i aktywność obywatelska w naszym państwie nie mogą być tylko dodatkiem do podstawowych działań administracji publicznej. Powinny zostać zauważone i wskazane jako jeden z priorytetów w Polsce na najbliższe lata.
To dzięki aktywności oddolnej obywateli i obywatelek, mobilizacji społecznej i wierze w zmianę, ekipa obecnie rządząca przejęła władzę. Dlatego dziwi mnie, że przygotowując projekt Strategii Rozwoju Polski do 2035 r. nie wskazano na odpowiednim poziomie potrzeb i interesów szeroko pojętego społeczeństwa obywatelskiego.
Na etapie diagnozy dokument jest dobry. Dostrzega dwie niezwykle istotne kwestie i je analizuje. Po pierwsze, znaczenie kapitału społecznego i zaufania społecznego. Po drugie rolę, jaką w Polsce odegrała mobilizacja społeczna w przezwyciężaniu kryzysów ostatnich lat, w szczególności wywołanego pełnoskalowym atakiem Rosji na Ukrainę. Niestety z diagnozy nie wyciągnięto poprawnych wniosków, a organizacje pozarządowe i mobilizację społeczną potraktowano jako dodatek do działań administracji państwowej, nie dostrzegając podmiotowości i rzeczywistych potrzeb tego sektora.
Potrzebny nowy priorytet
Wskazany w projekcie niski poziom zaufania społecznego jest jedną z fundamentalnych barier rozwojowych kraju. W zestawieniu z danymi o rosnącej polaryzacji oraz o zmianach demograficznych, które tylko mogą pogłębić to negatywne zjawisko, spodziewałem się istotnych działań, które mają mu przeciwdziałać. Niestety, po etapie diagnozy, tematy te giną i nie są podejmowane z odpowiednią uwagą w części kierunkowej i wdrożeniowej dokumentu.
Proponuję, aby kwestia zaufania społecznego, a co za tym idzie budowy kapitału społecznego i wspierania aktywności obywatelskiej znalazła się w części wdrożeniowej jako jeden z priorytetów, w Celu 3 „Wzmocnienie bezpieczeństwa, odporności i sprawności państwa”. Może on zostać zatytułowany: Priorytet 3.6 Stymulowanie wzrostu zaufania społecznego.
W ramach dodanego nowego priorytetu powinny znaleźć się następujące kierunki działań:
1. Stabilny trzeci sektor
Działanie powinno obejmować rozwój narzędzi ekonomicznych oraz zmian prawnych, prowadzących do budowy fundamentów stabilności finansowej organizacji. W tym działaniu należy uwzględnić zmiany prawne w zakresie zlecania zadań publicznych przez administrację, prowadzące do uelastycznienia procedur i partnerskich relacji.
2. Aktywne społeczności
W tym działaniu powinny być opisane kroki zmierzające do wzmacniania samoorganizacji i zrzeszania się. Należy tu podkreślić rolę codziennych praktyk we współdziałaniu, które są niezbędne w momencie próby, zagrożenia i mobilizacji. Tylko praktykując współdziałanie zbudujemy efektywne i elastyczne struktury społeczne. Warto zwrócić tu uwagę na konieczność wyjścia poza często przywoływaną w sektorze „lokalność”. Dziś w dobie Internetu warto zauważać także społeczności budujące się wokół interesujących je zagadnień, nieograniczone lokalnością rozumianą jako miejsce zamieszkania. Co także istotne, trawestując klasyczne dzieło Roberta D. Putnama „wspólną grą w kręgle” jest np. wspólne uprawianie sportu, obserwacja ptaków i śpiewanie w chórze oraz wszelkie inne hobbystyczne aktywności budujące wspólnotę.
3. Od równych praw do powszechnych obowiązków
W tym działaniu powinny być zaprojektowane poszczególne kroki obejmujące działania edukacyjne oraz zmiany prawne zmierzające do przyznania równych praw obywatelskich dla wszystkich obywateli i obywatelek Polski w ich codziennym funkcjonowaniu w naszym kraju. Dla należytego wyznaczenia szczegółowych działań należy uzupełnić diagnozę o sytuację grup narażonych na dyskryminację i obecnie dyskryminowanych w naszym społeczeństwie, m.in. osób z ze społeczności LGBTQ+. Bazując na danych z diagnozy należy zaplanować działania w horyzoncie 10 lat i dobrać odpowiednie wskaźniki.
Śródtytuł pochodzi o d redakcji.
