Publicystyka - ngo.pl

Pretekstem do niniejszej refleksji jest ogłoszony właśnie program „Odporność oraz rozwój ekonomii społecznej i przedsiębiorczości społecznej na lata 2022-2025” (Kliknij). Realizacja programu finansowana będzie ze środków KPO. Minister, na wsparcie finansowe podmiotów uprawnionych do złożenia wniosków w ramach programu na lata 2022-2025, dysponuje kwotą 201 640 542 zł, z czego nie więcej niż 197 289 542 zł przeznaczone zostanie na realizację przedsięwzięć przez ostatecznych odbiorców wsparcia. Oznacza to, że 4,5 miliona złotych ukierunkowanych jest na szeroko rozumiane koszty obsługi.

Komisje konkursowe są bardzo ważnym elementem konkursów dotacyjnych. Niestety, często traktowane są instrumentalnie. Takie formuły, jak zastosowana w omawianym konkursie, nie służą włączaniu środowiska w proces decyzyjny, a co za tym idzie – w kształt określonych sektorowych polityk – i nie wzmacniają środowiskowej prewencyjnej kontroli wydatkowania środków publicznych. A im słabsza kontrola społeczna, tym słabszy sektor, tym większa uznaniowość i upolitycznienie. Tym większy też efekt zaniechania – część organizacji pozarządowych przestaje startować w konkursach, bo zakłada, że nie ma szans na otrzymanie dotacji. Oczywiście – samo płacenie ekspertom za ocenę nie jest warunkiem wystarczającym. Należy jeszcze do tych ocen się stosować.

Nie zakładam z góry nieprawidłowości w przywołanym programie. Wskazuję tylko na „wymontowanie jednego z bezpieczników”. Za sam program trzymam kciuki i uważam, że jest ważny dla rozwoju ekonomii społecznej (choć można dyskutować, czy dla środowiska ekonomii społecznej nie byłoby lepiej, gdyby środki były dystrybuowane w formie regrantingu przez operatorów społecznych – w formule przetestowanej już przez OWES-y – lub choćby bardziej lokalnie i gdyby kwalifikowano podatek VAT…).

Ilość tego rodzaju zaangażowania na samej linii organizacje pozarządowe – administracja publiczna bardzo trudno oszacować (pomijając nawet nieodpłatną pracę już w samym sektorze). 

Mówimy tu rocznie o tysiącach osób nieodpłatnie zaangażowanych w ocenę wniosków w trybie ustawy o pożytku i o tysiącach osób zaangażowanych w działalność w różnego rodzaju ciałach konsultacyjno-doradczych. A mamy też dziesiątki tysięcy osób i setki tysięcy (może nawet miliony) godzin nieodpłatnej pracy wspierającej realizację zadań publicznych przez organizacje. 

Zdarzają się też skrajne reakcje, kiedy zgłaszane uwagi nie są traktowane jak nieodpłatne dzielenie się wiedzą i troską o dobro wspólne. Nie tylko odbiera się im wartość merytoryczną, ale też podważa „szlachetność pobudek”, którymi kierują się zgłaszający. Uwagi są ignorowane, osoby i organizacje je zgłaszające traktowane są jak persona non-grata, czasem dosłownie lub – co niestety jest praktyką coraz częstszą – stają się ofiarami tzw. SLAPP-ów (Kliknij).

Dla odmiany – odpłatnie zamówiona analiza, nawet wątpliwej jakości, jest przyswajana w zasadzie „1 do 1”. A czasem wręcz płacone są spore pieniądze tylko po to, żeby legitymizować daną decyzję.

Ucichła publiczna debata o zmianie ustawy o pożytku w kierunku prawdziwego powierzania zadań organizacjom pozarządowym. A to była właśnie debata i o tym – o przeciwdziałaniu nadmiernemu korzystaniu przez administrację publiczną z zasobów organizacji, w tym nieodpłatnej pracy osób działających w organizacjach.