Publicystyka - ngo.pl

A więc od wolności się wszystko zaczęło. To wartość „założycielska” dla sektora pozarządowego. Korzystając z wolności zrzeszania, obywatele zakładają stowarzyszenia i fundacje, poprzez które realizują inne, ważne dla siebie wartości. Jakie?

Przyjrzyjmy się aksjologicznej mapie sektora i zmianom, jakie zaszły na niej w ciągu ostatnich 10 lat.

Najważniejszymi wartościami, jakie leżą u podstaw działania polskich organizacji pozarządowych, są dziś uczciwość i profesjonalizm – po 43% organizacji wskazuje właśnie na nie. Na kolejnych miejscach znalazły się poczucie misji, zapał i zaangażowanie, a także zaufanie. To nie znaczy, że inne wartości się nie liczą, ale takie są priorytety dla sektora jako całości.

Najmniej może pasujący do zestawu podstawowych wartości sektora wydaje się profesjonalizm, szczególnie że jest przez organizacje specyficznie rozumiany: wybierany znacznie częściej niż na przykład skuteczność czy zgodność z procedurami. Być może dążenie do profesjonalizmu świadczy o potrzebie diagnozowanej w wielu badaniach organizacji: posiadania stabilnych zasobów pozwalających na systematyczny rozwój swoich działań.

Zestaw najważniejszych wartości, jakimi dzisiaj kierują się organizacje, jest dość zbieżny z tym sprzed dekady. Zauważalna jest jednak istotna różnica – przed dekadą organizacje były bardziej zgodne co do kilku fundamentalnych, powszechnie podzielanych zasad. W 2008 roku pod listą pięciu najczęściej wskazywanych wartości „podpisywała się” ponad połowa organizacji – dziś aż o 11 punktów procentowych mniej. Organizacje są więc bardziej zróżnicowane, mniejsze ich grono jest w stanie zgodzić się co do określonego kanonu wartości.

W 2008 roku uczciwość była niezaprzeczalnie na szczycie rankingu – około 70% organizacji wyznawało właśnie tę wartość, a kolejną w rankingu skuteczność wskazywało 48% organizacji. Profesjonalizm zajmował dopiero trzecie miejsce i choć różnica w procencie wskazań między 2018 a 2008 jest niewielka (wynosi 3 punkty procentowe), to w 2018 roku organizacje bardziej cenią profesjonalizm niż skuteczność.

Takie wartości jak: przejrzystość, niezależność, otwartość i tolerancja jako najważniejsze wskazuje od 20% do 30% sektora. Gdyby jednak prognozować zmiany w sektorze na podstawie tego, co miało miejsce w ciągu ostatniej dekady, można spodziewać się wzrostu ich znaczenia. Bo jeszcze 10 lat temu jako ważne dla siebie wybierało je nie więcej niż 15% organizacji. Na znaczeniu zyskały także, poza wspomnianymi wyżej, determinacja w działaniu oraz wierność tradycjom.

Także w tej grupie nastąpiły pewne przesunięcia w ostatniej dekadzie: w 2008 roku wyżej w rankingu była solidarność i demokratyczne zarządzanie, za to wśród 5 wartości najrzadziej wskazywanych jako ważne znajdowały się niezależność i wierność tradycjom.

Poniżej prezentujemy pełną listę badanych wartości wraz z odpowiedziami organizacji w 2008 i 2018 roku.

Powyżej opisany został kanon wartości sektora pozarządowego jako całości. A przecież linie podziału bazujące na różnicach w wyznawanych wartościach dzielą także organizacje. Przyczyny tych podziałów mogą być prozaiczne – na przykład zasięg działania organizacji, jej główne pole działania czy nawet forma prawna.

Poniżej pokazujemy, jak można podzielić sektor ze względu na ważne dla organizacji wartości – obraz ten jest mocno uproszczony, ale pokazuje, że trudno mówić o jednym kanonie wartości łączącym wszystkie organizacje.

• Największą grupę organizacji (26%) wyróżnia przede wszystkim to, że są „uczciwe i bezinteresowne”: jak można się domyśleć ważna jest przede wszystkim uczciwość, bezinteresowność i użyteczność, za to relatywnie rzadziej profesjonalizm, zapał czy konsekwencja w działaniu. Co trzecia organizacja w tej grupie to klub sportowy. Dodatkowo wyróżnia je duży udział organizacji o długim stażu (ponad 15-letnim), działających na skalę lokalną i na terenach wielskich.
• Niewiele mniejszy (24%) segment sektora to „zawodowcy” – organizacje, które stawiają przede wszystkim na profesjonalizm i skuteczność w działaniu, za to (relatywnie) rzadziej odwołują się do takich wartości jak uczciwość, dobro wspólne czy bezinteresowność. Te organizacje wyróżnia szeroka skala działania, lokalizacja w dużych miastach i wyższy niż przeciętny odsetek podmiotów zatrudniających stały personel.
• 17% organizacji można nazwać „ideowcami” dla których liczy się głównie dobro wspólne, determinacja w działaniu i zapał, rzadziej natomiast przywiązują wagę do przejrzystości działań, zgodności z procedurami czy nawet uczciwości. W tej grupie bardziej niż w innych dominują stowarzyszenia o krótkim stażu działania. Funkcjonują przede wszystkim dzięki społecznemu zaangażowaniu. Częściej spotkamy je w mniejszych miejscowościach niż w dużych miastach.
• 16% organizacji to „transparentni demokraci”, którzy częściej niż inni skupieni są na przejrzystości, uczciwości, zgodności z procedurami oraz demokratycznym zarządzaniu, rzadziej zaś na otwartości i tolerancji, bezinteresowności czy wierności tradycjom. Wyróżniają się nieco dłuższym stażem działania, szeroką skalą aktywności, częstszym zatrudnianiem pracowników i zlokalizowaniem w dużych miastach. Pod względem sposobu działania najbliżej im do „zawodowców”.
• Także 16% organizacjimożna nazwać „otwartymi”. Stawiają głównie na tolerancję, uczciwość i – częściej niż inni – solidarność, za to rzadziej na skuteczność czy profesjonalizm. Częściej niż inne grupy podejmują działania międzynarodowe. Na tle całego sektora wyróżniają się większym udziałem organizacji kulturalnych. Działają raczej społecznie i mają największą skuteczność w angażowaniu zewnętrznych wolontariuszy.

Pewne jest jedno: sektor pozarządowy – czy nam się to podoba, czy nie – nie jest aksjologicznym monolitem. Choć można wskazań wartości najpowszechniej uznawane za ważne, to i tak podpisuje się pod nimi mniej niż połowa organizacji. I trudno się dziwić, w końcu… na początku była wolność.

Artykuł powstał na podstawie danych zebranych w badaniu „Kondycja organizacji pozarządowych w Polsce 2018”, zrealizowanym metodą CAWI przez Stowarzyszenie Klon/Jawor w 2018 roku na ogólnopolskiej, losowej próbie ponad 1 tys. stowarzyszeń i fundacji.

Badania „Kondycja organizacji pozarządowych w Polsce 2018” zostały sfinansowane ze środków Fundacji im. Stefana Batorego oraz środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.