Publicystyka - ngo.pl

„Sokół” to wspólna nazwa dla wielu towarzystw sportowych, które zaczęły powstawać w krajach słowiańskich w XIX wieku. Ich celem miało być podnoszenie sprawności fizycznej i rozbudzanie ducha obywatelskiego. Ruchowi sokolników przyświecała idea panslawizmu – zjednoczenia i wspólnoty wszystkich ludów słowiańskich.

Ruch propagował sport, gimnastykę, zdrowy styl życia, wyrabianie tężyzny fizycznej, doskonalenie siły moralnej i postawy obywatelskie. Hołdował ideom olimpijskim sięgającym do antycznych ideałów wychowawczych, a jego mottem była sentencja „W zdrowym ciele zdrowy duch".

Pierwsza organizacja sokolska w krajach słowiańskich została założona w 1862 roku w Czechach. Kolejne – jak je nazywano – „gniazda Sokoła” powstały w Słowenii (1863), w Polsce (1866), Chorwacji, w Niemczech na Łużycach i w Berlinie, w Serbii, Ukrainie (1894), Macedonii, Rosji i na Słowacji (1905).

Na polskich ziemiach pierwsze towarzystwa czerpiące z idei „Sokoła” powstały w zaborze austriackim. W 1867 roku we Lwowie zawiązało się Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, w 1884 roku powstały jego filie w Tarnowie i Stanisławowie, w następnym roku w Przemyślu, Krakowie, Tarnopolu i Kołomyi.

W zaborze pruskim pierwsze gniazdo „Sokoła” powstało w 1884 roku w Inowrocławiu, dwa lata później w Poznaniu i w Bydgoszczy. Na Śląsku – w 1894 roku we Wrocławiu, potem m.in. w Bytomiu i Katowicach. Najtrudniejsze warunki do działalności polskich organizacji były w zaborze rosyjskim, ale i tam z czasem udało się sformalizować działalność „Sokoła”.

Podczas II Zlotu Sokoła we Lwowie w 1894 roku rozegrano pierwszy na ziemiach polskich prawdziwy mecz piłki nożnej, pomiędzy reprezentacjami „Sokoła” lwowskiego i krakowskiego. Inauguracyjnego gola w historii polskiego futbolu strzelił w 6 minucie spotkania Włodzimierz Chomicki.

W dość zaskakujący sposób „Sokół” dał impuls do powstawania na polskich ziemiach klubów piłkarskich. Prezentował co prawda młodzieży nowe dyscypliny sportu – w tym futbol – ale preferował „tradycyjne” jak na owe czasy dyscypliny – gimnastykę, szermierkę. Młodzi entuzjaści piłki nożnej, którzy poznali ją właśnie dzięki „Sokołowi”, niezadowoleni z takiego podejścia opuszczali go, zakładając własne drużyny piłkarskie.

W „Sokole” działało wiele kobiet. Już w 1900 roku w poznańskim gnieździe powstała pierwsza sekcja kobieca – „Oddział kobiet gimnastykujących”. Z biegiem czasu powstawały i aktywnie działały liczne żeńskie sekcje gimnastyczne, lekkoatletyczne, szermiercze, narciarskie.

Do wybuchu I wojny światowej na ziemiach polskich powstało kilkadziesiąt okręgów i kilkaset gniazd „Sokoła”, zrzeszających kilkadziesiąt tysięcy członków i członkiń. Polskie organizacje sokole działały na terenie wszystkich trzech zaborów, na terenach historycznie związanych z państwem polskim i wszędzie tam, gdzie mieszkała polska mniejszość.

Po powstaniu niepodległego państwa polskiego Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim, Związek Sokołów Polskich w Państwie Austriackim oraz Związek Sokołów Polskich w Państwie Rosyjskim połączyły się w jedną organizację – Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, której siedzibą stała się Warszawa. W okresie między I a II wojną światową w Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” działało około tysiąca gniazd w okręgach zgrupowanych w sześciu dzielnicach.

Gniazda zawiązywały się i działały zarówno w większych miastach, jak i na wsiach. Jednym z założycieli gniazda „Sokoła” we wsi Jeleń w powiecie działdowskim, które powstało w 1921 roku, był Aleksander Kamiński – instruktor harcerski, współtwórca metody zuchowej, autor książki „Kamienie na szaniec”.

W okresie międzywojennym „Sokół” wykształcił wiele gwiazd sportu. Sokolskie korzenie mieli m.in. Józef Pisarski – olimpijczyk, wielokrotny mistrz Polski w boksie i wicemistrz Europy z 1939 roku; Paweł Gaca – 24. krotny mistrz Polski w gimnastyce; Jadwiga Wajsówna – trzykrotna srebrna i brązowa medalistka olimpijska w rzucie dyskiem; Józef Noji – olimpijczyk, 11. krotny mistrz Polski w biegach długodystansowych.

II wojna światowa przerwała działalność „Sokoła”. Zarówno Niemcy, jak i ZSRR zwalczały wszelkie patriotyczne i niepodległościowe inicjatywy na polskich ziemiach. Po 1945 roku organizacja odrodziła się na krótko, po czym została zdelegalizowana przez PRL-owskie władze. Wciąż jednak działały gniazda na emigracji – w Wielkiej Brytanii, Francji, USA. Dopiero po 1989 roku udało się w Polsce zarejestrować Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Warszawie, a rok później – Związek Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce.

Reaktywowany Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce to obecnie ponad 60 gniazd w kraju i za granicą, które zrzeszają blisko 10 tysięcy członków i członkiń. Działalność związku można śledzić na profilu na Facebooku.