Publicystyka - ngo.pl

Kilka dni temu ukazał się nowy raport „Kondycja organizacji pozarządowych. Trendy 2002-2022”. To podsumowanie 20 lat badań nad sektorem społecznym. W 2002 roku Stowarzyszenie Klon/Jawor rozpoczęło projekt badawczy, którego celem było zbieranie i upowszechnianie aktualnych danych o stanie stowarzyszeń i fundacji w Polsce. Dziś, 20 lat później, dziewięć edycji badania „Kondycja organizacji pozarządowych” później, podsumowujemy dla Was zgromadzoną w tym projekcie wiedzę o trendach, jakie w ciągu dwóch dekad kształtowały polski sektor społeczny.

Omawiamy cztery kluczowe zmiany. Więcej znajdziesz w raporcie, który możesz pobrać bezpłatnie.

Jedno z pierwszych pytań o kondycję sektora pozarządowego w Polsce, to pytanie o zasobność portfela organizacji społecznych. Zmiany w sytuacji finansowej stowarzyszeń i fundacji można oceniać na podstawie wartości przeciętnych przychodów organizacji w danym roku. Przeciętne przychody – czyli mediana, wartość środkowa oznacza, że połowa organizacji miała w danym roku przychody od niej mniejsze, a druga połowa większe.

Porównanie nominalnej wartości przeciętnych przychodów organizacji w ciągu ostatniego 20-lecia, a dokładnie między 2001 a 2020 rokiem, dla których zbieraliśmy dane, świadczy o stopniowym wzroście przychodów (z niewielkim zahamowaniem trendu wzrostowego w latach 2003-2007, a także w 2011 i 2020 roku). Porównanie wartości nominalnej przychodów nie jest jednak wystarczające, ponieważ brakuje tu informacji o zmianie siły nabywczej pieniądza w Polsce w tym czasie.

Jak się okazuje, uwzględnienie wskaźnika inflacji (liczonego w stosunku do poziomu cen z roku 2001) podważa tezę o wzroście przychodów organizacji.

Można powiedzieć, że realne przychody organizacji pozarządowych w Polsce w 2001 roku wynosiły 19 tys. zł, natomiast według ostatniego pomiaru, podającego przychody w 2020 roku wskazują, że realne przychody organizacji wyniosły… 16 tys. zł. Tak więc dziś organizacje pozarządowe są mniej zasobne finansowo niż dwadzieścia lat temu.

Tak prosty wskaźnik, jak medianowe przychody organizacji pozwala łatwo ocenić zmianę w sytuacji finansowej organizacji, jednak nie uwzględnia on zróżnicowania przychodów wewnątrz sektora, dlatego warto uzupełnić go danymi o strukturze przychodów w danym roku. Omówienie tej zmiany znajduje się w raporcie „Kondycja organizacji pozarządowych. Trendy 2002-2022”.

Organizacje pozarządowe są kojarzone ze społecznym, bezpłatnym zaangażowaniem działaczek i działaczy. Jednakże, poza pracą społeczną, korzystają też z pracy odpłatnej. Przyglądając się długiej, 20-letniej perspektywie czasowej, obserwujemy zmianę w charakterze, w jakim organizacje angażują osoby do pracy i do działania na rzecz stowarzyszeń czy fundacji. Z biegiem czasu powiększa się grupa organizacji, które płacą za pracę, zmniejsza się natomiast odsetek organizacji, które działają wyłącznie dzięki pracy bezpłatnej, społecznej.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że jako organizacje płacące za pracę rozumiemy tu takie podmioty, które wynagradzają co najmniej jedną osobę, bez względu na formę zatrudnienia i wymiar czasu pracy.

W 2002 roku 55% stowarzyszeń i fundacji w ogóle nie opłacało pracy wykonywanej na rzecz organizacji. W kolejnych latach grupa tych organizacji powiększyła się, aby w 2006 roku osiągnąć rekordową wartość: wtedy 74%, czyli niemal trzy czwarte organizacji pozarządowych, działało wyłącznie w oparciu o bezpłatne zaangażowanie osób.

W następnych latach obserwujemy sukcesywne odwracanie się proporcji między organizacjami płacącymi za pracę i tymi, które tego nie robią. Według ostatnich danych, w 2021 roku organizacji, które działały tylko dzięki pracy społecznej było 35% (najmniej w historii naszych badań), co oznacza, że niemal dwie na trzy organizacje wynagradzają finansowo pracę osób.

