Publicystyka - ngo.pl

Pod koniec XIX wieku w Europie, w wyniku zachodzących przemian społeczno-kulturowych, uprawnianie sportu i turystyki powoli stawało się znaną i dostępną sferą życia. Coraz szersze grupy społeczne mogły korzystać ze sportu czynnie – uprawiając go, jak i biernie – oglądając wydarzenia i widowiska sportowe. Europejskie szkoły i uniwersytety zaczęły włączać aktywność fizyczną do programu nauczania, a sport stawał się elementem szkolnej i uczelnianej rywalizacji.

Z czasem sport i turystyka dotarły także na polskie uniwersytety. W 1878 roku na Uniwersytecie Lwowskim zawiązało się Kółko Szermierzy, a w 1896 roku Kółko Cyklistów. Na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1891 roku zaczął działać Klub Szermierzy Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1896 roku powołano Towarzystwo Akademickie Jagiellonia.

Początek XX wieku we Lwowie to narodziny kolejnych organizacji zakładanych przez entuzjastów sportu. Powstały wówczas: Akademickie Koło Sportowe Uniwersytetu Lwowskiego, Ogólnoakademickie Towarzystwo Zabaw Ruchowych, Akademickie Koło Szermiersko-Sportowe i Akademickie Koło Kolarzy przy Bratniej Pomocy Słuchaczy Politechniki. W 1906 roku zawiązał się Akademicki Związek Sportowy Młodzieży Polskiej, który miał ambicje stać się polską, wielosekcyjną i międzyuczelnianą organizacją sportową. Niestety, spory polityczne wewnątrz lwowskiej organizacji skutecznie hamowały jej rozwój. Dlatego ideę powołania takiej organizacji podchwycili akademicy z Krakowa.

W 1908 roku grupa studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego zainicjowała działania służące założeniu organizacji. Prace koordynowali: Walery Goetel, wówczas 19-letni student geologii, późniejszy rektor Akademii Górniczo-Hutniczej i twórca nowej gałęzi nauki – sozologii oraz Wacław Majewski, 26-letni student medycyny, z zamiłowania taternik, narciarz i wioślarz, w późniejszych latach prezes AZS Kraków i wiceprezes Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.

Inicjatorom przyświecały dwa cele. Pierwszym było polepszenie stanu zdrowia studentów poprzez zachęcanie do aktywności fizycznej tych, którzy sportu nie praktykowali. Drugim celem było umożliwienie studentom uprawiającym już sport i turystykę w różnych klubach działanie we własnym, uniwersyteckim towarzystwie.

W 1909 roku władze administracyjne Galicji zatwierdziły dokumenty organizacji i Akademicki Związek Sportowy mógł zacząć legalnie działać. Pierwszym prezesem w historii AZS wybrany został Wacław Majewski. W statucie, jako główny cel działań, stowarzyszenie wskazywało

W momencie powstania stowarzyszenie liczyło 65 członków. Po czterech latach działalności w jego szeregach sport i turystykę uprawiało 343 osób. Dzięki bliskości Tatr, w krakowskim AZS najszybciej rozwijały się turystyka, narciarstwo i taternictwo. Wraz z upływem czasu ofertę poszerzano o inne dyscypliny sportu. W sprawozdaniu z działalności za lata 1909/1910 czytamy:

W kolejnych latach powstały sekcje: wioślarska, kolarska, strzelecka, łyżwiarska i fotograficzna.

Działalność krakowskiego AZS przyczyniła się do popularyzacji wielu dyscyplin sportowych, na terenie wszystkich trzech zaborów. Członkowie AZS prowadzili pionierskie działania związane z rozwijaniem bazy sportowej i turystycznej, ustanawiali pierwsze polskie rekordy.

Sekcja narciarska Akademickiego Związku Sportowego w sezonie zimowym 1909/1910 otworzyła w Zakopanem pierwszy studencki Dom Turystyczny i zorganizowała pierwszy w historii polskiego narciarstwa bieg akademicki. W sezonie 1912/13 AZS wyznaczył pierwsze szlaki narciarskie w Gorcach, a wiele pierwszych wejść zimowych na przełęcze i szczyty tatrzańskie odbyło się z inicjatywy jego członków.

