Publicystyka - ngo.pl

Przedstawiona Strategia Rozwoju Polski 2055 pomimo zdiagnozowania kwestii spójności społecznej jako istotnego czynnika rozwojowego wskazując trafnie różne aspekty włączenia społecznego nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale również w wymiarze kulturowym. Wskazano m.in. na „błędne koło nierówności ekonomicznych i polaryzacji społecznej”, czyli dziedziczenia nierówności ekonomicznych w kolejnych pokoleniach. Wydaje się, że równorzędnie powinno być to powiązane z narastającym zróżnicowaniem terytorialnym omawianym odrębnie w ujęciu przestrzennym.

Jednak wnioski, które zostały wyciągnięte w ramach diagnozy, prowadzą w istocie do zamazania przedstawionych wyzwań sprowadzając pierwszy z celów głównych strategii do „łagodzenie zmian demograficznych i adaptacji do nich”. Tym samym w celach strategicznych przejmuje się instrumenty polityki społecznej i zmienia ich cel z równości i minimalizacji ubóstwa na cele ludnościowe. Polityka mieszkaniowa, tworzenie warunków sprzyjających rodzicielstwu, włączający rynek pracy, „odpowiedzialna” polityka migracyjna, oraz dobre zdrowie i aktywne starzenie się to działania widziane z perspektywy demografii. W drugim celu strategii „Tworzenie warunków dla konkurencyjnej i sprawiedliwej gospodarki, z poszanowaniem dla środowiska i klimatu” umieszczono priorytet 2.7: „Dbanie o jakość życia wszystkich obywateli”. Miejsce i funkcja tego priorytetu jest określona przez autorów strategii, jako to, co nie zostało ujęte w innych priorytetach. Spójność społeczna i kluczowe dla niej zagadnienia zredukowane zostały tu do roli instrumentu lub warunku dla konkurencyjności i wzrostu PKB. 

W trzecim celu strategii „Wzmocnienie bezpieczeństwa, odporności i sprawności państwa”, społeczeństwo odporne na kryzysy, to nie jest społeczeństwo bezpieczne w wymiarze socjalnym. Brak tu zapewnienia odporności w przypadku opieki nad bliskimi, nad dziećmi z niepełnosprawnościami, na budowę spójnego systemu świadczeń społecznych dla rodzin.

Dokumenty strategiczne nie są jedynie technicznymi planami działań. Są to teksty polityki publicznej, legitymizują one, bowiem określone priorytety i inne zaś spychają na pozycję marginalną poprzez dobór języka i wskaźników. Tym samym Strategia Rozwoju Polski 2035 rozmywa, instrumentalizuje i spłyca kwestie spójności społecznej, co jest jej wadą zasadniczą.

W kontekście konkretnych propozycji warto zwrócić uwagę na nieadekwatność i ogólnikowość działań i przedstawionych wskaźników np. w kwestii polityki mieszkaniowej.

Cześć wskaźników ma charakter czysto produktowy i nieposiadający żadnego sensownego wytłumaczenia. Czemu ma, bowiem służyć wskaźnik objęcia 1200 gmin w Polsce działaniami Centrów Usług Społecznych. Czy chodzi o stworzenie sieci instytucji? Czy ma to poprawić jakość usług społecznych? Jeśli tak to, w jaki sposób? I czy wskaźnik ma nam pokazać, że w 2035 będzie część Polski objętych działaniami CUS, oraz większa jak należy mniemać nieobjęta a tym samym nieposiadająca nowoczesnego systemu koordynacji usług? Rząd mógłby wreszcie wskazać, jaki system koordynacji usług ma zamiar realizować na terenie całego kraju. I jak się ma do tego zapowiedź zapisu w celu pierwszym budowania systemu koordynacji opieki długoterminowej? Takich kwestii jest dużo więcej.

Dlatego też zwracamy się o następujące zmiany w projekcie Strategii Rozwoju Polski 2035.