Pewnych wyjaśnień do obserwowanego w ostatnim czasie wzrostu pracy płatnej w sektorze społecznym dostarczają dane o postępującym kryzysie kapitału ludzkiego organizacji społecznych, które prezentujemy w raporcie „Kondycja organizacji pozarządowych. Trendy 2002-2022”.

Jakie są główne wyzwania, z którymi mierzą się polskie organizacje w swojej działalności? Na to pytanie szukamy odpowiedzi w każdej edycji badania „Kondycja organizacji pozarządowych”. Od 2002 roku najczęściej odczuwanym przez organizacje problemem są trudności w zdobywaniu funduszy lub sprzętu niezbędnych do funkcjonowania organizacji. Fakt, że zapewnienie materialnego funkcjonowania to podstawowy problem organizacji pozarządowych w Polsce nie dziwi w kontekście omówionej wyżej spadającej siły nabywczej portfela przeciętnej organizacji społecznej.

Chcemy jednak zwrócić uwagę na kolejną kategorię w niechlubnym rankingu wyzwań organizacji, tj. na wyzwania formalne. Wzrasta znaczenie problemów ze skomplikowanymi formalnościami podczas korzystania z grantów, rozbudowaną biurokracją oraz nadmierną kontrolą ze strony administracji publicznej. Dokuczliwość tych problemów rośnie sukcesywnie od 2002 roku, a w ciągu ostatnich pięciu lat szczególnie się nasiliła.

Organizacje odczuwają coraz więcej obciążeń formalno-prawnych, których przybywa im z roku na rok. Jeszcze parę lat temu najważniejszym aspektem formalnym była księgowość i podatki, a obecnie na organizacjach ciążą również inne obowiązki: stworzenia koncepcji ochrony danych osobowych, elektronicznego składania dokumentów, poznania nowych narzędzi do rozliczania, czy rozumienia skomplikowanych ustaw. Taki trend, choć smutny, znów niestety nie zaskakuje.

Na koniec informacja pozytywna: dynamicznie rośnie wykorzystanie przez organizacje internetu do komunikacji z otoczeniem. Między 2002 a 2021 rokiem procent organizacji, o których można znaleźć informację w internecie wzrósł 4,5 krotnie – z 20% do ponad 90%. Rosnący trend obecności organizacji w internecie (oznaczający, że organizacja posiada stronę internetową lub inny rodzaj swojej wizytówki w sieci) przebiega równolegle z coraz powszechniejszym dostępem oraz korzystaniem z internetu całego społeczeństwa, a także z rozwojem i częstszym używaniem różnego rodzaju aplikacji internetowych.

Do 2010 roku obecność organizacji w internecie oznaczała przede wszystkim posiadanie strony internetowej. Dane z 2012 roku pokazują początek popularności mediów społecznościowych – korzystanie z nich w celu informowania o działaniach organizacji zadeklarowało wtedy 24% organizacji. Później wykorzystywanie mediów społecznościowych do komunikowania się organizacji z otoczeniem sukcesywnie rosło.

Pandemiczne warunki działania w latach 2020-2021 tylko ugruntowały rolę, jaką w działaniach organizacji odgrywa internet. Jednocześnie pandemia pokazała, że nie każdą działalność można prowadzić online, nawet za cenę zawieszenia działań (połowa organizacji zawiesiła z tego powodu istotną część działań co najmniej na pół roku: Rok w Pandemii, Badania Klon/Jawor, 2021).

Po więcej informacji o trendach w sektorze społecznych odsyłamy do raportu „Kondycja organizacji pozarządowych. Trendy 2002-2022”. Omawiamy w nim zmiany uporządkowane w 14 obszarach tematycznych.

Zapraszamy również do śledzenia kolejnych tekstów z cyklu „Pod Lupą: Czy tu zaszła zmiana? Sektor społeczny w XXI wieku”.

Materiał sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO.

• Pod lupą ngo.pl: Jacy jesteśmy? Kondycja III sektora
• Pod lupą ngo.pl: Postfilantropia? Jak pomagamy w XXI wieku
• Pod lupą ngo.pl: Wieś, obywatele, działanie
• Pod lupą ngo.pl: Rok w pandemii
• Pod lupą ngo.pl: Jak Polki i Polacy widzą organizacje społeczne?
• Pod lupą ngo.pl: Praca wzbogaca? O pracy w NGO
• Pod lupą ngo.pl: Organizacje wobec pandemii
• Pod lupą ngo.pl: Style zarządzania