W 1912 roku członkowie sekcji wioślarskiej, na specjalnie skonstruowanym kajaku żaglowym przepłynęli Wisłą od Oświęcimia do Warszawy i dalej od Łomży Pisą i Jeziorami Mazurskimi do Lecu (dzisiejsze Giżycko). Było to największe wówczas osiągnięcie w zakresie turystyki wodnej na ziemiach polskich. W tym samym roku AZS wybudował i otworzył przystań wioślarską w Krakowie, na którą składał się hangar na dziesięć łodzi, szatnia dla dwudziestu wioślarzy i pływający pomost.

Sekcja tenisowa AZS organizowała pierwsze na ziemiach polskich turnieje o statusie międzynarodowym. Oprócz Polaków z wszystkich trzech zaborów, występowali reprezentanci Anglii, Niemiec, Czech i Grecji.

Wybuch I wojny światowej przerwał rozwój stowarzyszenia. Większość członków została wcielona do armii austriackiej, inni wstąpili do Legionów Polskich, część poległa w rezultacie działań wojennych.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, idea studenckiego ruchu sportowego zyskała popularność również poza Krakowem. W 1918 roku powstał oddział AZS w Warszawie, a w kolejnych latach oddziały w Poznaniu, Gdańsku, Wilnie, Lwowie i Lublinie. W 1923 roku powołano Centralę Polskich AZS z siedzibą w Warszawie. Liczba członków w tamtym okresie zwiększyła się do około trzech tysięcy.

W 1923 roku z inicjatywy AZS odbyły się w Krakowie pierwsze akademickie mistrzostwa Polski. A rok później w Warszawie pierwsze akademickie mistrzostwa świata, które były jednym z wydarzeń inicjujących tworzenie się międzynarodowego studenckiego ruchu sportowego.

Doświadczenie osób związanych z AZS pozwoliło powołać w czasach II RP kluczowe dla rozwoju polskiego sportu instytucje i organizacje, m.in. Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich, Polski Związek Narciarski, Polski Związek Pływacki i Polski Związek Żeglarski.

Zawodnicy i zawodniczki AZS należeli do krajowej czołówki. Osiągali sukcesy międzynarodowe i zdobywali olimpijskie medale. Z Akademickiego Związku Sportowego wywodzili się m.in.: Halina Konopacka – lekkoatletka, dyskobolka, zdobywczyni 27 tytułów mistrzyni Polski w kilku konkurencjach, pierwsza polska złota medalistka olimpijska; Jerzy Ustupski – narciarz i wioślarz, sześciokrotny mistrz Polski, brązowy medalista olimpijski; Roger Verey – wioślarz, medalista olimpijski i mistrz Europy; Władysław Hipolit Segda – szermierz, dwukrotny brązowy medalista olimpijski; Adam Papee – szermierz, dwukrotny medalista olimpijski.

Wybuch II wojny światowej po raz kolejny przerwał działalność organizacji. Po jej zakończeniu centralę AZS przeniesiono na krótko do Krakowa, po kilku latach powołano Zarząd Główny AZS w Warszawie, który przejął zarządzanie siecią uczelnianych klubów sportowych. Z czasem utworzone zostały kluby AZS we wszystkich szkołach wyższych Polski Ludowej. Na początku lat 90. XX wieku Akademicki Związek Sportowy zrzeszał ponad 43 tysiące studentów i studentek.

Dzisiejszy AZS to blisko 300 klubów uczelnianych, 3 tysiące sekcji oraz blisko 50 tysięcy członków i członkiń. Związek organizuje Akademickie Mistrzostwa Polski (sport amatorski), Mistrzostwa Polski AZS (sport wyczynowy), a sportowcy AZS stanowią około 1/3 ogółu polskiej reprezentacji narodowej. Polski AZS bierze czynny udział w Akademickich Mistrzostwach Europy, Akademickich Mistrzostwach Świata oraz Uniwersjadach – międzynarodowych multidyscyplinarnych zawodach sportowych organizowanych co dwa lata pomiędzy letnimi i zimowymi igrzyskami olimpijskimi.

Źródła cytatów:

1 – Statut AZS Kraków z 1909 r., cytat za: Ryszard Wryk "Akademicki Związek Sportowy 1908-1939", Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 1990

2 – I Sprawozdanie Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie za rok 1909 i 1909/10, Kraków 1911, cytat za: Czesław Michalski "Akademicki Związek Sportowy w Krakowie. Część I 1909 - 1945", Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków, Prace Monograficzne nr 457, Kraków 2007