Po pierwsze, konieczne jest przywrócenie kwestii spójności społecznej do rangi autonomicznego celu głównego, równorzędnego wobec celów gospodarczych, demograficznych czy związanych z bezpieczeństwem. Chodzi tu o określenie o przypisanie konkretnego zestawu priorytetów, działań i – przede wszystkim – dedykowanego budżetu, który uniemożliwi realokację środków na inne cele w trakcie implementacji. Priorytety te muszą odnosić do kwestii siatki bezpieczeństwa socjalnego jak również systemu usług społecznych, jako nowej wizji polityki społecznej, a nie polityki demograficznej, gospodarczej czy bezpieczeństwa. Jest to o tyle istotne, iż w Unii rozpoczęto pracę nad strategią walki z ubóstwem, która powinna znaleźć odzwierciedlenie w strategiach i politykach krajowych.

Po drugie, system wskaźników wymaga gruntownej przebudowy w kierunku równowagi między miarami produktu i wpływu. Dla każdego priorytetu społecznego należy wprowadzić przynajmniej jeden wskaźnik rezultatu mierzący rzeczywistą zmianę w sytuacji grup docelowych. Oznacza to konieczność włączenia do systemu monitoringu klasycznych miar spójności: wskaźnika zagrożenia ubóstwem kilku rodzajów (przed i po transferach socjalnych), współczynnika Giniego, wskaźnika deprywacji materialnej i społecznej, miar dostępu do usług publicznych według miejsca zamieszkania oraz wskaźników kapitału społecznego i zaufania do instytucji publicznych w sferze społecznej.

Po trzecie, należy wskazać rzeczywiste intencje i zamiary podejmowanych działań. Czy koordynacja usług społecznych w wymiarze regulacyjnym odnosi się do koordynacji wyłącznie opieki długoterminowej, czy też szerszego zakresu usług społecznych i zdrowotnych. Jaka ma być rola i zakres funkcjonowania centrów usług społecznych? Zaproponowana koncepcja objęcia części kraju funkcjonowaniem centrów oznacza, że brak jest jakiejkolwiek politycznej decyzji, co do ostatecznej koncepcji koordynacji usług. Należy, zatem, określić, że 100% kraju w 2035 zostanie zapewniona koordynacja usług społecznych i zdrowotnych, wskaźnikiem produktu powinno być objęcie 100% kraju funkcjonowaniem systemów koordynacji tych usług, wraz ze zmianą jakościową a nie tylko zmianą nazewniczą, co powinno oznaczać, stopniową przebudowę systemu pomocy społecznej i usług społecznych.  

Brak również jakiegokolwiek postępu w relacjach między sektorem publicznych a sektorem obywatelskim. Zapisano, iż  organizacje są traktowanie wyłącznie jako "dodatkowe wsparcie dla realizacji zadań administracji publicznej". Oznacza to, że strategia nie widzi w społeczeństwie obywatelskim i sektorze społecznym partnera w kreowaniu przyszłości i zmianie społecznej. Pomimo licznego odmieniania przez przypadki "organizacji pozarządowych"  kluczowe są zapisy Priorytetu 3.5: Skutecznie działająca administracja, gdzie wskazano, że "potencjał organizacji pozarządowych we wspieraniu administracji publicznej nie jest w pełni wykorzystywany". Brak jest tu jednak jakiegokolwiek przełomu wskazującego na inne traktowanie sektora obywatelskiego, niż jako wykonawcy części zadań administracji publicznej i nie wskazuje się, aby mógł on być pełnoprawnym partnerem dla władzy publicznej. W  jednym z ośmiu kierunków działania, jako ósmy i ostatni pojawia się działanie "wzmocnienie trzeciego sektora". Niestety zapisy sformułowane są na tak dużym poziomie ogólności, że mogą właściwie oznaczać wszystko, lub zaledwie kontynuacją dotychczasowych działań w tym Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich i Programu Moc Małych Społeczności. Tymczasem podstawowe elementy współpracy dotycząc nie administracji rządowej, ale przede wszystkim samorządowej, która według danych GUS jest w impasie od wielu lat. Jest tak z powodu braku jasnej polityki budującej partnerstwo publiczno-społecznej, która kreowałaby współpracę sektora społecznego i publicznego w zakresie realizacji zadań publicznych w szczególności usług społecznych, oraz reformy prawnego systemu kooperacji samorządu i sektora społecznego. 

Istotnym brakiem jest przesądzenie kwestii rozwoju kluczowego sektora pracowników zawodów pomocowych. Są to zawody realizujące główne priorytety społeczne. Usługi opieki nad dziećmi, osobami wymagającymi wsparcia z powodu wieku i niepełnosprawności, kwestie zdrowia psychicznego wymagają jasnej i wieloletniej strategii rozwojowej podnoszącej rangę zawodów pomocowych w zakresie kompetencyjnym, finansowym i w konsekwencji również liczebnym. W innym przypadku, wskutek braku wizji kolejnych rządów, Polacy będą skazani wyłącznie na wsparcie wewnątrz rodziny, co dziś już powoduje liczne perturbacje w kwestii godzenia życia zawodowego i rodzinnego.

Po czwarte, należy sprecyzować zapisy odnoszące się do zgłaszanych przedsięwzięć. Nie wiadomo, bowiem co one oznaczają i dokąd mają prowadzić. Kwestie związane z polityką społeczną mają charakter ogólnikowy nieokreślający zakres podejmowanych decyzji. Przykładowo „Upowszechnienie opieki wytchnieniowej” może oznaczać rozwój konkursów, przyjęcie rozwiązań systemowych, ale też tylko symboliczne stwierdzenie, że jest to ważne, bez praktycznych wniosków z takiej tezy. Zapisy dotyczące bezdomności stanowią opis bieżącej polityki rządu, w tym działań projektowych promujących w istocie administrowanie ubóstwem, a nie radyklane ograniczenie tego zjawiska (zakończenie bezdomności), w tym niezwykle ważnych działań prewencyjnych, których niedomagania w dużej mierze odpowiedzialne są za obecny stan kwestii bezdomnościowej. 

Po piąte, należy wprowadzić do strategii istotne reformy związane z polityką społeczną, np. pełne wdrożenie asystentury dla osób z niepełnosprawnościami, która będzie się lub powinna się rozwijać w najbliższych latach. Brak odniesienia do reformy świadczeń pieniężnych, w tym zintegrowania świadczeń rodzinnych ze świadczeniami wychowawczymi, reformy świadczeń pomocy społecznej a przede wszystkim ewolucji świadczenia wspierającego, tak, aby system świadczeń pieniężnych stanowił spójną całość w polskim systemie zabezpieczenia społecznego.

Po szóste, brak jest w części dotyczącej mieszkalnictwa zapisów dotyczących obowiązku uniwersalnego projektowania, mieszkań adaptowalnych oraz mieszkalnictwa ze wsparciem. Mieszkania wspomagane, wspierane, z usługami oraz wspomagane społeczności mieszkaniowe i centra opiekuńczo-mieszkalne to często jedyna możliwość godnego życia dla osób starszych i osób z niepełnosprawnościami. Przypominamy, że przyjęta przez Radę Ministrów Strategia Rozwoju Usług Społecznych przewidywała stworzenie do 2025 roku 12 tys. mieszkań wspomaganych. Ponadto należy pamiętać, że obecnie blisko 130 tys. osób objętych jest usługami opiekuńczymi w mieszkaniach. Te wyzwania wymagają też zadbania o tę cześć polityki mieszkaniowej.

Po siódme, w części związanej z demografią brak jest uwzględnienia sytuacji dzieci trafiających poza rodzinę, co ma istotne znaczenie w kontekście spadającej dzietności w Polsce. Wymaga to działań w zakresie rozwoju rodzinnej pieczy zastępczej i promocji rodzicielstwa zastępczego.  Niezbędne są tu również kwestie skrócenia czasu postępowania sądowego w sprawach powierzania dzieci do pieczy zastępczej oraz współpracy sądów innymi instytucjami. Konieczne jest również wyraźne postawienie na zmiany dotyczące dzieci z niepełnosprawnościami.   Strategia powinna m.in. wprowadzić zakaz kierowania dzieci z niepełnosprawnościami i przewlekle chorych do instytucji, promując alternatywne formy opieki rodzinnej i środowiskowej wraz ze ścieżką dojścia do takiego rozwiązania.

Reasumując, należy stwierdzić, że proces dyskusji nad projektem dokumentu Strategia Rozwoju Polski 2035 wymaga dodatkowych konsultacji w sferze polityki społecznej tak, aby kwestie te znalazły swoje miejsce w sposób bardziej strategiczny, adekwatny i precyzyjny, uwzględniający kluczowe wyzwania dla polityki społecznej, gospodarczej i klimatycznej w Polsce. Zespół ds. reformy pomocy społecznej zwraca się do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o stworzenie płaszczyzny takiego dialogu z autorami dokumentu w tym Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej.